Metodyka kontroli dokonywanej przez sąd kasacyjny

Artykuł omawia metodologię kontroli dokonywanej przez sąd kasacyjny w kontekście uchybień wymienionych w art. 439 § 1 KPK. Analizuje sytuację prawno-procesową w sprawie K.B., który wniósł kasację od prawomocnego wyroku Sądu II instancji. Publikacja zawiera także szczegółowe uzasadnienie decyzji SN i komentarz dotyczący braku obrony obligatoryjnej oraz konsekwencji tego dla postępowania sądowego.

Tematyka: sąd kasacyjny, kontrola sądu, art. 439 KPK, postępowanie odwoławcze, bezwzględna przyczyna odwoławcza, obrona obligatoryjna, K.B., uzasadnienie, uchybienie, SN

Sąd kasacyjny za każdym razem musi dokonać kontroli nie tylko w ramach zarzutów kasacji, ale także
w kontekście uchybień wymienionych w art. 439 § 1 KPK.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem SR w J. z 16.7.2020 r. K.B. został uznany za winnego czynu z art. 279 § 1 KK, za który wymierzono mu
karę roku pozbawienia wolności.
Po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego SO w K. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania SR w J. Wyrokiem SN z 28.4.2021 r., IV KS 17/21 wyrok kasatoryjny został uchylony,
a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania SO w K. w postępowaniu odwoławczym. Po przeprowadzeniu
ponownego postępowania odwoławczego SO w K. zmienił zaskarżony wyrok.
Kasację od powyższego prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca skazanego K.B. Zaskarżył
wyrok Sądu II instancji w całości i zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa
procesowego, a mianowicie: art. 434 § 1 KPK; art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 5 § 2 KPK; art. 433 § 2 KPK i art. 457 § 3
KPK w zw. z art. 442 § 3 KPK; art. 7 KPK w zw. z art. 433 § 2 KPK, w zw. z art. 457 § 3 KPK; art. 7 KPK, art. 433 § 2
KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK oraz art. 8 § 1 KPK.
W oparciu o powyżej wskazane podstawy kasacyjne obrońca skazanego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
SO w K. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W pisemnej odpowiedzi na kasację
Prokurator Rejonowy w J. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SR
w J. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN wniesienie przez obrońcę K.B. kasacji doprowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu
I instancji, jednakże rozstrzygnięcie to zapadło poza granicami zaskarżenia, z uwagi na wystąpienie bezwzględnej
przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt. 10 KPK.
W tej sprawie na etapie postępowania przygotowawczego Prokurator powziął uzasadnione wątpliwości co do
poczytalności K.B., czego wyrazem było wydanie postanowienia o wywołaniu opinii sądowo-psychiatrycznej celem
zbadania jego stanu poczytalności tempore criminis oraz tempore procedendi. Skutkowało to także wyznaczeniem
oskarżonemu obrońcy z urzędu. W sporządzonej opinii biegli psychiatrzy jednoznacznie wskazali, że w chwili czynów
K.B. miał zachowaną zdolność rozpoznania ich znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem, a także że może on
prowadzić obronę w sposób samodzielny i rozsądny. SR w J. cofnął K.B. obrońcę z urzędu. Po skierowaniu aktu
oskarżenia do Sądu, na terminie rozprawy 13.5.2019 r. został dopuszczony dowód z uzupełniającej opinii sądowo-
psychiatrycznej dotyczącej K.B., który powodował zaistnienie stanu obrony obligatoryjnej. Nie można uznać, że
wywołanie opinii uzupełniającej stanowiło jedynie potrzebę badania jakości pierwszej opinii, albowiem
przeprowadzenie dowodu z opinii uzupełniającej było związane z przedłożeniem nowej, dotychczas nieznanej
Sądowi dokumentacji: opinii sądowej psychiatryczno-psychologicznej z 2019 r., w której biegli stwierdzili, że stan
zdrowia K.B. ogranicza w znacznym stopniu jego zdolność do zatrudnienia i uzasadnia uznanie go za częściowo
niezdolnego do pracy, jego sprawność intelektualna jest na poziomie ociężałości umysłowej, ma on zaburzenia
zachowania na podłożu organicznym i lekki stopień niepełnosprawności.
Opinia uzupełniająca została wywołana niespełna 5 lat po pierwszej opinii sądowo-psychiatrycznej dotyczącej K.B.
(pierwotna opinia wpłynęła do akt sprawy 26.7.2014 r.). Wnioski opinii uzupełniającej były zbieżne z wnioskami opinii
wydanej na etapie postępowania przygotowawczego. W aktach postępowania nie znajduje się żadna decyzja
procesowa wydana w trybie art. 79 § 4 KPK, która stanowiłaby o ustaniu stanu obrony obligatoryjnej na podstawie
wniosków opinii uzupełniającej biegłych psychiatrów. Następnie na rozprawie 28.8.2019 r. Sąd cofnął K.B.
wyznaczonego na podstawie art. 78 § 1 KPK. obrońcę z urzędu z uwagi na ustanowienie przez tego oskarżonego
obrońcy z wyboru. Obrońca z wyboru był obecny na terminie rozprawy 28.8.2019 r. Kolejny termin rozprawy,
zaplanowany na 27.11.2019 r., został odroczony z uwagi na stan zdrowia K.B. Następnie pismem z 10.12.2019 r.
obrońca z wyboru K.B. poinformował SR o wypowiedzeniu stosunku obrończego. Następne dwa terminy rozprawy,
mające mieć miejsce 15.1.2020 r. i 26.2.2020 r., zostały odroczone z uwagi na stan zdrowia K.B. Co kluczowe, na
terminie rozprawy 8.7.2020 r. K.B. występował bez udziału obrońcy, ten bowiem nie był ani dla niego w tamtej chwili
ani wyznaczony, ani ustanowiony. W ramach tego terminu przeprowadzono czynności procesowe w postaci:

odebrania oświadczeń w przedmiocie potrzeby uzupełnienia przewodu sądowego, zamknięcia przewodu sądowego,
głosów stron, odroczenia wydania wyroku.
Analiza akt niniejszej sprawy prowadzi do wniosku, że Sąd I instancji nie wydał takiego postanowienia na etapie
jurysdykcyjnym, nie uczynił tego także Sąd II instancji w postępowaniu odwoławczym. Tym samym stan obrony
obligatoryjnej wobec K.B. obowiązywał w postępowaniu przed Sądem I instancji od dnia wydania postanowieniu
o dopuszczeniu dowodu z uzupełniającej opinii biegłych psychiatrów, jak również przed Sądem odwoławczym.
Tymczasem na terminie rozprawy przed SR 8.7.2020 r. K.B. występował bez udziału obrońcy, nie mając w tym
momencie ani wyznaczonego obrońcy z urzędu, ani ustanowionego obrońcy z wyboru, co spowodowało zaistnienie
uchybienia, o którym mowa w art. 439 § 1 pkt 10 KPK.
Analogiczne stanowisko wynika z postanowienia SN z 18.5.2022 r., I KZP 10/21,
. Zgodnie z tezą tego
orzeczenia: „Uchybienie o randze bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 10 KPK stanowi
nieobecność obrońcy na rozprawie w przypadku braku wydania przez sąd postanowienia, o którym mowa w art. 79 §
4 KPK, stwierdzającego brak obligatoryjności obrony, również w sytuacji, gdy z opinii biegłych lekarzy psychiatrów
wynika, iż poczytalność oskarżonego w czasie popełnienia czynu nie była wyłączona ani w znacznym stopniu
ograniczona, a ponadto, że stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala mu na udział w postępowaniu
i prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny”.
Wniosku o zaistnieniu bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 10 KPK nie zmienia także to, że
w chwili uzupełniającego opiniowania K.B. miał wyznaczonego obrońcę z urzędu. Jak wskazano, SR już po wydaniu
opinii uzupełniającej cofnął wyznaczonego wskutek ustanowienia przez oskarżonego obrońcy z wyboru. Stosunek
obrońcy został jednak K.B. wypowiedziany, co doprowadziło do sytuacji, że na jednym z terminów rozpraw
występował on bez obrońcy, nie mając w tym momencie ani wyznaczonego obrońcy z urzędu, ani ustanowionego
obrońcy z wyboru.

Komentarz
Wskutek braku wydania przez Sąd I instancji postanowienia o cofnięciu obrony obligatoryjnej po złożeniu do akt
sprawy przez biegłych psychiatrów uzupełniającej opinii usuwającej wątpliwości co do poczytalności K.B., stan ten
trwał w postępowaniu jurysdykcyjnym, powodując konieczność posiadania obrońcy, a w konsekwencji obligatoryjny
udział obrońcy na każdym terminie rozprawy. Na terminie rozprawy 8.7.2020 r. Sąd I instancji procedował w sytuacji,
gdy oskarżony nie miał obrońcy, co urzeczywistniło bezwzględną przyczynę odwoławczą, określoną w art. 439 § 1
pkt. 10 KPK (w kwestii analogicznych stanów faktycznych i prawnych zob. m.in. wyrok SN z 8.1.2019 r., III KK
662/18,
; wyrok SN z 5.12.2018 r., V KK 506/17,
). Uwzględniając, że naruszenie to miało miejsce
w postępowaniu przed Sądem I instancji, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych w kasacji zarzutów,
powyższa konstatacja obligowała SN do uchylenia wyroku Sądu odwoławczego i poprzedzającego go wyroku Sądu
I instancji w części dotyczącej K.B., i przekazania sprawy SR do ponownego rozpoznania.

Wyrok SN z 15.11.2022 r., IV KK 30/22,

Wnioskuje się o uchylenie wyroku Sądu odwoławczego w sprawie K.B. z uwagi na rażące uchybienie w postaci braku obrońcy na rozprawie, co stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą. SN uchylił wyrok Sądu II instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.