Podstawa zawieszenia postępowania przed organami prowadzącymi spór kompetencyjny
Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, wszczęcie postępowania w sporze kompetencyjnym powoduje zawieszenie postępowań przed organami prowadzącymi spór. Sąd Najwyższy podjął decyzję o zawieszeniu postępowania kasacyjnego w sprawie M.K., M.W., G.P. i K.B. na podstawie wniosku o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego między Prezydentem a Sądem Najwyższym.
Tematyka: spór kompetencyjny, postępowanie kasacyjne, Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny, zawieszenie postępowania, rozpoznanie sprawy, zwłoka, prawo do sądu
Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, wszczęcie postępowania w sporze kompetencyjnym powoduje zawieszenie postępowań przed organami prowadzącymi spór. Sąd Najwyższy podjął decyzję o zawieszeniu postępowania kasacyjnego w sprawie M.K., M.W., G.P. i K.B. na podstawie wniosku o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego między Prezydentem a Sądem Najwyższym.
Zgodnie z dyspozycją art. 86 ust. 1 ustawy z 30.11.2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: OrgTKU), wszczęcie przed Trybunałem postępowania w sprawie rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego powoduje zawieszenie postępowań przed organami, które prowadzą spór kompetencyjny. Opis stanu faktycznego Postanowieniem z 1.8.2017 r., II KK 313/16, Sąd Najwyższy stwierdził zawieszenie postępowania kasacyjnego w sprawie M.K., M.W., G.P. i K.B. z mocy art. 86 ust.1 ustawy z 30.11.2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2329; dalej: OrgTKU). Okolicznością powodującą zawieszenie toczącego się w tej sprawie postępowania kasacyjnego było złożenie 8.6.2017 r. przez Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie art. 192 w zw. z art. 189 Konstytucji RP oraz art. 33 ust. 5 w zw. z art. 85 OrgTKU, wniosku o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego między Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej a Sądem Najwyższym i przesądzenie, czy wykonywanie prawa łaski (art. 139 Konstytucji RP) i związana z tym kompetencja do interpretacji przepisów Konstytucji RP w tym zakresie, a także ocena skuteczności dokonanego aktu, jest przedmiotem kontroli Sądu Najwyższego, czy jest to osobiste uprawnienie Prezydenta RP, które nie podlega kontroli władzy sądowniczej. 20.3.2019 r. Przewodniczący Wydziału II Izby Karnej Sądu Najwyższego, powołując się na treść art. 2 § 1 pkt 4 KPK i wskazując, że jedynym powodem zawieszenia postępowania kasacyjnego w niniejszej sprawie jest spór kompetencyjny, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego - Przewodniczącej składu orzekającego o informacje dotyczące rozpoznania sprawy Kpt 1/17. 26.3.2019 r. Dyrektor Biura Służby Prawnej Trybunału Konstytucyjnego poinformował Sąd Najwyższy, że wniosek Marszałka Sejmu o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego pozostaje na etapie merytorycznego rozpoznania przez pełny skład Trybunału Konstytucyjnego. Skład Orzekający nie podjął jeszcze decyzji o terminie rozpoznania sprawy, jednak można się go spodziewać w ciągu najbliższych 6 miesięcy. 16.1.2020 r. Przewodniczący Wydziału II Izby Karnej Sądu Najwyższego ponownie zwrócił się do Przewodniczącej składu orzekającego w sprawie Kpt 1/17 o informacje dotyczące wyznaczenia terminu rozpoznania sprawy, zaznaczając jednocześnie, że brak rozstrzygnięcia sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym może prowadzić w konsekwencji do naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy kasacyjnej w rozsądnym terminie. 7.10.2020 r. Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą Izby Karnej zwrócił się do Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem o przewidywany termin rozpoznania sprawy Kpt 1/17, zwracając się jednocześnie z prośbą o wskazanie racji, które nie pozwalają Trybunałowi Konstytucyjnemu na wypowiedzenie się w sprawie zasadności wniosku Marszałka Sejmu z 8.6.2017 r. Wobec tego, że wystąpienia Sądu Najwyższego z 16.1.2020 r. i z 7.10.2020 r. pozostały bez odpowiedzi, 2.12.2021 r. Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą Izby Karnej zwrócił się do Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z prośbą o interwencję. 22.12.2021 r. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zwrócił się do Prezesa Trybunału Konstytucyjnego o udzielenie informacji na temat biegu postępowania w sprawie Kpt 1/17, podnosząc, że postępowanie zostało zawieszone ponad 4 lata temu. 22.9.2022 r. Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą Izby Karnej zwrócił się do Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o udzielenie informacji, jakie działania zostały podjęte w celu spowodowania rozpoznania sprawy Kpt 1/17 przez Trybunał Konstytucyjny. 26.9.2022 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego poinformował Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, że wniosek Marszałka Sejmu pozostaje na etapie merytorycznego rozpoznania, a w sprawie odbywają się narady i został wyznaczony drugi sprawozdawca. Sąd Najwyższy w sprawie M.K., M.W., G.P. i K.B., po rozpoznaniu z urzędu w przedmiocie zawieszenia postępowania, postanowił podjąć zawieszone postępowanie. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego zgodnie z dyspozycją art. 86 ust. 1 OrgTKU, wszczęcie przed Trybunałem postępowania w sprawie rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego powoduje zawieszenie postępowań przed organami, które prowadzą spór kompetencyjny. Określona w wymienionym przepisie przeszkoda ma charakter formalny, gdyż powodem zawieszenia postępowań toczących się przed centralnymi konstytucyjnymi organami państwa nie jest zaistnienie rzeczywistego sporu kompetencyjnego między tymi organami, lecz sam fakt wszczęcia przed Trybunałem Konstytucyjnym postępowania w tym przedmiocie. Orzeczenie w przedmiocie tego czy zachodzą warunki do rozstrzygnięcia sporu, o którym mowa w art. 85 OrgTKU, a zatem czy jest on rzeczywisty, czy też ma charakter pozorny zostało przekazane przez ustawodawcę do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego. Jednym z tych praw jest prawo do sądu, do którego treści należy prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. O znaczeniu tego składnika prawa do sądu przekonuje już sama ranga aktów prawnych, w których zostało ono wymienione: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. 1993 Nr 61 poz. 284) dalej: EKPCz), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Kodeks postępowania karnego. Zgodnie z art. 6 ust. 1 EKPCz każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Przepis art. 45 ust. 1 Konstytucji RP gwarantuje każdemu prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Również Kodeks postępowania karnego wskazuje wśród swoich celów takie ukształtowanie postępowania karnego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie (art. 2 § 1 pkt 4 KPK). Wymienione przepisy mają zastosowanie również w postępowaniu kasacyjnym w niniejszej sprawie i nie ma znaczenia, że jego przedmiotem jest rozpoznanie kasacji wywiedzionych wyłącznie przez oskarżycieli posiłkowych. Zauważyć trzeba, że na gruncie pierwszego z wymienionych przepisów prawo oskarżyciela posiłkowego do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie jest zdecydowanie słabiej chronione niż prawo oskarżonego. Korzystanie przez oskarżyciela posiłkowego z ochrony przewidzianej w art. 6 ust. 1 EKPCz jest uzależnione bowiem od tego, czy jego udział w procesie karnym wiąże się z rozstrzyganiem o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym. W niniejszej sprawie zawieszenie postępowania kasacyjnego z racji wszczęcia postępowania w sprawie rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego przez Trybunał Konstytucyjny nie zniosło stanu zawisłości sprawy M.K., M.W., G.P. i K.B. przed Sądem Najwyższym. Brak orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego blokuje Sądowi Najwyższemu realizację jego konstytucyjnych obowiązków z zakresu sprawowania wymiaru sprawiedliwości, a stronom realizację konstytucyjnego prawa do sądu. Odnosi się to nie tylko do oskarżycieli posiłkowych, którzy wnieśli kasacje, ale i oskarżonych, których te kasacje dotyczą. Wzgląd na realizację prawa stron, które nie dysponują żadnym środkiem służącym zakwestionowaniu długości czasu rozpoznania sprawy przez Trybunał Konstytucyjny, czyni koniecznym podjęcie postępowania kasacyjnego bez dalszego oczekiwania na wynik postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Z treści przedstawionych na wstępie odpowiedzi udzielanych Sądowi Najwyższemu nie wynika, aby istniały jakiekolwiek przeszkody uniemożliwiające Trybunałowi Konstytucyjnemu zakończenie postępowania. Nie jest rolą Sądu Najwyższego badanie i ocenianie powodów, dla których Trybunał Konstytucyjny przez okres już blisko 6 lat nie zakończył postępowania wszczętego wnioskiem Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 8.6.2017 r., istotne jest to, że nie wydał w tej sprawie do chwili obecnej żadnego orzeczenia. Komentarz Nie ulega wątpliwości, że zawieszenie postępowania w trybie art. 86 ust. 1 OrgTKU tworzy sytuację rzutującą na realizację prawa stron procesu do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. Wynikająca z tego powodu zwłoka jest zrozumiała i zgodnie z zasadą proporcjonalności, akceptowalna w zakresie służącym realizacji celu, dla którego postępowanie zostało zawieszone. Nie może jednak pozbawiać tego prawa skuteczności i efektywności, czyniąc go uprawnieniem bezprzedmiotowym i iluzorycznym. Na problem ten w odniesieniu do długości postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, którego wynik mógł być rozstrzygający dla wyniku postępowania przed sądem powszechnym, zwrócono uwagę w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 21.7.2022 r., 48762/19, ). Postanowienie Sądu Najwyższego z 28.2.2023 r., II KK 313/16,
Zawieszenie postępowania w trybie art. 86 ust. 1 OrgTKU wpływa na realizację prawa stron do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, jednak długotrwała zwłoka może go pozbawić skuteczności. Postępowanie kasacyjne nie zostało zakończone z powodu braku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, co blokuje Sąd Najwyższy w sprawiedliwym rozpatrzeniu sprawy.