Uprawnienia sądu odwoławczego w zakresie przeprowadzenia dowodów

Sąd odwoławczy posiada uprawnienia do przeprowadzenia dowodów zarówno zgromadzonych przez sąd I instancji, jak i przeprowadzonych przed sądem II instancji, unikając powtórzenia przewodu sądowego w całości. Uprawnienia te obejmują dowody zarówno osobowe, jak i rzeczowe, umożliwiając przeprowadzenie ich w sposób bezpośredni lub pośredni. W kontekście sprawy dotyczącej uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd odwoławczy ma obowiązek dostosować treść orzeczenia do wymogów prawa procesowego oraz uzasadnić swoją decyzję zgodnie z przepisami KPK.

Tematyka: sąd odwoławczy, dowody sądowe, przeprowadzenie dowodów, uchylenie wyroku, ponowne rozpoznanie, naruszenie prawa procesowego

W razie braku okoliczności wymienionych w art. 437 § 2 zd. 2 KPK sąd odwoławczy w obliczu stwierdzenia
uchybienia obowiązany jest dokonać zmiany zaskarżonego orzeczenia. Podstawę mogą stanowić tu zarówno
dowody zgromadzone przez sąd I instancji, jak i dowody przeprowadzone przed sądem II instancji, z tym
zastrzeżeniem, że nie może to prowadzić do powtórzenia przewodu sądowego w całości. Jeżeli więc stan
dowodowy nie jest wystarczający do wydania wyroku reformatoryjnego i wymaga uzupełnienia przewodu
sądowego, lecz nie w całości, to sąd ad quem jest zobowiązany przeprowadzić dowody i wydać orzeczenie
merytoryczne. Uprawnienia w zakresie przeprowadzenia dowodów pozostają na tej płaszczyźnie analogiczne
jak przed sądem I instancji. Sąd odwoławczy może więc przeprowadzić dowód zarówno z osobowego źródła
dowodowego, jak i ze źródła rzeczowego, może przeprowadzić dowody w sposób bezpośredni oraz
w wypadkach wskazanych w ustawie – w sposób pośredni.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem SR w G. z 6.12.2021 r. T.P. został uznany za winnego sześciu czynów z: art. 286 § 1 KK i art. 270 § 1 KK
w zw. z art. 11 § 2 KK, za które przy uznaniu, że czyny te stanowią ciąg przestępstw, wymierzona została za nie kara
grzywny w wysokości 500 stawek dziennych po 50 zł każda, zaś na podstawie art. 91 § 2 KK wymierzona została
kara łączna 500 stawek dziennych grzywny po 50 zł każda. Na podstawie art. 46 § 1 KK T.P. został zobowiązany do
naprawienia szkody w całości przez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych: Banku - kwoty 2000 zł, Z. sp. z o.o. z siedzibą
w W. - kwoty 2000 zł, A. S.A. - kwoty 13 500 zł i I. sp. z o.o. z siedzibą w W. - kwoty 5000 zł.
Od powyższego wyroku oskarżony złożył apelację, w której zarzucił obrazę przepisu prawa w zakresie, w jakim Sąd
orzekł o wysokości środka kompensacyjnego w postaci obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przypisanymi
czynami, wnosząc o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez orzeczenie obowiązku naprawienia szkody w postaci
zapłaty na rzecz pokrzywdzonych kwot pomniejszonych o wysokość realnie naprawionej przez oskarżonego szkody,
zgodnie z dokumentacją złożoną w toku postępowania.
Wyrokiem SO w G. zaskarżony wyrok został uchylony w zakresie orzeczenia o środku kompensacyjnym i sprawa
w tej części została przekazana Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. W pisemnych motywach orzeczenia
Sąd ten wskazał, że Sąd I instancji nie dokonał jakichkolwiek ustaleń w przedmiocie środka kompensacyjnego, co
implikowało wydaniem wadliwego orzeczenia w tym zakresie, zaznaczając, iż Sąd odwoławczy byłby zmuszony do
przeprowadzenia „w tej części postępowania w całości”.
Od tego wyroku skargę na podstawie art. 539a § 1 i 2 KPK złożył prokurator Prokuratury Rejonowej w R. Zarzucił
rażące naruszenie przepisu prawa procesowego, a mianowicie art. 437 § 2 KPK, polegające na uchyleniu wyroku SR
w G. z 6.12.2021 r. i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania bez wykazania potrzeby przeprowadzania na
nowo przewodu sądowego w całości, w sytuacji gdy uchylenie orzeczenia miałoby w istocie dotyczyć jedynie
określenia wysokości środków kompensacyjnych w postaci obowiązku naprawienia szkody przez skazanego T.P.
wobec poszczególnych pokrzywdzonych. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania SO w G. w zaskarżonym zakresie.
W pisemnej odpowiedzi na skargę obrońca oskarżonego przychyliła się do stanowiska prokuratora.
Po rozpoznaniu skargi wniesionej przez prokuratora Prokuratury Rejonowej w R. SN uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę SO w G. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN analiza akt niniejszego postępowania nakazywała uznać, że skarga na wyrok SO w S. była oczywiście
zasadna.
Zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem art. 437 § 2 zd. drugie in fine KPK. Powyższy przepis
przewiduje zamknięty katalog podstaw uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania,
nakładając na sąd odwoławczy obowiązek merytorycznego orzekania, poza skatalogowanymi w nim przypadkami.
Funkcją tego sądu nie jest powtórzenie postępowania dowodowego czy prowadzenie całego postępowania.
Zwiększona apelacyjność postępowania drugoinstancyjnego nie tylko jednak pozwala, ale wręcz implikuje obowiązek
ponowienia lub uzupełnienia materiału dowodowego w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla prawidłowego
przeprowadzenia kontroli odwoławczej. W razie braku okoliczności wymienionych w art. 437 § 2 zd. drugie in fine
KPK sąd odwoławczy w obliczu stwierdzenia uchybienia obowiązany jest dokonać zmiany zaskarżonego orzeczenia.
Podstawę mogą stanowić tu zarówno dowody zgromadzone przez sąd I instancji, jak i dowody przeprowadzone
przed sądem II instancji, z tym zastrzeżeniem, że nie może to prowadzić do powtórzenia przewodu sądowego

w całości. Jeżeli więc stan dowodowy nie jest wystarczający do wydania wyroku reformatoryjnego i wymaga
uzupełnienia przewodu sądowego, lecz nie w całości, to sąd ad quem jest zobowiązany przeprowadzić dowody
i wydać orzeczenie merytoryczne. Uprawnienia w zakresie przeprowadzenia dowodów pozostają na tej płaszczyźnie
analogiczne jak przed sądem I instancji. Sąd odwoławczy może więc przeprowadzić dowód zarówno z osobowego
źródła dowodowego, jak i ze źródła rzeczowego, może przeprowadzić dowody w sposób bezpośredni oraz
w wypadkach wskazanych w ustawie – w sposób pośredni. Należy przy tym zaznaczyć, że w przypadku gdy sąd
odwoławczy zmienia zaskarżone orzeczenie, to w tym zakresie wchodząc w rolę sądu meriti, powinien dostosować
treść rozstrzygnięcia do wymogów art. 413 § 1 pkt. 5 i 6 oraz § 2 pkt. 1 i 2 KPK, a treść pisemnego uzasadnienia
wyroku – do wymogów art. 424 § 1 i 2 KPK (art. 458 KPK) – zob. np. postanowienie SN z 24.10.2017 r., V KK
265/17,
.
Odnosząc powyższe uwagi do realiów niniejszej sprawy, nasuwa się oczywisty wniosek, że nie wystąpiła żadna
z enumeratywnie wskazanych w art. 437 § 2 zd. 2 KPK przesłanek do wydania orzeczenia kasatoryjnego. Nawet sam
Sąd II instancji wprost jej nie zwerbalizował, wskazując, że „w tym zakresie należy przeprowadzić postępowanie
w całości”, nie wspominając już o tym, że jako podstawę prawną uchylenia wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania wskazał art. 454 § 1 KPK. Z pisemnych motywów orzeczenia ewidentnie wynika, że
podstawą skasowania wyroku Sądu I instancji było zaniechanie poczynienia wnikliwych ustaleń w zakresie wysokości
szkody, determinującej prawidłowość orzeczenia wydanego na podstawie art. 46 § 1 KK. W odniesieniu do tego
uchybienia zawarte zostały też wskazania co do niezbędnego zakresu uzupełnienia postępowania dowodowego,
które miałoby za cel ustalenie takiej wysokości szkody, która będzie odzwierciedlała stan istniejący w chwili
orzekania, jak również uwzględni klauzulę antykumulacyjną (art. 415 § 1 KPK).

Komentarz
Na gruncie niniejszej sprawy niewątpliwie jawi się twierdzenie, że nie zachodziła konieczność powtórzenia całości
przewodu sądowego, co wyłączałoby kompetencję Sądu II instancji do merytorycznego orzekania. Uchylenie
zaskarżonego apelacją wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji stanowiło rażące
naruszenie przepisu art. 437 § 2 zd. 2 KPK, co zostało wykazane w złożonej skardze oraz zaaprobowane w pisemnej
odpowiedzi. Z tych przyczyn zaskarżony wyrok musiał podlegać uchyleniu, a sprawa została przekazana do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. W jego toku powinny zostać uwzględnione wyrażone
powyżej zapatrywania prawne (art. 442 § 3 KPK w zw. z art. 539f KPK).

Wyrok SN z 18.1.2023 r., IV KS 34/22,

SN uznał, że skarga na wyrok SO była zasadna, stwierdzając rażące naruszenie przepisów prawa procesowego. Uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania było konieczne, aby zapewnić prawidłowy przebieg postępowania odwoławczego. W kontekście tej sprawy nie wystąpiły przesłanki do wydania orzeczenia kasatoryjnego zgodnie z art. 437 § 2 KPK.