Zakres kontroli przy powołaniu się na regułę ne peius z art. 454 § 1 KPK

Tematyka: reguła ne peius, art. 454 § 1 KPK, skarga kasatoryjna, Sąd Najwyższy, kontrola skargowa, uchylenie wyroku, postępowanie odwoławcze

W przypadku powołania się przez sąd odwoławczy na regułę ne peius z art. 454 § 1 KPK przy uchyleniu
wyroku sądu I instancji, kontrola skargowa prowadzona przez Sąd Najwyższy obejmuje ocenę prawidłowości
zastosowania tego przepisu pod kątem ustalenia, czy sąd odwoławczy nie dostrzegał innych podstaw do
uchylenia wyroku niż ta wymieniona w tym przepisie. Jeśli takie podstawy były, to powinien podjąć
określone czynności w toku postępowania odwoławczego.
Opis stanu faktycznego
SR w S. wyrokiem z 25.1.2022 r. uniewinnił K.J. od popełnienia zarzucanego jej występku wyczerpującego
dyspozycję art. 207 § 1 KK w zw. z art. 207 § 1a KK, w zb. z art. 157 § 2 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK.
Od wyroku apelacje na niekorzyść oskarżonej wnieśli prokurator, pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego oraz kurator
małoletniego pokrzywdzonego. W apelacjach podniesiono różne zarzuty, a w konkluzji domagano się uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Wyrokiem z 8.7.2022 r. SO w S. uchylił w całości i sprawę przekazał SR w S. do ponownego rozpoznania.
Skargę od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonej, który zarzucił naruszenie art. 437 § 2 KPK.
Podnosząc zarzuty, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SO w S. do ponownego
rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę obrońcy oskarżonej zastępca prokuratora i kurator małoletniego pokrzywdzonego wnieśli
o jej oddalenie.
Po rozpoznaniu skargi obrońcy oskarżonej na wyrok SO w S., SN postanowił oddalić skargę.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN skarga na wyrok Sądu odwoławczego okazała się niezasadna.
Przepis art. 539a § 3 KPK zawiera dwie podstawy skargi na wyrok sądu odwoławczego. Pierwsza podstawa dotyczy
naruszenia przez sąd odwoławczy przepisu art. 437 § 2 KPK, zaś druga uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK.
Nie budzi wątpliwości, że druga podstawa skargi obejmuje tylko postępowanie odwoławcze, a więc dotyczy
zaistnienia na etapie tego postępowania uchybienia wymienionego w art. 439 § 1 KPK (por. postanowienie SN
z 26.5.2020 r., I KZP 14/19,
). Dokonując kontroli wniesionej skargi kasatoryjnej, SN nie stwierdził na etapie
postępowania odwoławczego istnienia uchybienia z art. 439 § 1 KPK, co musiałoby skutkować uchyleniem wyroku
kasatoryjnego niezależnie od zarzutu skargi obrońcy (art. 439 § 1 KPK w zw. z art. 536 KPK, w zw. z art. 539f KPK).
W tym układzie skarga dla swojej skuteczności wymagała postawienia zasadnego zarzutu naruszenia art. 437 § 2
KPK, a zatem wskazania na to, że uchylenie wyroku nastąpiło wbrew tej normie procesowej. Przepis art. 437 § 2 zd.
drugie KPK wskazuje, że uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić
wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 KPK, art. 454 KPK, lub jeśli jest konieczne przeprowadzenie na
nowo przewodu w całości. Treść tego przepisu wskazuje, że kompetencje SN rozpoznającego skargę na wyrok sądu
odwoławczego ograniczają się jedynie do zbadania, czy sąd odwoławczy, uchylając wyrok sądu I instancji, zasadnie
stwierdził, iż w sprawie zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza, albo też że do uchylenia wyroku doszło
wobec wystąpienia przesłanki określonej w art. 454 § 1 KPK, bądź też uchylenie wyroku spowodowane było
koniecznością przeprowadzenia w całości przewodu sądowego. W ramach postępowania skargowego zakres kontroli
dokonywanej przez SN ogranicza się zatem do zbadania, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy uchybienie daje
podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego (uchwała SN(7) z 25.1.2018 r., I KZP 13/17,
). Przy uchyleniu
wyroku sądu I instancji, w przypadku powołania się przez sąd odwoławczy na regułę ne peius z art. 454 § 1 KPK,
kontrola skargowa prowadzona przez SN obejmuje ocenę prawidłowości zastosowania tego przepisu pod kątem
ustalenia, czy sąd odwoławczy nie dostrzegał innych podstaw do uchylenia wyroku (niż ta wymieniona w tym
przepisie – jeśli takowe były, to powinien podjąć określone czynności w toku postępowania odwoławczego), a więc
w konsekwencji, że uniewinniono osobę, co do której sąd odwoławczy nie miał wątpliwości, iż jest sprawcą czynu
zabronionego i spełnia warunki karalności za ten czyn, a tylko właśnie z powodu regulacji z art. 454 § 1 KPK nie mógł
tej osoby skazać.
Przechodząc na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że powyższy warunek został zrealizowany przez Sąd
odwoławczy, o czym świadczy już choćby przywołany we wstępnej części fragment rozważań z uzasadnienia
wyroku. W tym fragmencie uzasadnienia wyraźnie wskazano, że przesłanką wydania wyroku kasatoryjnego

w okolicznościach niniejszej sprawy był wynikający z art. 454 § 1 KPK zakaz wydania wyroku skazującego przez Sąd
odwoławczy wobec oskarżonej, która wyrokiem Sądu I instancji została uniewinniona. Jak można przeczytać
w uzasadnieniu wyroku, analiza zgromadzonego materiału dowodowego (wyjaśnień oskarżonej, zeznań K.S.,
zapisów głosowych oraz zeznań pozostałych świadków) wskazuje, że zachowanie oskarżonej wobec syna G.S.
wypełniło wszystkie znamiona zarzucanego jej czynu, tj. znęcania w typie kwalifikowanym, o którym mowa w art. 207
§ 1a KK. Oczywiste jest więc, że przy takim jednoznacznym stanowisku Sądu odwoławczego, w układzie
procesowym jaki wystąpił w przedmiotowej sprawie, Sąd ten nie miał możliwości wydania innego orzeczenia niż
kasatoryjne, bowiem na przeszkodzie temu stał zakaz wynikający z art. 454 § 1 KPK.
Wniosek kuratora małoletniego oskarżyciela posiłkowego o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu
w postaci sporządzenia odpowiedzi na skargę okazał się przedwczesny. Należy przypomnieć, że postępowanie ze
skargi na wyrok sądu kasatoryjnego nie jest postępowaniem kończącym postępowanie karne. Postępowanie to
przesądza jedynie, na jakim etapie będzie się toczyło dalej postępowanie karne, tj. czy będzie to postępowanie przed
sądem I instancji (gdy skarga zostanie oddalona), czy też będzie to postępowanie przed sądem odwoławczym (gdy
skarga zostanie uwzględniona). Z tego też względu w orzeczeniu odnoszącym się do skargi SN nie może orzekać co
do kosztów zastępstwa procesowego (pełnomocników z wyboru czy wyznaczonych z urzędu), ponieważ te koszty
powinny zostać rozliczone w orzeczeniu kończącym postępowanie karne, zgodnie z przepisem art. 626 § 1 KPK (por.
J. Matras, w: Dudka, Komentarz KPK, 2020 r., s. 1255; postanowienia SN: z 30.1.2019 r., V KS 28/18,
;
z 10.5.2022 r., V KS 7/22,
). Niezależnie od tego wątpliwe jest ponadto, czy kuratorowi wyznaczonemu
z urzędu dla małoletniego pokrzywdzonego będzie należało się wynagrodzenie w zakresie tylko tej czynności
procesowej, skoro wyznaczony został do całego postępowania karnego (por. postanowienie SN z 3.12.2020 r., II KS
13/20,
).

Komentarz
Warto wskazać, że wadliwość przyjętej przez SR konstrukcji czynu zarzucanego oskarżonej obligowała do uchylenia
zaskarżonego wyroku w całości, mimo że jak podał Sąd II instancji, ustalenia faktyczne i prawne w odniesieniu do
oceny zachowania oskarżonej w stosunku do K.S. (podkreślające brak podstaw do przyjęcia sprawstwa w zakresie
zarzucanego jej czynu) nie budziły wątpliwości. Odnosząc się do stanowiska obrońcy wyrażonego w skardze, warto
zauważyć, że podniesiony przez skarżącego zarzut jedynie w warstwie formalnej odwołuje się do naruszenia art. 437
KPK. W rzeczywistości, o czym świadczy treść skargi, jej autor prowadzi jedynie polemikę z oceną dowodów
i ustaleniami Sądu odwoławczego. Taki sposób skonstruowania skargi nie jest prawidłowy. Przez zarzut naruszenia
art. 437 § 2 zd. 2 KPK nie można bowiem kwestionować merytorycznego rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego co do
zarzutu apelacji, a jedynie to, czy stanowisko wynikające z rozpoznania zarzutu apelacji dawało podstawę do
wydania wyroku kasatoryjnego (zob. postanowienie SN z 13.12.2018 r., IV KS 20/18,
).

Postanowienie SN z 4.1.2023 r., IV KS 40/22,

Warto zwrócić uwagę na ograniczenia kompetencji Sądu Najwyższego przy rozpatrywaniu skargi na wyrok sądu odwoławczego oraz konieczność zasadnego zarzutu naruszenia art. 437 § 2 KPK. Skarga kasatoryjna wymaga precyzyjnego uzasadnienia oraz odniesienia do przepisów proceduralnych.