Powaga rzeczy osądzonej a niealimentacja

Przeszkoda procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej dotycząca niealimentacji jest możliwa tylko w przypadku identycznych okresów uchylania się od obowiązku alimentacyjnego lub gdy okres w następnej sprawie został objęty skazaniem z poprzednio zakończonej sprawy. Publikacja omawia przypadki R.C., skazanego za niealimentację na podstawie art. 209 § 1 KK, gdzie zarzuty kasacji Prokuratora Generalnego doprowadziły do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Tematyka: powaga rzeczy osądzonej, niealimentacja, proces prawny, skazanie, kasacja, rażące naruszenie, prawo karno-procesowe

Przeszkoda procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej dotycząca niealimentacji jest możliwa tylko w przypadku identycznych okresów uchylania się od obowiązku alimentacyjnego lub gdy okres w następnej sprawie został objęty skazaniem z poprzednio zakończonej sprawy. Publikacja omawia przypadki R.C., skazanego za niealimentację na podstawie art. 209 § 1 KK, gdzie zarzuty kasacji Prokuratora Generalnego doprowadziły do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Przeszkoda procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej – w przypadku przestępstw niealimentacji – może
zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń
alimentacyjnych, ustalone w kolejno rozpoznawanych sprawach, są identyczne i pokrywają się ze sobą, lub
gdy okres w następnej sprawie został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio,
prawomocnie już zakończonej.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 21.7.2021 r. SR w K. uznał oskarżonego R.C. za winnego tego, że: w okresie od maja 2014 r. do
26.10.2020 r. w K. uchylał się od ciążącego na nim wyroku nakładającego alimenty w kwocie 600 zł, przez niełożenie
na utrzymanie małoletniego w osobie A.C., reprezentowanego przez matkę, I.C., przy czym łączna wartość
powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych, tj. popełnienia
przestępstwa z art. 209 § 1 KK, i za to na podstawie art. 209 § 1 KK skazał go na karę 5 miesięcy pozbawienia
wolności.
Ponadto Sąd uznał R.C. za winnego popełnienia czynu z art. 279 § 1 KK, za który wymierzył karę 1 roku i 3 miesięcy
pozbawienia wolności. W konsekwencji na podstawie art. 85 KK i art. 86 § 1 KK orzekł w stosunku do oskarżonego
R.C. karę łączną 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Wobec niezaskarżenia przez żadną ze stron powyższy wyrok uprawomocnił się 29.7.2021 r. bez postępowania
odwoławczego.
Prokurator Generalny wniósł na podstawie art. 521 § 1 KPK kasację od tego wyroku na korzyść R.C w części
dotyczącej skazania R.C. za czyn z art. 209 § 1 KK w całości oraz w zakresie orzeczonej kary łącznej. Zarzucił mu
rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art.
366 § 1 KPK, art. 410 KPK i art. 413 § 2 pkt 1 KPK. Polegało ono na zaniechaniu uwzględnienia i wyjaśnienia
wynikających z akt sprawy i ujawnionych na rozprawie głównej istotnych okoliczności dotyczących uprzedniej
karalności oskarżonego za występek z art. 209 § 1 KK i odbywanych przez niego kar pozbawienia wolności.
Skutkowało to wadliwym określeniem w opisie przypisanego oskarżonemu czynu z art. 209 § 1 KK jego granic
czasowych, obejmujących częściowo okres uchylania się od obowiązku alimentacyjnego na szkodę tej samej osoby,
za który został on już wcześniej prawomocnie skazany, i nierozważeniem na płaszczyźnie zaniechania wykonywania
przez oskarżonego obowiązku alimentacyjnego jego możliwości zarobkowych w okresach od maja 2014 r. do
31.12.2017 r. oraz od 10.8.2018 r. do 26.10.2020 r., obejmujących też jego pobyty w zakładach karnych.
W związku z tym zarzutem skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym
zakresie do ponownego rozpoznania SR w K.
Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego na korzyść SN uchylił zaskarżony wyrok w części i w tym zakresie
przekazał sprawę SR w K. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja była oczywiście zasadna i jako taka podlega uwzględnieniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Zaskarżony wyrok zapadł z rażącym naruszeniem przepisów prawa procesowego, wskazanych w zarzucie kasacji,
skutkującym nieprawidłowym określeniem okresu przestępnego działania oskarżonego, obejmującego częściowo
okres uchylania się od obowiązku alimentacyjnego na szkodę tej samej osoby, za który został on już wcześniej
prawomocnie skazany, jak również niewyjaśnieniem przyczyn zaniechania wykonywania przez niego obowiązku
alimentacyjnego w pozostałym okresie, obejmującym też jego pobyty w zakładach karnych. Prokurator w akcie
oskarżenia przyjął, że przestępstwa niealimentacji oskarżony dopuścił się w okresie od 5.2014 r. do 26.10.2020 r.
Tak samo i Sąd Rejonowy uznał, iż jest to rzeczywisty okres przestępnego działania R.C. i przypisał mu w wyroku
odpowiedzialność karną właśnie w tym okresie.
Tymczasem w aktach postępowania znajdują się informacje, że R.C. był już uprzednio karany za przestępstwo tego
samego rodzaju, tj. z art. 209 § 1 KK (informacja o osobie z Krajowego Rejestru Karnego, wyjaśnienia podejrzanego
z 15.12.2020 r.).
To niewątpliwie wskazywało na konieczność uzyskania przez Sąd odpisu tego orzeczenia. Nie uczyniwszy tego,
Organ orzekający rażąco naruszył przepis art. 366 § 1 KPK, obligujący do takiego kierowania przebiegiem rozprawy,
aby wyjaśnione zostały wszystkie okoliczności sprawy. Pozwoliłoby to na ustalenie, że wyrokiem z 4.3.2019 r. R.C.



został uznany za winnego popełnienia czynu z art. 209 § 1 KK na szkodę małoletniego syna A.C. Za czyn ten
wymierzona została mu kara 8 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej
kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Wyrok ten uprawomocnił się
12.3.2019 r.
W tym przywołanym wyroku oskarżony R.C. został uznany za winnego popełnienia na szkodę A.C. przestępstwa
niealimentacji w okresie od 1.1.2018 r. do 9.8.2018 r. Ten sam okres zawiera się zaś także w całości w granicach
czasowych czynu przypisanego oskarżonemu w zaskarżonym niniejszą kasacją wyroku SR w K. Przyjęte w nim
wszak, że czyn ten miał miejsce w okresie od maja 2014 r. do 26.10.2020 r. Zatem z uwagi na poprzednie
prawomocne skazanie za tożsame przestępstwo popełnione na szkodę tej samej osoby w okresie od 1.1.2018 r. do
8.8.2018 r. w realiach niniejszej sprawy Sąd powinien rozważyć jedynie możliwość przypisania oskarżonemu czynu
z art. 209 § 1 KK w okresach: od maja 2014 r. do 31.12.2017 r. oraz od 10.8.2018 r. do 26.10.2020 r.
To wprawdzie nie powoduje określonej w art. 17 § 1 pkt. 7 KPK przeszkody procesowej w postaci powagi rzeczy
osądzonej, która – w przypadku przestępstw niealimentacji – może zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy
uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych, ustalone w kolejno rozpoznawanych
sprawach, są identyczne i pokrywają się ze sobą, lub gdy okres w sprawie następnej został w całości objęty
skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej (zob. wyrok SN z 26.4.2018 r., IV
KK 149/18, 
), co w niniejszej sprawie nie miało miejsca, w rozumieniu art. 523 § 1 KPK stanowi jednak inne,
rażące naruszenie przepisów prawa procesowego. Doprowadziło ono do wadliwego określenia granic czasowych
kolejnego przestępstwa z art. 209 § 1 KK, nieuwzględniającego treści poprzedniego wyroku skazującego. Naruszenie
to istotnie wpłynęło przy tym na treść prawomocnego orzeczenia, ponieważ R.C. został dwukrotnie skazany za
występek niealimentacji popełniony na szkodę tej samej osoby w częściowo pokrywających się okresach.
Podniesione wyżej okoliczności wskazują, że prawomocny wyrok w części dotyczącej skazania R.C. za czyn z art.
209 § 1 KK dotknięty jest rażącym i mającym istotny wpływ na treść orzeczenia uchybieniem przepisów prawa
procesowego i powinien zostać w tym zakresie uchylony.
Ponownie orzekając Sąd Rejonowy w K. będzie miał na względzie powyższe spostrzeżenia i wnioski. Orzeczenie
o kosztach uzasadnia treść art. 638 KPK. Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się twierdzenie, że z rażącym naruszeniem art. 366 § 1 KPK i art. 410 KPK Sąd
Rejonowy w K. nie wyjaśnił też innych, wynikających z analizy akt niniejszej sprawy okoliczności wskazujących na to,
że w pewnych okresach obejmujących granice czasowe przestępstwa niealimentacji, możliwego do przypisania
oskarżonemu odbywał on kary pozbawienia wolności. Na powyższe wskazują wyjaśnienia R.C. z 26.10.2020 r.
Tymczasem w myśl twierdzenia Sądu Najwyższego w wyroku z 18.10.2017 r., III KK 422/17: „Do okoliczności, które
wyłączają umyślność w zakresie zaniechania wykonywania obowiązku alimentacyjnego, bez wątpienia należy
pozbawienie wolności osoby, na której obowiązek taki spoczywa, o ile w tym okresie nie ma ona możliwości
zarobkowania lub innych źródeł majątkowych, z których możliwa byłaby realizacja należności alimentacyjnych”
(podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z 14.4.2021 r., II KK 411/20).

Wyrok SN z 15.11.2022 r., V KK 420/22, 








Wyrok SN uchylił zaskarżony wyrok w części, zwracając uwagę na rażące naruszenia prawa procesowego. W kontekście przestępstw niealimentacji istotne jest uwzględnienie okresów uchylania się od obowiązku alimentacyjnego oraz kar wcześniej wymierzonych. Decyzja SN podkreśla konieczność dokładnego wyjaśnienia okoliczności sprawy w celu właściwego osądzenia.