Brak podstaw wyłączenia sędziego

Sędzia zostaje wyłączony z orzekania w danej sprawie, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, iż mogłaby wywołać uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności. Obrońca skazanego R.N. złożył wniosek o wyłączenie sędziego SN, powołując się na wcześniejsze orzekanie sędziego oraz zaniepokojenie dotyczące niezależności KRS. SN uznał wniosek za niedopuszczalny, argumentując, że art. 29 § 5 SNU umożliwia badanie niezawisłości sędziego SN. Porównanie art. 29 § 5 SNU i art. 41 § 1 KPK pokazuje, że pierwszy przepis ma charakter szczególny względem drugiego, a wprowadzenie SNU deroguje KPK. Decyzja SN z 14.10.2022 r. potwierdza niedopuszczalność zastosowania KPK, gdy wniosek dotyczy spraw objętych SNU.

Tematyka: wyłączenie sędziego, art. 29 § 5 SNU, art. 41 § 1 KPK, niezawisłość sądów, bezstronność sędziów, Krajowa Rada Sądownictwa, standardy niezawisłości, standardy bezstronności

Sędzia zostaje wyłączony z orzekania w danej sprawie, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, iż mogłaby
wywołać uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności.
Opis stanu faktycznego
Obrońca skazanego R.N. 17.8.2022 r. złożył do SN wniosek o wyłączenie sędziego tego Sądu. W uzasadnieniu
podniósł m.in., że sędzia wcześniej orzekał w Izbie Dyscyplinarnej, a TSUE zanegował jej niezależność, wskazując
zarazem, że powołanie sędziów, w tym sędziów Izby Dyscyplinarnej SN, w dużym stopniu zależy od Krajowej Rady
Sądownictwa, której niezależność może wzbudzać uzasadnione wątpliwości.
Po rozpoznaniu wniosku obrońcy w przedmiocie wyłączenia sędziego na podstawie art. 41a KPK SN postanowił
pozostawić wniosek bez rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN wniosek w aktualnym stanie procesowym należało uznać za niedopuszczalny, co skutkowało
pozostawieniem go bez rozpoznania.
W pierwszej kolejności należało wskazać, że zgodnie z treścią art. 29 § 5 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz.U. z 2021 r. poz. 1904; dalej: SNU), wprowadzonego ustawą z 9.6.2022 r. o zmianie ustawy
o Sądzie Najwyższym i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1259) dopuszczalne jest badanie spełnienia
przez sędziego Sądu Najwyższego lub sędziego delegowanego do pełnienia czynności sędziowskich w Sądzie
Najwyższym wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu
i jego postępowania po powołaniu. Następuje to na wniosek uprawnionego, o którym mowa w art. 29 § 7 SNU (a więc
strony postępowania w przedmiocie rozpoznania środka zaskarżenia), jeżeli w okolicznościach danej sprawy może to
doprowadzić do naruszenia standardu niezawisłości lub bezstronności, mającego wpływ na wynik sprawy
z uwzględnieniem okoliczności dotyczących uprawnionego oraz charakteru sprawy. Z treści art. 41 § 1 KPK, na który
powołuje się skarżący, wynika z kolei, że sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, iż mogłaby
wywołać uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności w danej sprawie.
Obie przytoczone regulacje mają zapewnić orzekanie w sprawie przez sędziego, także sędziego SN, przy
zachowaniu standardu bezstronności, co wynika zarówno z art. 41 § 1 KPK, jak i art. 29 § 5 SNU oraz niezawisłości,
na co wskazuje art. 29 § 5 SNU. Przepis art. 41 § 1 KPK ma taką samą treść od początku obowiązywania KPK,
a więc od 1.9.1998 r. Zawiera ogólną przesłankę wyłączenia sędziego, którą co do zasady może być każda
okoliczność uzasadniająca wątpliwości w kwestii jego bezstronności w danej sprawie (iudex suspectus). W szerokim
w tym zakresie orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że przesłankę wyłączenia sędziego, przewidzianą w art. 41 § 1
KPK, można stosować w ramach oceny relacji sędziego oraz strony postępowania, oceny zachowania sędziego
w toku rozpoznania sprawy, czy też jego zachowania i wypowiedzi poza rozprawą, dotyczących przedmiotu procesu.
Podkreślenia wymaga jednocześnie okoliczność, że TK w wyroku z 4.3.2020 r., P 22/19,
, stwierdził, że art. 41
§ 1 w zw. z art. 42 § 1 KPK w zakresie, w jakim dopuszcza rozpoznanie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu
wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta RP na wniosek KRS, w skład której wchodzą sędziowie wybrani na
podstawie art. 9a ustawy z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 269), jest niezgodny
z art. 179 w zw. z art. 144 ust. 3 pkt. 17 Konstytucji RP. Oznacza to, że decyzja o wyłączeniu sędziego na podstawie
art. 41 § 1 KPK nie może mieć za podstawy faktyczne wyłącznie okoliczności, że sędzia ten został powołany na
wniosek KRS działającej i ukształtowanej na podstawie obecnie obowiązujących przepisów.
Niezależnie wszak od treści art. 41 § 1 KPK, który jest podstawą wniosku obrońcy skazanego R.N., należy zwrócić
uwagę, że art. 29 § 5 SNU jest przepisem późniejszym i przewiduje szczególne postępowanie, którego przedmiotem
jest właśnie badanie spełnienia przez sędziego SN wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem
okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu. Zakres przedmiotowy art. 29 § 5
SNU jest niewątpliwie węższy od art. 41 § 1 KPK, gdyż ogranicza się do możliwości weryfikacji wymogów
bezstronności i niezawisłości sędziego SN w kontekście dwóch przewidzianych w nim kryteriów, a więc okoliczności
towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu. Uwagę zwraca natomiast fakt, że właśnie te
kwestie zostały podniesione we wniosku obrońcy skazanego.
Porównanie regulacji art. 29 § 5 SNU i art. 41 § 1 KPK prowadzi do wniosku, że ten pierwszy przepis ma charakter
szczególny względem drugiego. Wynika to po pierwsze z faktu, że jest przepisem o charakterze mieszanym –
ustrojowo-procesowym, mającym zastosowanie do sędziów SN, podczas gdy art. 41 § 1 KPK ma charakter
wyłącznie procesowy i ma zastosowanie do wszystkich sędziów orzekających na podstawie KPK, a więc zarówno do

sędziów SN, jak i sędziów sądów powszechnych. Po drugie, zakres przedmiotowy art. 29 § 5 SNU jest węższy aniżeli
art. 41 § 1 KPK, choć w części zakresy te pokrywają się. Zakresy obu przepisów związane są wprawdzie z kontrolą
sądową aspektu bezstronności sędziego, który ma orzekać w sprawie, jednak art. 41 § 1 KPK ma charakter ogólny,
obejmując przynajmniej potencjalnie wszystkie możliwe okoliczności, podczas gdy podstawy zastosowania art. 29 § 5
SNU są określone węziej. Po trzecie, przepis art. 29 § 5 SNU jest przepisem późniejszym względem art. 41 § 1 KPK,
i już z tego powodu fakt jego wprowadzenia do porządku prawnego ma skutek derogujący art. 41 § 1 KPK
w zakresie, w jakim przedmioty obu regulacji pokrywają się. Przy ocenie relacji obu przepisów nie mogą mieć
decydującego znaczenia takie kryteria, jak cechy postępowania związanego z zastosowaniem każdego z nich, a te
są w istocie odmienne. Wynikają one m.in. z innego terminu dla skutecznie złożonego wniosku, kwestii jego
wymogów formalnych, odmiennie kształtowanego składu orzekającego co do wniosku oraz trybu postępowania,
także w kontekście szczególnego uczestnika postępowania przewidzianego w art. 29 § 5 i n. SNU, jakim jest sędzia,
którego wniosek dotyczy, a także możliwych decyzji procesowych. O ile jednak zostały przewidziane odmienności
procesowe postępowania na podstawie art. 29 § 5–25 SNU, należy uznać, że badanie bezstronności i niezawisłości
sędziego może się odbywać jedynie przy zachowaniu tych rygorów, nie zaś na ogólnych zasadach wynikających
z art. 41 § 1, § 2 i n. KPK oraz przepisów ogólnych KPK. Istnienie odrębności procesowych, czy wręcz większa liczba
procesowych wymogów i tym samym gwarancji, jest więc w istocie argumentem przemawiającym za uznaniem art.
29 § 5 SNU za lex specialis względem art. 41 § 1 KPK w zakresie, w jakim oba te przepisy pokrywają się pod
względem przedmiotowym.
Jak wskazano na wstępie, obrońca skazanego podniósł okoliczności dotyczące powołania sędziego SN, A.R., w tym
kwestie organu wnioskującego, a więc KRS, oraz fakt jego orzekania w Izbie Dyscyplinarnej w kontekście
doprowadzenia do naruszenia standardu niezawisłości lub bezstronności, mającego wpływ na wynik sprawy. Są to
w istocie kwestie, o których mowa w art. 29 § 5 SNU. Trzeba też wskazać, że okoliczności te były przedmiotem
wniosku innego obrońcy m.in. skazanego R.N., inicjującego postępowanie w trybie art. 29 § 5 SNU, które zakończyło
się odrzuceniem wniosku zarządzeniem SN z 22.8.2022 r. w sprawie III KB 3/22,
.
Z tych względów wniosek obrońcy, jako niedopuszczalny, SN pozostawił bez rozpoznania, przy wykorzystaniu per
analogiam podstawy prawnej odpowiadającej tej treści rozstrzygnięciu.

Komentarz
Konsekwencją określonej wykładni art. 29 § 5 SNU i art. 41 § 1 KPK jest niedopuszczalność zastosowania tego
ostatniego przepisu w sytuacji, kiedy z treści wniosku o wyłączenie sędziego wynika, że dotyczy on okoliczności
przewidzianych w art. 29 § 5 SNU, a tak właśnie jest w niniejszej sprawie. Niedopuszczalność taka zachodzi zarówno
wówczas, gdy przed złożeniem wniosku w trybie art. 41 § 1 KPK toczyło się wobec określonego sędziego SN
postępowanie na podstawie art. 29 § 5–25 SNU, niezależnie od tego, na czyj wniosek, i niezależnie do formy oraz
treści decyzji kończącej to postępowanie, jak i wtedy, gdy przed złożeniem wniosku opartego na art. 41 § 1 KPK nie
przeprowadzono postępowania przewidzianego w SNU.

Postanowienie SN z 14.10.2022 r., III KK 348/22

Konsekwencją wykładni art. 29 § 5 SNU i art. 41 § 1 KPK jest niedopuszczalność stosowania tego ostatniego przepisu, gdy wniosek o wyłączenie sędziego dotyczy okoliczności regulowanych przez SNU. Postanowienie SN z 14.10.2022 r. potwierdza tę interpretację, wskazując na konieczność zachowania zgodności z przepisami SNU w przypadku sędziów SN.