Podstawa orzekania przez sąd odwoławczy w składzie trzech sędziów

Zgodnie z art. 29 § 1 KPK sąd odwoławczy orzeka w składzie trzech sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej. Publikacja omawia wyjątki od tej zasady, szczególnie w kontekście postępowania przygotowawczego zakończonego w formie dochodzenia, które może skutkować orzekaniem przez sąd odwoławczy w składzie jednoosobowym. Analizuje także konsekwencje związane z nieprawidłowym składem sądu odwoławczego i możliwością kasacji takiego wyroku.

Tematyka: sąd odwoławczy, skład sędziowski, postępowanie odwoławcze, kasacja, art. 29 KPK, art. 449 KPK, bezwzględna przyczyna odwoławcza, art. 439 KPK

Zgodnie z dyspozycją art. 29 § 1 KPK na rozprawie apelacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli
ustawa nie stanowi inaczej. Wyjątek od wskazanej powyżej ogólnej normy stanowi art. 449 § 2 KPK, który
określa skład sądu odwoławczego, w sytuacji gdy postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie
dochodzenia. Wówczas sąd odwoławczy orzeka na rozprawie jednoosobowo, chyba że sąd I instancji wydał
zaskarżone orzeczenie w innym składzie niż w składzie jednego sędziego.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem SR w B. z 10.3.2022 r. M.K. został uznany za winnego czynu z art. 207 § 1a KK, za co wymierzono mu
karę roku pozbawienia wolności; czynu z art. 244 KK, za co wymierzono mu karę 5 miesięcy pozbawienia wolności,
oraz czynu z art. 178a § 4 KK, za który wymierzono karę roku pozbawienia wolności. Następnie wymierzono karę
łączną 2 lat pozbawienia wolności oraz orzeczono stosowne środki karne i obowiązki.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego SO w S., orzekający w jednoosobowym składzie, utrzymał w mocy
zaskarżony apelacją wyrok Sądu I instancji.
Kasację od tego wyroku na niekorzyść skazanego wniósł Prokurator Rejonowy w B., zaskarżając go w całości
i zarzucając: „rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa karnego procesowego,
a mianowicie art. 29 § 1 KPK, polegające na rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego od wyroku SR w B.
z 10.3.2022 r., VII K 194/21, w składzie jednego sędziego, podczas gdy postępowanie przygotowawcze przeciwko
M.K. zakończono w formie śledztwa, co obligowało Sąd odwoławczy do orzekania w składzie trzech sędziów
i spowodowało zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, określonej w art. 439 § 1 pkt 2 KPK”.
Podnosząc ten zarzut, skarżący wniósł o uchylenie wyroku SO w Sosnowcu w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SO w S. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja prokuratora była zasadna w stopniu oczywistym, co przesądziło o skierowaniu sprawy na
posiedzenie wyznaczone w trybie art. 535 § 5 KPK.
Trafna jest bowiem argumentacja skarżącego, że SO w S., rozpoznając apelację od wyroku SR w B. w składzie
jednoosobowym, dopuścił się rażącej obrazy art. 29 § 1 KPK, skutkującej zaistnieniem na gruncie niniejszej sprawy
bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK. Zgodnie z dyspozycją art. 29 § 1 KPK na rozprawie
apelacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Wyjątek od wskazanej powyżej
ogólnej normy stanowi art. 449 § 2 KPK, który określa skład sądu odwoławczego, w sytuacji gdy postępowanie
przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia. Wówczas sąd odwoławczy orzeka na rozprawie
jednoosobowo, chyba że sąd I instancji wydał zaskarżone orzeczenie w innym składzie niż w składzie jednego
sędziego.
W niniejszej sprawie bezspornym pozostaje fakt, że postępowanie przygotowawcze było prowadzone w formie
śledztwa. Pierwotnie w sprawie postanowieniem z 11.6.2020 r. wszczęto dochodzenie w sprawie o czyn z art. 207 §
1 KK, następnie postanowieniem z 22.6.2020 r. wobec uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa z art.
207 § 1a KK wszczęto śledztwo, i w tym samym dniu przedstawiono podejrzanemu M.K. zarzut z art. 207 § 1a KK.
Postanowieniem z 26.6.2020 r. równolegle prowadzone dochodzenie o czyn z art. 244 KK i inne dołączono do
niniejszego śledztwa. Zgodnie z art. 309 pkt. 4 KPK śledztwo prowadzi się w sprawach o występki, w których nie
prowadzi się dochodzenia, natomiast zgodnie z art. 325b § 1 pkt. 1 KPK dochodzenie prowadzi się w sprawach
o przestępstwa należące do właściwości SR, zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że
w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda
wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 tys. zł. Zważywszy na fakt, że jedno z zarzucanych oskarżonemu
przestępstw zostało zakwalifikowane z art. 207 § 1a KK, zaistniała przesłanka negatywna do prowadzenia
postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia. Przepis art. 207 § 1a KK został dodany przez art. 1 pkt. 4
lit. b) ustawy z 23.3.2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz
ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2017 r. poz. 773), i stanowi, że kto znęca się fizycznie lub
psychicznie nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny podlega karze pozbawienia
wolności od 6 miesięcy do lat 8. Górne ustawowe zagrożenie za ten występek determinowało więc prowadzenie
śledztwa. Postępowanie przygotowawcze prowadzone było w tej formie aż do jego zakończenia, na co wskazuje
wydane 3.9.2020 r. postanowienie o zamknięciu śledztwa.

W konsekwencji sprawa powinna być rozpoznana w instancji odwoławczej w składzie trzyosobowym. Tymczasem
przewodniczący Wydziału V Karnego Odwoławczego SO w S., zarządzeniem o wyznaczeniu rozprawy apelacyjnej
ustalił skład sądu odwoławczego na jednoosobowy. W takim składzie Sąd odwoławczy procedował na rozprawie
apelacyjnej i w takim też składzie wydał zaskarżony wyrok.
Jednocześnie wyjaśnienia wymaga, że w niniejszym postępowaniu nie miał zastosowania obowiązujący wówczas
przepis art. 14fa ustawy z 20.4.2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021
r. poz. 1023), ponieważ wyjątek orzekania w jednoosobowym składzie dotyczy spraw o przestępstwa zagrożone karą
pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat, co nie ma miejsca w rozpoznawanej sprawie (por.
postanowienie SN z 18.5.2022 r., I KZP 15/21,
).

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że wobec wystąpienia bezwzględnej przyczyny
odwoławczej, obowiązkiem SN było uchylenie orzeczenia bez badania związku przyczynowego między uchybieniem
a treścią dotkniętego nim orzeczenia. SN należycie wypełnił ciążące na nim obowiązki kasatoryjne, o czym świadczy
decyzja o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd II
instancji ma obowiązek – co do tego nie ma wątpliwości wedle właściwego standardu powinności – ukształtowania
odpowiedniego składu Sądu, to znaczy w zgodzie z przepisami prawa (art. 449 § 2 KPK w zw. z art. 29 §1 KPK).

Wyrok SN z 11.1.2023 r., IV KK 465/22

Wyrok SN z 11.1.2023 r. IV KK 465/22 uchylający zaskarżony wyrok i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania podkreśla istotę właściwego składu sądu odwoławczego zgodnie z przepisami prawa. Decyzja ta potwierdza konieczność przestrzegania procedur w postępowaniu odwoławczym.