Podstawa stwierdzenia nienależytego obsadzenia sądu w kontekście naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności

W publikacji omawia się problem nienależytego obsadzenia sądu w kontekście naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności. Analizowane są aspekty prawne związane z wadliwością procesu powoływania sędziów oraz konsekwencje dla orzeczeń. Przedstawione są argumenty prokuratury i obrony oskarżonego w kontekście apelacji od wyroku oraz decyzji sądów kolejnych instancji.

Tematyka: sąd, obsadzenie, standard niezawisłości, standard bezstronności, art. 439 KPK, art. 45 Konstytucji, art. 47 KPP, art. 6 EKPCz, prokurator, obrona, apelacja, wyrok sądu, SN, SA, KRS, ZmKrRadSądU18

Dla stwierdzenia, że sąd jest nienależycie obsadzony w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK, konieczne jest
zbadanie, czy wadliwość procesu powoływania prowadzi w konkretnych okolicznościach do naruszenia
standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 KPP oraz art. 6
ust. 1 EKPCz.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem SO w W. z 18.12.2020 r., A.C. został uznany za winnego czynów z: art. 148 § 1 KK; art. 160 § 1 KK; art.
178a § 1 KK; art. 58 ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 172), za
które wymierzono mu ostatecznie karę łączną 16 lat pozbawienia wolności. Wyrok zawierał ponadto rozstrzygnięcia
w przedmiocie zadośćuczynienia za krzywdę; zakazu prowadzenia pojazdów, świadczenia pieniężnego i kosztów
procesu.
Apelacje od powyższego wyroku wnieśli prokurator oraz obrońca oskarżonego.
Prokurator zaskarżył wyrok Sądu I instancji wyłącznie co do kary, zarzucając jej rażąco niewspółmierną łagodność,
i wnosząc o wymierzenie oskarżonemu ostatecznie kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności.
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok w całości, podniósł szereg zarzutów obrazy prawa procesowego mogącej
mieć wpływ na treść orzeczenia, błędu w ustaleniach faktycznych mogącego mieć wpływ na treść orzeczenia oraz
rażącej niewspółmierności kary i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od niektórych
czynów, ewentualnie zmianę wyroku co do kary i jej złagodzenie oraz zmniejszenie kwot zasądzonego
zadośćuczynienia.
SA w W. wyrokiem z 13.7.2022 r., II AKa 173/21,
, na podstawie art. 439 § 1 pkt. 2 KPK uchylił zaskarżony
wyrok i sprawę przekazał SO w W. do ponownego rozpoznania w należycie obsadzonym składzie.
Na powyższy wyrok kasatoryjny skargę wniósł prokurator. Zaskarżył wyrok Sądu odwoławczego w całości,
zarzucając naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. art. 437 § 1 KPK.
W pisemnej odpowiedzi na skargę obrońca oskarżonego A.C. wniósł o oddalenie skargi.
Po rozpoznaniu skargi prokuratora SN uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał SA w W. do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN skarga okazała się zasadna, co doprowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy
SA w W. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Zasadne okazały się argumenty zawarte w końcowej części uzasadnienia skargi, gdzie prokurator wskazał, że
ustalenie zaistnienia w sprawie bezwzględnej podstawy odwoławczej z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK nastąpiło
przedwcześnie, bez należytego rozważenia przez SA, czy w okolicznościach konkretnej sprawy udział w składzie
orzekającym jednego z sędziów doprowadził do wydania wyroku skazującego przez sąd nienależycie obsadzony
w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK.
SN nie podzielił natomiast twierdzeń prokuratora, że ze względu na powołane w skardze orzeczenia TK, SA nie był
w ogóle uprawniony do zastosowania art. 439 § 1 pkt. 2 KPK i stwierdzenia, iż SO orzekający z udziałem sędziego
A.B.-D. jest nienależycie obsadzony ze względu na sposób jej powołania na urząd sędziego na wniosek KRS
ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie
Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3; dalej: ZmKrRadSądU18). Twierdzenie
prokuratora negujące obowiązywanie (wykładniczą moc wiążącą) uchwały SN z 23.1.2020 r., BSA-I-4110-1/20,
, jest niezasadne. Wykładnia prawa zawarta w uchwale trzech Izb SN jest nadal obowiązująca, co więcej -
w myśl art. 87 ust. 1 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1904) – SN pozostaje nią
związany jako zasadą prawną. SN konsekwentnie staje na trafnym stanowisku, że nic w tym względzie nie zmienia
wyrok TK z 20.4.2020 r., U 2/20,
(por. m.in.: uchwała SN z 5.4.2022 r., III PZP 1/22,
; uchwała składu
siedmiu sędziów SN z 2.6.2022 r., I KZP 2/22,
). Jak słusznie podkreśla się w orzecznictwie, wyrok ten
„wykracza poza zawarty w art. 188 Konstytucji RP katalog orzeczeń TK, które z mocy art. 190 ust. 1 Konstytucji RP
uzyskują moc powszechnie obowiązującą. Wyrok ten nie uzyskał zatem mocy powszechnie obowiązującego

orzeczenia i co oczywiste nie mógł uchylić uchwały 3 Izb SN, BSA 1-4110-1/20, ani przesądzić o jej obowiązywaniu.
Stanowić mógł zatem jedynie wyraz określonego i niewiążącego poglądu prawnego tego organu (Trybunału
Konstytucyjnego)” (tak: postanowienia SN z 23.11.2022 r., I KO 79/21,
i I KO 80/21,
).
Przechodząc do wskazania motywów uwzględnienia skargi prokuratora, trzeba podkreślić, że SA w W. był
uprawniony badać, czy Sąd I instancji był w tej sprawie należycie obsadzony także przy uwzględnieniu faktu
powołania A.B.-D. na urząd sędziego na wniosek KRS ukształtowanej w trybie określonym przepisami wspomnianej
ustawy ZmKrRadSądU18.
W tej sprawie SA przyjął wykładnię art. 439 § 1 pkt. 2 KPK odmienną od prezentowanej w orzecznictwie SN, do
czego był uprawniony w myśl art. 8 § 1 KPK. Po pierwsze stwierdził, że „Pani A.B.-D. nie została (...) skutecznie
powołana na urząd sędziego SO”. Po drugie uznał, że na skutek samej wadliwości procedury jej powołania sąd z jej
udziałem nie jest sądem należycie obsadzonym.
Jednak SN – pozostając związany uchwałą trzech Izb – uznaje, że stwierdzenie wystąpienia w sprawie A.C.
uchybienia z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK było przedwczesne. W uzasadnieniu uchwały trzech Izby SN stwierdził, że
„zagadnienie prawne rozstrzygane przez skład połączonych Izb (...) nie zmierza do rozwiązania problemów
ustrojowych z określeniem statusu osób, które po przeprowadzeniu postępowań ukształtowanych ZmKrRadSądU18
zostały powołane na urzędy sędziowskie przez Prezydenta RP, gdyż niewątpliwie osoby te uzyskały formalnie status
sędziów”. Jednocześnie w odniesieniu do sędziów sądów powszechnych orzekł, że wadliwość procedury
nominacyjnej nie powoduje automatycznie, iż sąd z udziałem sędziego powołanego w takiej procedurze jest sądem
nienależycie obsadzonym w rozumieniu art. 439 § 1 KPK.
SA nie dokonał analizy w tym przedmiocie, skupiając się wyłącznie na fakcie powołania Pani A.B.-D. na stanowisko
sędziego SO w W. na wniosek KRS ukształtowanej w trybie określonym przepisami ZmKrRadSądU18. Ponadto, jak
zasadnie zauważono w skardze, także w kontekście samego faktu powołania Pani A.B.-D. na urząd sędziego SO
w W. SA nie przeprowadził dogłębnej analizy jego okoliczności, porównania oceny tego sędziego z oceną
pozostałych kandydatów (w aktach sprawy nie znajduje się chociażby odpis uchwały KRS). Tymczasem, posiłkując
się dotychczasowym orzecznictwem SN w zakresie ustalania spełnienia przez sędziego sądu powszechnego
standardu niezawisłości i bezstronności, tego typu czynności weryfikujące są istotne do stwierdzenia uchybienia z art.
439 § 1 pkt. 2 KPK (por. wyrok SN z 26.7.2022 r., III KK 404/21,
; wyrok SN z 14.12.2022 r., II KK 206/21,
).

Komentarz
Wymaga podkreślenia, że uchylenie zaskarżonego wyroku z podanych powyżej powodów w żadnym razie nie jest
równoznaczne ze stwierdzeniem, że SA nie był uprawniony do badania, czy w związku z orzekaniem przez sędziego
powołanego na wniosek KRS ukształtowanej w trybie określonym przepisami ZmKrRadSądU18 zaistniała
bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK. SA miał takie prawo i mógł badać tę kwestię zarówno
z inicjatywy stron, jak i z urzędu. Oczywistym jest, że rozstrzygnięcie SA mieści się zarówno w granicach
samodzielności jurysdykcyjnej sądu, jak też stanowi uprawnioną formę wyrażenia poglądu prawnego w sprawie.
Zaprezentowane w niniejszym wyroku stanowisko SN ogranicza się wyłącznie do stwierdzenia przedwczesności
podjęcia rozstrzygnięcia określonej treści. W ocenie SN konieczne w tym względzie jest przeprowadzenie
stosownego testu, spełniającego ww. kryteria (por. wyrok SN z 5.7.2022 r., III KS 26/21,
).

Wyrok SN z 9.2.2023 r., II KS 21/22,

Uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wynikało z zarzutu rażącej niewspółmierności kary oraz naruszenia prawa procesowego. Wyrok SN podkreślił konieczność dokładnej analizy okoliczności powołania sędziów i ich niezależności. Decyzja ta nie wykluczała uprawnienia sądu do badania ewentualnych uchybień w obsadzeniu składu orzekającego.