Okoliczności uzasadniające wyłączenie sędziego

Rozpatrując wniosek na podstawie art. 41 § 1 KPK dotyczący wyłączenia sędziego, Sąd Najwyższy podkreśla konieczność braku wątpliwości co do bezstronności orzekającego. Istotne jest zapewnienie niezależności i bezstronności sądu, zwłaszcza w kontekście powołań do Sądu Najwyższego, które mogą budzić podejrzenia o polityczne motywacje decyzji nominacyjnych.

Tematyka: Sąd Najwyższy, wyłączenie sędziego, art. 41 § 1 KPK, bezstronność, niezależność, Krajowa Rada Sądownictwa, ETPC, standardy sądowe

Rozpatrując wniosek na podstawie art. 41 § 1 KPK dotyczący wyłączenia sędziego, Sąd Najwyższy podkreśla konieczność braku wątpliwości co do bezstronności orzekającego. Istotne jest zapewnienie niezależności i bezstronności sądu, zwłaszcza w kontekście powołań do Sądu Najwyższego, które mogą budzić podejrzenia o polityczne motywacje decyzji nominacyjnych.

Rzeczą Sądu Najwyższego rozpoznającego wniosek na podstawie art. 41 § 1 KPK jest wyłączenie sędziego
nie tylko wtedy, gdy zostanie wykazana okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do
jego bezstronności, lecz także wtedy, gdy orzekanie w tej sprawie przez tego sędziego mogłoby realnie
prowadzić do znacznie poważniejszego uchybienia. Chodzi tu o naruszenie standardu z art. 6 ust. 1 EKPCz
i uznanie, że taki skład orzekający w ogóle nie stanowi niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego
ustawą, co przecież mogłoby skutkować nie tylko odpowiedzialnością odszkodowawczą państwa, lecz także
prowadzić do złożenia wniosku o wznowienie tego etapu postępowania (art. 540 § 3 KPK).
Opis stanu faktycznego
Sąd Najwyższy, w sprawie P.M. i E.I., skazanych z art. 296 § 1 i 3 i in. KK, po rozpoznaniu wniosków obrońców
skazanego E.I. postanowił wyłączyć sędziego SN od udziału w sprawie Sądu Najwyższego II KK 531/22, 
,
w zakresie dotyczącym kasacji.
Uzasadnienie SN
W uchwale trzech połączonych Izb SN z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20, 
, wskazano wyraźnie, że „nienależyta
obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba
powołana na urząd sędziego SN na wniosek KRS, ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 2017 r.
o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw”. SN argumentował w tym
orzeczeniu, że „powołanie do SN jest zawsze pierwszym powołaniem na urząd w tym Sądzie, wymaga więc
spełnienia szczególnych warunków i dochowania procedur, w których rzeczywiście można zweryfikować
kompetencje kandydata, także z punktu widzenia jego cech istotnych dla zachowania niezawisłości i bezstronności.
Brak takiej weryfikacji i brak transparentności procesu powołania, którą charakteryzowały się przeprowadzone
konkursy, tworzą stan niepewności i rodzą podejrzenia o polityczne motywacje decyzji nominacyjnych. Wyklucza to
spełnienie obiektywnych warunków postrzegania tak nominowanych osób jako bezstronnych i niezawisłych. Tym
bardziej, że chodzi o powołania do sądu ostatniej instancji, mającego kompetencję do uchylania prawomocnych
orzeczeń sądowych i dokonywania wiążącej wykładni prawa, którego orzeczenia nie podlegają już efektywnej
kontroli, pozwalającej na weryfikację, czy spełnione zostały warunki bezstronności i niezawisłości sądu, w składzie
którego biorą udział osoby powołane na urząd sędziego SN w wadliwej procedurze. Z tego powodu dochowanie
najwyższych standardów w procesie powoływania na urząd jest decydujące dla oceny czy osoba, która to
postępowanie przeszła, daje gwarancje niezawisłości i bezstronności SN, gdy orzeka ona w danym składzie tego
Sądu”. Zatem w stosunku do osób powołanych na stanowiska sędziów SN nie ma potrzeby przeprowadzania tzw.
testu niezawisłości, o którym mowa w cytowanej wyżej uchwale.
Zgodnie z art. 41 § 1 KPK sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać
wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. SN w składzie rozpoznającym niniejszy wniosek o wyłącznie
w pełni podziela wykładnię tego przepisu, przyjętą przez SN w postanowieniu z 13.10.2021 r., II KO 30/21. SN
wskazał w tym postanowieniu, że sama okoliczność wzięcia przez konkretną osobę udziału w procedurze
nominacyjnej prowadzonej przed KRS w wadliwym konstytucyjnie składzie, ukształtowanym na podstawie ustawy
z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz.
3; dalej: ZmKrRadSądU18) nie stanowi automatycznego powodu do stwierdzenia, iż zachodzi uzasadniona
wątpliwość co do obiektywnej i subiektywnej bezstronności takiej osoby w rozpoznawaniu spraw. Okoliczność ta musi
być jednak uwzględniana w szerszym zakresie, w szczególności uwzględniając szczególną funkcję, jaką pełni art. 41
§ 1 KPK, stanowiąc podstawę do ochrony prawa strony do niezależnego i bezstronnego sądu. SN podkreślił, że
„wykładni art. 41 § 1 KPK należy dokonywać w taki sposób, aby zapewnić skuteczną ochronę prawa strony do
rozpoznania konkretnej sprawy przez niezależny i bezstronny sąd. Oznacza to, że wykładnia ta powinna umożliwiać
także kontrolę tego, czy w konkretnej sprawie nie dochodzi do naruszenia standardu niezależności i bezstronności
gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 KPP oraz art. 6 ust. 1 EKPCz (por. postanowienie SN
z 10.2.2021 r., I NWW 3/21, 
). Rzeczą SN rozpoznającego wniosek na podstawie art. 41 § 1 KPK jest
wyłączenie sędziego nie tylko wtedy, gdy zostanie wykazana okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnioną
wątpliwość co do jego bezstronności, lecz także wtedy, gdy orzekanie w tej sprawie przez tego sędziego mogłoby
realnie prowadzić do znacznie poważniejszego uchybienia, tj. naruszenia standardu z art. 6 ust. 1 EKPCz i uznania,
że taki skład orzekający w ogóle nie stanowi niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą, co przecież
mogłoby skutkować nie tylko odpowiedzialnością odszkodowawczą państwa, lecz także mogłoby prowadzić do
złożenia wniosku o wznowienie tego etapu postępowania (art. 540 § 3 KPK)”.





Zgodnie z wyrokiem ETPC z 22.7.2021 r. w sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce (skarga nr 43447/19),
interpretującym standard „niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1
EKPCz, udział w procesie powoływania w Polsce sędziów takiego organu, jakim jest Krajowa Rada Sądownictwa,
w składzie ukształtowanym nowelą z 2017 r. (w efekcie czego organ ten nie jest niezależny od władzy wykonawczej
i ustawodawczej) powoduje, że skład orzekający, do którego wchodzi osoba tak powołana na urząd sędziego, nie
stanowi w konkretnej sprawie niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1
EKPCz (pkt 284 – szerzej w tym zakresie por. postanowienie SN z 16.9.2021 r., I KZ 29/21, 
). Mając na
względzie wskazane stanowisko ETPC, SN, badając w trybie art. 41 § 1 KPK wniosek o wyłączenie sędziego, musi
wziąć pod uwagę fakt, że ew. orzeczenie wydane przez skład sądu z udziałem osób powołanych na stanowisko
sędziego w procedurze nominacyjnej prowadzonej przed KRS w wadliwie ukształtowanej na podstawie
ZmKrRadSądU18, będzie obciążone wadą traktowaną przez ETPCz jako naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz, zaś na
gruncie prawa polskiego - jako bezwzględna przyczyna odwoławcza w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK. Należy
przy tym podkreślić, że standard prawa do sądu wynikający z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 EKPCz ma
w pełni zastosowanie do postępowania kasacyjnego, o ile takie postępowanie zostało przewidziane w określonej
kategorii spraw (por. postanowienie SN z 16.9.2021 r., I KZ 29/21, 
, i zawarta tam argumentacja, oraz M.A.
Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka, wyd. 7, s.
502 i cytowane wyroki ETPCz, P. Hofmański, A. Wróbel w: Garlicki, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności. t. I. Komentarz do artykułów 1-8, 2010, s. 253).
Z uwagi na to, że sprawa prowadzona w SN w sprawie II KK 531/22, 
, dotyczy odrębnych kasacji dwóch osób
skazanych jednym wyrokiem za działanie podjęte we współsprawstwie, występujący w tej sprawie związek
podmiotowy obligował do wydania postanowienia o wyłączeniu sędziego od rozpoznania obu tych kasacji.
W związku z uwzględnieniem wniosku adw. A.H. o wyłączenie sędziego, bezprzedmiotowe było rozpoznawanie
wniosku drugiego z obrońców.

Komentarz
Na podstawie wyżej wskazanych okoliczności należy uznać za zasadny wniosek o wyłączenie sędziego R.W. od
udziału w sprawie II KK 531/22, 
, prowadzonej w SN, z uwagi na to, że sąd, w którego składzie by
uczestniczył, nie spełniałby kryteriów określonych w art. 6 ust. 1 EKPCz, zaś postępowanie prowadzone przez taki
sąd byłoby obciążone wadą traktowaną na gruncie wykładni przyjętej w uchwale trzech połączonych Izb SN
z 23.1.2020 r. jako bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK (co do przyczyn związania każdego
składu SN wspomnianą uchwałą mającą moc zasady prawnej – zob. postanowienie SN z 16.9.2021 r., I KZ 29/21,
).

Postanowienie SN z 5.1.2023 r., II KK 531/22, 








Wniosek o wyłączenie sędziego R.W. w sprawie II KK 531/22 został uznany za zasadny, uwzględniając brak spełnienia kryteriów niezależności sądu. Postępowanie kasacyjne musi być prowadzone z zachowaniem najwyższych standardów, aby gwarantować stronie prawo do rozpatrzenia sprawy przez niezależny i bezstronny sąd.