Pozornie „podwójna” odpowiedzialność karna sensu largo sprawcy czynu

Oceny karnoprawnej czynu stanowiącego jednocześnie wykroczenie i przestępstwo dokonuje się odrębnie w postępowaniu karnym i wykroczeniowym, orzekając osobno co do odpowiedzialności za przestępstwo i za wykroczenie. Publikacja analizuje kontrowersje dotyczące takiej podwójnej odpowiedzialności karnoprawnej sensu largo sprawcy czynu. Przedstawia stan faktyczny i procesowy w sprawie, w tym decyzje sądów oraz argumentację SN dotyczącą rażącego naruszenia przepisów prawa. Omawia także konsekwencje braku zgodności ocen karnoprawnych w kontekście odpowiedzialności karnej i za wykroczenie.

Tematyka: odpowiedzialność karne, odpowiedzialność za wykroczenie, podwójna odpowiedzialność karna, rażące naruszenie prawa, ocena karnoprawna, postępowanie karno-sądowe, termin przedawnienia, zbieg przestępstw i wykroczeń, kodeks wykroczeń

Oceny karnoprawnej czynu stanowiącego jednocześnie wykroczenie i przestępstwo dokonuje się odrębnie
(niezależnie) w postępowaniu karnym i w postępowaniu wykroczeniowym, orzekając osobno co do
odpowiedzialności za przestępstwo i odpowiedzialności za wykroczenie.
Opis stanu faktycznego
26.3.2021 r. do SR w M. wpłynął wniosek Komendanta Powiatowego Policji w M. o ukaranie D.K. za popełnienie
czynu z art. 86 § 1 KW w zw. z art. 24 ust. 1 pkt. 1 i 3 ustawy z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U.
z 2022 r. poz. 988; dalej: PrDrog), polegającego na doprowadzeniu do wypadku drogowego.
SR w M. na podstawie art. 62 § 2 KPW w zw. z art. 5 § 1 pkt. 2 KPW uniewinnił obwinioną D.K. od popełnienia
zarzucanego jej czynu wobec stwierdzenia, że nie zawiera on znamion wykroczenia.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się 5.5.2022 r.
Od powyższego wyroku kasację na niekorzyść obwinionej wniósł Prokurator Generalny. Zaskarżył go w całości
i zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa materialnego i procesowego, tj.
art. 10 KW i art. 62 § 2 KPW w zw. z art. 5 § 1 pkt. 2 KPW.
W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania SR w M.
Po rozpoznaniu kasacji wniesionej na korzyść obwinionej przez Prokuratora Generalnego SN uchylił zaskarżony
wyrok i przekazał sprawę SR w M. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja była oczywiście zasadna, dlatego uzasadnione było jej rozpoznanie i uwzględnienie na
posiedzeniu w trybie przewidzianym w art. 535 § 5 KPK.
Zaskarżony wyrok zapadł z rażącym naruszeniem przepisów art. 10 KW, art. 62 § 2 KPW w zw. z art. 5 § 1 pkt. 2
KPW, wskazanych w petitum kasacji, zaś naruszenie to miało istotny wpływ na treść orzeczenia objętego
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia.
W realiach sprawy doszło do rażącego naruszenia przepisu przewidującego obowiązek równoległego dokonania
oceny danego czynu przez pryzmat przepisów przewidujących odpowiedzialność karną z jednej strony
i odpowiedzialność za wykroczenie z drugiej, a uchybienie to miało istotny wpływ na treść zapadłego orzeczenia
zaskarżonego kasacją. Wprawdzie uzasadnienie wyroku SR w M. z 27.4.2022 r. nie zostało sporządzone, co
w pewnym zakresie komplikowało rekonstrukcję argumentacji, która legła u podstaw zaskarżonego orzeczenia.
Jednak analiza przebiegu i wyników postępowania dowodowego poprzedzającego wydanie wyroku zaskarżonego
kasacją daje asumpt do uznania, że powodem wydania rozstrzygnięcia uniewinniającego stało się dostrzeżenie przez
Sąd, że dokonana w postępowaniu wyjściowa ocena obrażeń doznanych przez pokrzywdzonego S.K. w oparciu
o dowód w postaci uzupełniającej opinii biegłego (obrażenia skutkujące rozstrojem zdrowia najbliższego dla
obwinionej na czas nieprzekraczający siedmiu dni) była wadliwa. Obrażenia S.K. będące wynikiem zdarzenia
drogowego spowodowanego przez D.K. należało bowiem zakwalifikować jako odpowiadające znamieniu z art. 157 §
1 KK (średni uszczerbek na zdrowiu). Tym samym czyn obwinionej należało zakwalifikować jako spowodowanie
wypadku drogowego z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 177 § 3 KK, co miałoby wykluczać możliwość pociągnięcia
obwinionej do odpowiedzialności za wykroczenie stypizowane w przepisie art. 86 § 1 KW (przypuszczalnie na
zasadzie przyjęcia przez sąd konstrukcji redukcji wielości ocen karnoprawnych, opierającej się na tzw. regule
konsumpcji, stosowanej odpowiednio do rzeczywistego zbiegu przestępstw i wykroczeń).
Niezależnie od wątpliwości, które wolno wyartykułować pod adresem takiego postąpienia z punktu widzenia implikacji
prawnych obowiązywania kodeksowej zasady idealnego zbiegu przestępstw i wykroczeń (odpowiedzialności karnej
i wykroczeniowej), wyrażonej w art. 10 § 1 KW (od której ustawa nie przewiduje wyraźnych wyjątków) i zasady
rozłączności dokonywania ocen karnoprawnych na płaszczyźnie KK i KW, godzi się zwrócić uwagę na to, że
zaskarżone kasacją rozstrzygnięcie prowadzi w efekcie do powstania niezamierzonego przez ustawodawcę
i trudnego do zaakceptowania z powodów natury słusznościowej martwego pola penalizacji sprawców zdarzeń
drogowych, w których pokrzywdzonymi są zarówno najbliżsi dla sprawcy (którzy odnieśli obrażenia odpowiadające
opisowi ustawowemu z art. 157 § 1 KK), jak i osoby dla sprawcy obce, które wskutek zdarzenia spowodowanego
przez sprawę odniosły wyłączenie lekki uszczerbek na zdrowiu. Otóż nie sposób nie dostrzec, że w takim układzie

uniewinnienie przez sąd w sprawie o zdarzenie drogowe zakwalifikowane przez uprawnionego oskarżyciela jako
wykroczenie z art. 86 § 1 KW oparte na odwołaniu się do wyraźnie nieunormowanej przez kodeksy reguły redukcji
wielości ocen (reguła konsumpcji). Skoro dotyczy „całościowej” oceny czynu w pryzmacie przepisu art. 86 § 1 KW,
faktycznie oznacza (art. 177 § 1 KK) wyłączenie możliwości dokonania oceny czynu w perspektywie
odpowiedzialności wykroczeniowej i definitywne zablokowanie możliwości stosowania środków reakcji karnej
przewidzianych przez KW co do skutków zdarzenia drogowego odnoszących się do osoby obcej dla sprawcy.
Niezależnie od tego należy zwrócić uwagę także i na to, że w takiej sytuacji kwestia ewentualnej odpowiedzialności
karnej sprawcy za spowodowanie wypadku drogowego na szkodę osoby najbliższej, o którym mowa w przepisie art.
177 § 1 KK w zw. z art. 177 § 3 KK rysuje się w sposób wysoce problematyczny, a to z uwagi na znamienny moment
procesowy całego zagadnienia. Ewentualne „uruchomienie” odpowiedzialności karnej w takim układzie procesowym
warunkowane jest wszak złożeniem skutecznego wniosku o ściganie przez najbliższego-pokrzywdzonego.
Tymczasem nie bez racji przyjmuje się w literaturze, że: „z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością założyć
można, że [osoba najbliższa dla sprawcy] wniosku takiego nie złoży” (W. Radecki (w:) Bojarski, Radecki, Kodeks
wykroczeń. Komentarz, 2000, s. 399).
Niezłożenie wniosku o ściganie sprawcy przez pokrzywdzonego-najbliższego może w efekcie doprowadzić do
całkowitego wyłączenia odpowiedzialności o charakterze represyjnym za ryzykowne zachowania w ruchu drogowym,
tj. do wyłączenia możliwości uruchomienia środków reakcji penalnej nie tylko na gruncie KW (odpowiedzialność za
wykroczenie z art. 86 § 1 KW), lecz także na gruncie KK (odpowiedzialność karna za występek z art. 177 § 1 KK
w zw. z art. 177 § 3 KK). Wprawdzie jednym z instrumentów mających łagodzić konsekwencje zaaprobowania przez
ustawodawcę konstrukcji idealnego zbiegu wykroczenia i przestępstwa jest fakultatywna odmowa wszczęcia
postępowania lub możliwość umorzenia już wszczętego postępowania w sytuacji równoległości postępowań
w przedmiocie wykroczenia i przestępstwa, jednakże zastosowanie takiego rozwiązania wchodzi w rachubę
wyłącznie w przypadku, gdy postępowanie karne zostało już prawomocnie zakończone orzeczeniem skazującym
(por. art. 61 § 1 pkt 1 KPW; toczenie się postępowania karnego stanowi przesłankę fakultatywnego umorzenia
postępowania wykroczeniowego tylko wówczas, gdy zawisłe postępowanie jest postępowaniem z oskarżenia
publicznego).
Mając powyższe względy na uwadze, SN uchylił zaskarżony wyrok z uwagi na rażące naruszenie przepisów art. 10 §
1 KW w zw. z art. 5 § 1 pkt 2 KPW w zw. z art. 62 § 2 KPW i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania SR w M.
Uwzględniając zaprezentowane wyżej argumenty, Sąd będzie musiał ponownie dokonać oceny prawnej czynu,
którego dopuściła się obwiniona D.K. w pryzmacie odpowiedzialności za wykroczenie stypizowane w przepisie art. 86
KW.

Komentarz
W realiach sprawy jawi się twierdzenie, że od daty wydania niniejszego orzeczenia kasatoryjnego na nowo zaczął
biec termin przedawnienia zgodnie z art. 45 § 2 KW, albowiem w dacie orzeczenia kasatoryjnego nie upłynął jeszcze
okres przedawnienia karalności. Jest to termin dwuletni, ponieważ w tej sprawie, w okresie roku od zdarzenia,
wszczęto postępowanie (por. uchwała SN z 7.6.2002 r., I KZP 15/02,
; wyrok SN z 1.9.2016 r., IV KK 80/16,
).

Wyrok SN z 16.11.2022 r., II KK 382/22,

Orzeczenie SN w sprawie z 16.11.2022 r. uchyla wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania. Komentarz wskazuje na istotność terminu przedawnienia oraz analizuje jego bieg w kontekście rozstrzygnięcia kasacyjnego. Publikacja stanowi ciekawe studium przypadku dotyczącego skomplikowanej oceny karnoprawnej w sprawach o zdarzenia drogowe.