Najwyższa staranność w wyjaśnieniu okoliczności sprawy podstawową powinnością sądu

Na sądzie rozpoznającym sprawę ciąży obowiązek dokładnego wyjaśnienia okoliczności sprawy, uwzględniając wszystkie okoliczności ujawnione w toku rozprawy. Sprawa dotyczy uchylenia się oskarżonego od obowiązku alimentacyjnego na rzecz małoletniej J.A. W wyniku kasacji Prokuratora Generalnego wyrok został uchylony i sprawa przekazana do ponownego rozpoznania.

Tematyka: sąd, okoliczności sprawy, alimenty, kasacja, Prokurator Generalny, wyrok, ponowne rozpoznanie, czyny rozciągnięte w czasie, naruszenie przepisów, identyfikacja postępowań

Na sądzie rozpoznającym sprawę ciąży obowiązek dokładnego wyjaśnienia okoliczności sprawy, uwzględniając wszystkie okoliczności ujawnione w toku rozprawy. Sprawa dotyczy uchylenia się oskarżonego od obowiązku alimentacyjnego na rzecz małoletniej J.A. W wyniku kasacji Prokuratora Generalnego wyrok został uchylony i sprawa przekazana do ponownego rozpoznania.

Na sądzie rozpoznającym sprawę ciąży obowiązek dokładnego wyjaśnienia okoliczności sprawy (art. 366 § 1
KPK), przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności ujawnionych w toku rozprawy (art. 410 KPK).
Opis stanu faktycznego
SR w P. uznał D.A. za winnego tego, że w okresie od 5.7.2019 r. do 15.5.2020 r. w P. z wyłączeniem okresu od
11.1.2020 r. do 13.5.2020 r. uchylał się od obowiązku alimentacyjnego na rzecz małoletniej J.A., reprezentowanej
przez matkę, J.M. Łączna wysokość zaległości stanowi co najmniej trzy świadczenia okresowe wskazane po 700
złotych miesięcznie, tj. czynu z art. 209 § 1 KK, za który wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Wyrok ten uprawomocnił się 23.10.2020 r., bez postępowania odwoławczego.
Prokurator Generalny zaskarżył powyższy wyrok na korzyść skazanego D.A. Zarzucił on orzeczeniu rażące i mające
istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 413 § 2 pkt. 1
KPK i art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt. 7 KPK oraz art. 410 KPK.
Podnosząc ten zarzut, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SR w P. do
ponownego rozpoznania.
Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SR w P. do
ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN wniesiona kasacja była oczywiście zasadna, co pozwalało na rozpoznanie jej na posiedzeniu bez
udziału stron, w trybie art. 535 § 5 KPK.
Jak słusznie wskazał Prokurator Generalny, SR w P. uznał D.A. za winnego tego, że w okresie od 10.10.2018 r. do
6.12.2019 r. w P. uchylał się od wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego wobec małoletniej J.A.,
określonego co do wysokości w wyroku zaocznym SR w P. na kwotę 700 złotych, co spowodowało, że łączna
wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowiła równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych,
a ponadto przez zaniechanie wpłat naraził małoletnią J.A. na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb
życiowych, tj. czynu z art. 209 § 1a KK, za co na podstawie art. 209 § 1a KK w zw. z art. 34 § 1, § 1a pkt 1, § 1b KK,
w zw. z art. 35 § 1 KK wymierzył mu karę roku i 6 miesięcy ograniczenia wolności polegającą na wykonywaniu
nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Działając na
podstawie art. 34 § 3 KK w zw. z art. 72 § 1 pkt 3 KK, Sąd zobowiązał oskarżonego do wykonywania ciążącego na
nim obowiązku łożenia na utrzymanie córki J.A.
Z zestawienia opisów czynów przypisanych skazanemu w zaskarżonym wyroku, jak i we wcześniejszym wyroku
nakazowym wynika, że wydane orzeczenia dotyczą przestępstw niealimentacji, popełnionych przez oskarżonego
D.A. na szkodę tej samej małoletniej pokrzywdzonej, których okresy częściowo się pokrywają (a ujmując to dokładnie
– okres czynu przypisanego w wyroku nakazowym mieści się w całości w okresie czynu przypisanego
w zaskarżonym wyroku, przy czym ten ostatni okres wykracza także poza ramy czasowe ustalone dla przestępstwa
niealimentacji w wyroku nakazowym).
W tym kontekście należy wskazać, że na sądzie rozpoznającym sprawę ciąży obowiązek dokładnego wyjaśnienia
okoliczności sprawy (art. 366 § 1 KPK), przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności ujawnionych w toku rozprawy
(art. 410 KPK). Ma to szczególne znaczenie przy ustalaniu czasu popełnienia przestępstwa (art, 413 § 2 pkt 1 KPK)
w odniesieniu do czynów rozciągniętych w czasie, przy których – jak wskazuje doświadczenie zawodowe – mogą być
niekiedy prowadzone dwa różne postępowania (zwłaszcza w sprawach o przestępstwa określone w art. 207 i art. 209
KK), przy czym okresy czynów, będących przedmiotem różnych postępowań, mogą się w całości pokrywać, mogą się
wzajemnie krzyżować albo jeden może zawierać się w całości w drugim (jak w niniejszej sprawie). Wypełnienie
powyższych obowiązków procesowych w rozważanym tu zakresie ma zapobiec prowadzeniu postępowania o czyn,
co do którego (przynajmniej w części) już prawomocnie rozstrzygnięto albo uprzednio wszczęto postępowanie, które
nadal się toczy. Jest to szczególnie ważne, gdyż państwo nie zapewnia skutecznych instrumentów pozwalających na
weryfikowanie badania zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej, określonej w art, 17 § 1 pkt 7 in fine KPK -
w tej sprawie dane z KRK, jakimi dysponował SR (według stanu na 7.7.2020 r.) nie obejmowały wyroku nakazowego
z 23.3.2020 r.. Pierwotny błąd, jaki zaistniał w tej sprawie (naruszenie art. 17 § 1 pkt 7 in fine KPK), popełniła




Prokuratura, która nie uwzględniła tego, że część czynu zarzuconego podejrzanemu w tej sprawie była już
przedmiotem wcześniej wszczętego postępowania.
Przypisanie oskarżonemu w tej sprawie fragmentu czynu, który był już przedmiotem prawomocnego osądu w innej
sprawie, nie stanowi bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postaci rei iudicatae. W orzecznictwie już od dawna
wskazuje się bowiem, że negatywna przesłanka procesowa określona w art. 17 § 1 pkt. 7 in principio KPK zachodzi
wyłącznie w sytuacji, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze sobą i są identyczne,
względnie gdy okres określony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej
poprzednio, prawomocnie już zakończonej (por. wyroki SN z: 23.2.2021 r., IV KK 186/20, 
; z 9.8.2017 r., II KK
222/17, 
; z 17.11.2004 r., V KK 272/04, 
). W wypadku przestępstw wielokrotnych, do których należy
występek z art. 209 § 1 KK, nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeśli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko
fragmentu zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym
prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy
czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści
poprzedniego wyroku skazującego (zob. wyrok SN z 6.5.2002 r., V KK 10/02, 
).
W kasacji trafnie się także wskazuje, że z ram ustalonego w zaskarżonym wyroku okresu od 5.7.2019 r. do 15.5.2020
r. prawidłowo wyłączono okres od 11.1. do 13.5.2020 r., ponieważ D.A. w tym czasie odbywał karę pozbawienia
wolności. Jak trafnie podkreśla się natomiast w orzecznictwie sądowym, nie sposób wykazać realizacji bezprawnego
zamiaru uchylania się od płatności alimentów, w sytuacji kiedy zobowiązany do ich płacenia odbywa karę
pozbawienia wolności i nie uzyskuje w zakładzie karnym dochodów, co obiektywnie uniemożliwia mu realizację
takiego obowiązku (zob. wyrok SN z 19.5.2010 r., V KK 74/19).
W świetle treści art. 209 § 1 KK oznacza to, że D.A. nie mógł zrealizować ustawowych znamion czynu zabronionego
z art. 209 § 1 KK w okresie po opuszczeniu zakładu karnego, a więc 14.5.2020 r. i 15.5.2020 r. Znamion tego typu
czynu zabronionego nie wypełnia także ustalony przez SR okres uchylania się od alimentacji od 7.12.2019 r. do
20.1.2020 r., przy ograniczeniach wynikających z art. 17 § 1 pkt. 7 in fine KPK. Art. 209 § 1 KK wymaga bowiem, aby
łączna wysokość powstałych wskutek niealimentacji zaległości stanowiła równowartość co najmniej 3 świadczeń
okresowych, albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.
Znamię to, z uwagi na to, że między 7.12.2019 r. a 20.1.2020 r. upłynął jedynie miesiąc i 13 dni, nie zostało w tej
sprawie spełnione.
Wobec powyższego konieczne stało się uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy D.A. SR w P. do
ponownego rozpoznania.
Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd I instancji uwzględni powyższe rozważania, a także ograniczenia wynikające
z art. 443 w zw. z art. 518 KPK.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że przy braku bardziej skutecznych instrumentów
procesowo-informatycznych, pozwalających na sprawdzenie w toku postępowania, czy czyn (jego część) nie jest
przedmiotem innego, już wszczętego postępowania, organy procesowe (a więc w pierwszej kolejności prokuratura
lub Policja, a następnie sąd) powinny dokładać szczególnej staranności i w ramach czynności przesłuchania
świadków oraz podejrzanego i oskarżonego dopytywać uczestników procesu o to, czy nie toczy się (względnie nie
toczyło się) postępowanie o podobny czyn, jak będący przedmiotem postępowania. Informacje uzyskane od
świadków, podejrzanych i oskarżonych pozwolą w większym stopniu ustrzec się organom procesowym przed
naruszeniem art. 17 § 1 pkt. 7 in fine KPK.

Wyrok SN z 11.1.2023 r., I KK 436/22







W kontekście sprawy istotne jest dokładne wyjaśnienie okoliczności, szczególnie przy czynach rozciągniętych w czasie. Organom procesowym zaleca się szczególną staranność w identyfikacji podobnych postępowań w celu uniknięcia naruszenia przepisów prawa karnego procesowego.