Podstawa rozpoznania sprawy w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów

Zgodnie z art. 433 § 1 KPK sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia oraz podniesionych zarzutów. Przedstawiono przypadek T.K., oskarżonego o groźby i znieważenie funkcjonariuszy Policji. Wyrok Sądu Okręgowego został zmieniony przez Sąd Apelacyjny, a następnie przez Sąd Najwyższy. SN uznał kasację za zasadną, wskazując na konieczność dokładnego określenia zarzucanych czynów. Ostatecznie uchylono karę łączną i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania.

Tematyka: art. 433 KPK, Sąd Najwyższy, kasacja, rażąca niesprawiedliwość, precyzyjne określenie czynu, prawo procesowe

Zgodnie z treścią art. 433 § 1 KPK sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia oraz
podniesionych zarzutów, a w szerszym zakresie - w wypadkach wskazanych w art. 435 KPK, art. 439 § 1 KPK,
art. 440 KPK i art. 455 KPK.
Opis stanu faktycznego
T.K. został oskarżony o to, że 2.2.2020 r. w W.:
1. Kierował groźby bezprawne wobec funkcjonariuszy Policji, co czynił w celu zmuszenia ich do zaniechania
prawnej czynności służbowej, przy czym zarzucanego czynu dopuścił się w warunkach powrotu do
przestępstwa, tj. o popełnienie czynu wyczerpującego dyspozycję art. 224 § 2 KK w zw. z art. 64 § 1 KK;
2. Znieważył funkcjonariuszy Policji słowami powszechnie uznawanymi za obelżywe oraz opluł mundur jednego
z policjantów, co uczynił podczas wykonywania przez nich obowiązków służbowych, tj. o popełnienie czynu
wyczerpującego dyspozycję art. 226 § 1 KK.
SR w W. uznał T.K. za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt. 1) części wstępnej wyroku, stanowiącego
przestępstwo z art. 224 § 2 KK w zw. z art. 64 § 1 KK, i za ten czyn wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia
wolności, a także za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt. 2) części wstępnej wyroku, stanowiącego
przestępstwo z art. 226 § 1 KK, i za to wymierzył oskarżonemu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 § 1 KK i art. 86 § 1 KK w zw. z art. 4 § 1 KK połączył kary pozbawienia wolności wymierzone
oskarżonemu i orzekł wobec niego karę łączną 8 miesięcy pozbawienia wolności.
SO w W. po rozpoznaniu apelacji oskarżonego oraz jego obrońcy zmienił zaskarżony wyrok Sądu I instancji w ten
sposób, że uchylił orzeczenie o karze łącznej oraz z opisu czynu przypisanego oskarżonemu w pkt. 1) części
dyspozytywnej wyeliminował sformułowanie „przy czym zarzucanego czynu dopuścił się w warunkach powrotu do
przestępstwa”, przyjmując, że czyn ten oraz czyn przypisany oskarżonemu w pkt. 2) części dyspozytywnej stanowią
jedno przestępstwo z art. 224 § 2 KK i art. 226 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK, oraz za to przestępstwo na podstawie
art. 224 § 2 KK w zw. z art. 11 § 3 KK wymierzył oskarżonemu T.K. karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego na niekorzyść T.K. wniósł Prokurator Generalny, który zarzucił rażące
i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 433 § 1 i 2 KPK w zw. z art.
440 KPK i art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 424 § 1 pkt. 2 KPK oraz art. 413 § 2 pkt. 1 KPK.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego kasacją rozstrzygnięcia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym.
Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego SN uchylił wyrok SO w W. w zaskarżonej części
i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja była oczywiście zasadna, wobec czego podlegała uwzględnieniu na posiedzeniu bez udziału
stron (art. 535 § 5 KPK).
Analiza treści zaskarżonego wyroku, jak również wyroku Sądu I instancji oraz uzasadnień tych rozstrzygnięć,
prowadzi do wniosku, że ten ostatni wyrok nie był dotknięty uchybieniem w rozważanym zakresie, zwłaszcza takim,
które mogłoby uzasadniać orzekanie poza zakresem zaskarżenia i podniesionymi zarzutami.
Oczywistym jest, że bezpodstawne przypisanie oskarżonemu działania w warunkach art. 64 § 1 KK powinno
prowadzić do uznania, że utrzymanie w mocy wyroku, w którym doszło do takiego przypisania, związane byłoby
z rażącą niesprawiedliwością w rozumieniu art. 440 KPK. Chodzi jednak o to, że wyrok zaskarżony apelacją
wywiedzioną w niniejszej sprawie obejmował niezbędne z punktu widzenia prawa materialnego sformułowanie, jak
również wykorzystywał odpowiedni przepis, który został zastosowany wraz z kwalifikacją prawną jako ocena
przestępnego działania skazanego.
Przede wszystkim jednak błędne jest stanowisko, że w art. 64 § 1 KK znajdują się znamiona czynu zabronionego,
których brak precyzyjnego wskazania w opisie czynu godzi w wymóg dokładnego określenia przypisanego
oskarżonemu czynu, w rozumieniu art. 413 § 2 pkt. 1 KPK. Znamiona typu czynu zabronionego znajdują się

w dyspozycji przepisu części szczególnej KK, z których naruszeniem ustawodawca wiąże odpowiedzialność karną,
a także w tych przepisach części ogólnej KK, które dopełniają dyspozycję przepisu szczególnego określeniem strony
podmiotowej przestępstwa, jego podmiotu oraz form stadialnych i zjawiskowych. Nie zmienia to faktu, że oczywiście
istnieje szereg innych przepisów, których normy w sposób szczególny i prawnie doniosły określają zachowanie
sprawcy przestępstwa, nie zawierając jednak znamion typu czynu zabronionego, ani nie stanowiąc kwalifikacji
prawnej zachowania sprawcy. Do takich przepisów należą m.in. regulacje z art. 64 KK.
Fakt, że okoliczności z art. 64 KK nie są znamionami przestępstwa, wynika również z regulacji zawartych w KPK, np.
z art. 332 § 1 pkt. 2 KPK, odnoszącego się do ciążącego na oskarżycielu obowiązku wskazania w akcie oskarżenia
dokładnego określenia zarzucanego oskarżonemu czynu, z uwzględnieniem przytoczonych w tym przepisie
okoliczności, zasadniczo odpowiadających znamionom typu czynu, które są wyraźnie odróżnione od okoliczności
popełnienia czynu w warunkach wymienionych np. w art. 64 lub art. 65 KK (art. 332 § 1 pkt 3 KPK). Konsekwencją
takiej dystynkcji jest również treść art. 413 § 2 pkt. 1 KPK, obligująca sąd I instancji do dokładnego określenia czynu
przypisanego oskarżonemu, przy czym w ramach wykładni tego przepisu można mówić jedynie o takim określeniu
czynu oskarżonego, które odpowiada znamionom przypisanego mu przestępstwa.
W utrwalonym orzecznictwie SN podkreśla się, że wymogiem „dokładnego określenia przypisanego oskarżonemu
czynu” (art. 413 § 2 pkt 1 KPK) nie jest objęta recydywa z art. 64 § 1 lub § 2 KK, zatem sposób jej „wskazania” został
pozostawiony do uznania organu procesowego. W praktyce sporządzanie wyroków skazujących sprawcę
z zastosowaniem art. 64 § 2 KK odbywa się w różny sposób - od redagowania ich w sposób szczegółowo obrazujący
zaistnienie recydywy, ze wskazaniem odpowiedniego wyroku i okresu odbycia przez oskarżonego kary pozbawienia
wolności - do nader ogólnego wskazania, że zarzuconego mu czynu oskarżony dopuścił się w warunkach recydywy
albo powrotu do przestępstwa, co jednak z reguły nie spotyka się z zarzutem obrazy prawa. KPK nie wymaga
bowiem, aby opis czynu przypisanego w wyroku zawierał konkretne ustalenia skutkujące przyjęciem recydywy z art.
64 § 1 lub § 2 KK (zob. np. postanowienia SN: z 29.4.2021 r., IV KK 378/19,
, i z 10.3.2022 r., III KK 44/22,
). Oczywiście ze względów gwarancyjnych wskazany byłby pierwszy z wymienionych sposobów opisu
powrotu do przestępstwa, jednak nie sposób stwierdzić naruszenia prawa, w sytuacji gdy do tego opisu dochodzi
według drugiego sposobu.
Opis okoliczności uzasadniających działanie w warunkach powrotu do przestępstwa jest ogólny, nie może być zatem
uznany za naruszenie prawa, a co za tym idzie w płaszczyźnie procesowej nie może uzasadniać działań
o charakterze nadzwyczajnym, w szczególności orzekania na podstawie art. 440 KPK.
Nieuprawnione natomiast z pewnością, gdyż nieuzasadnione prawidłowym zastosowaniem art. 440 KPK
w kontekście opisanego wyżej błędnego rozumienia wymogu z art. 413 § 2 pkt. 1 KPK, jest wyeliminowanie przez
Sąd odwoławczy z opisu i kwalifikacji prawnej przypisanego T.K. czynu sformułowania, jakim posłużył się SR dla
oddania działania w ramach powrotu do przestępstwa oraz przepisu art. 64 § 1 KK.
Z tych względów wyrok ten należało uchylić celem ponownego rozpoznania sprawy w przekazanym zakresie,
uwzględniającym powyższe uwagi, pozwalające na wolne od wad rozstrzygnięcie w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz
Godny podkreślenia jest fakt, że jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono
niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu,
w sytuacji określonej w art. 437 § 2 zd. drugie KPK, co wynika z art. 440 KPK. Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia,
o której mowa w tym ostatnim przepisie, musi być nie tylko oczywista, lecz także wiązać się z odpowiednim
natężeniem niesprawiedliwości. Rażąca niesprawiedliwość związana z utrzymaniem w mocy zaskarżonego
orzeczenia (w całości lub w części) jest wynikiem stwierdzenia przez sąd odwoławczy, poza zakresem zaskarżenia
lub podniesionymi zarzutami, istnienia któregokolwiek z uchybień wymienionych w art. 438 KPK, przybierających taki
wymiar, że orzeczenie dotknięte tym uchybieniem powinno być wyeliminowane z obrotu prawnego.

Wyrok SN z 15.12.2022 r., I KK 425/22,

Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia, jak również konieczność precyzyjnego określenia czynów oskarżonemu, były głównymi kwestiami analizowanymi przez SN. Decyzja sądu odwoławczego została uznana za niezgodną z przepisami prawa procesowego. Uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania było konieczne w celu zapewnienia uczciwego postępowania odwoławczego.