Podstawa urzeczywistnienia przesłanki braku wątpliwości
W publikacji omawia się przesłankę braku wątpliwości określoną w art. 500 § 3 KPK, która dotyczy ustaleń sprawstwa czynu oraz oceny prawnej znamion przestępstwa. Przedstawiono przypadki wielokrotnego naruszenia przepisów prawa procesowego w kontekście wydania wyroku nakazowego oraz konieczność prawidłowego ujęcia opisu czynu w aktach procesowych.
Tematyka: przesłanka braku wątpliwości, art. 500 KPK, wyrok nakazowy, kasacja, rażące naruszenie przepisów procesowych, Sąd Najwyższy, postępowanie odwoławcze
W publikacji omawia się przesłankę braku wątpliwości określoną w art. 500 § 3 KPK, która dotyczy ustaleń sprawstwa czynu oraz oceny prawnej znamion przestępstwa. Przedstawiono przypadki wielokrotnego naruszenia przepisów prawa procesowego w kontekście wydania wyroku nakazowego oraz konieczność prawidłowego ujęcia opisu czynu w aktach procesowych.
Wskazana w art. 500 § 3 KPK przesłanka braku wątpliwości obejmuje nie tylko ustalenia w zakresie sprawstwa czynu, lecz także wszelkich okoliczności mających wpływ na dokonanie jego właściwej oceny prawnej, w tym co do tak zasadniczej kwestii, jak realizacja przez oskarżonego wszystkich znamion zarzuconego mu czynu, wymienionych w konkretnym przepisie typizującym dane przestępstwo. Opis stanu faktycznego D.S. oskarżony został o to, że 7.7.2021 r. w miejscowości R., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził K.W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 3.000 złotych w ten sposób, iż zawarł umowę na wykonanie prac budowlanych i pobrał jako zaliczkę ww. kwotę, po czym w żaden sposób nie przystąpił do realizacji prac określonych w przedmiotowej umowie, ani nie zwrócił pobranej zaliczki, tj. o czyn z art. 286 § 1 KK. Wyrokiem nakazowym wydanym 4.11.2021 r. SR w M. uznał oskarżonego D.S. za winnego popełnienia zarzuconego mu przestępstwa z art. 286 § 1 KK, i za to na podstawie art. 286 § 1 KK w zw. z art. 37a § 1 KK oraz art. 33 § 1 i 3 KK skazał go na karę 200 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 50 złotych. Ponadto na podstawie art. 46 § 1 KK orzekł na rzecz oskarżonego kwotę 3.000 zł tytułem naprawienia szkody oraz rozstrzygnął o kosztach procesu. Wyrok ten uprawomocnił się 1.12.2021 r. Kasację od tego wyroku na niekorzyść, w terminie z art. 524 § 3 KPK, wniósł Prokurator Generalny. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu „rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie: • art. 500 § 1 i 3 KPK polegające na niesłusznym przyjęciu, że wina oskarżonego i okoliczności zarzucanego mu przestępstwa nie budzą wątpliwości, a tym samym istnieją przesłanki do rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym, mimo iż opis czynu zarzucanego D.S. nie zawierał kompletu znamion przyjętej kwalifikacji prawnej z art. 286 § 1 KK, co doprowadziło do wydania na posiedzeniu skazującego wyroku nakazowego za czyn, w którego opisie, z rażącym naruszeniem art. 504 § 1 pkt. 4 KPK, nie ujęto wszystkich znamion przypisanego oskarżonemu występku oszustwa z art. 286 § 1 KK, gdyż uznano go za winnego tego, że 7.7.2021 roku w miejscowości R., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził K.W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 3.000 złotych w ten sposób, iż zawarł umowę na wykonanie prac budowlanych i pobrał jako zaliczkę ww. kwotę, po czym w żaden sposób nie przystąpił do realizacji prac określonych w przedmiotowej umowie, ani nie zwrócił pobranej zaliczki, podczas gdy do skazania za popełnienie wskazanego występku wymagane jest, aby niekorzystne rozporządzenie mieniem przez pokrzywdzonego nastąpiło w wyniku wprowadzenia go w błąd przez sprawcę, albo w wyniku wyzyskania błędu pokrzywdzonego lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania; • art. 504 § 1 pkt 5 KPK, polegające na skazaniu D.S. na karę 200 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 50 złotych, tj. bez określenia rodzaju kary, a zatem bez faktycznego dokonania rozstrzygnięcia co do orzeczonej kary”. Podnosząc tak opisane zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Kasację tę poparł w trakcie rozprawy kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej. Po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie 27.2.2023 r. kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego SN uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania SR w M. w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN Zdaniem SN kasacja podlegała uwzględnieniu jako zasadna. Skarżący miał rację, że wydanie wyroku skazującego w trybie nakazowym nastąpiło z rażącym i mającym wpływ na treść wyroku naruszeniem przepisu art. 500 § 1 i 3 KPK. Już pobieżna analiza opisu czynu zawartego w akcie oskarżenia wskazuje na to, że nie zawiera on kompletu znamion czynu zabronionego z art. 286 § 1 KK, ponieważ zabrakło w nim wskazania, iż do niekorzystnego rozporządzenia mieniem doszło za pomocą wprowadzenia K.W. w błąd albo wyzyskania jego błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego osoby rozporządzającej mieniem. Trafnie wskazuje się w orzecznictwie SN, że wskazana w art. 500 § 3 KPK przesłanka braku wątpliwości obejmuje nie tylko ustalenia w zakresie sprawstwa czynu, lecz także wszelkich okoliczności mających wpływ na dokonanie jego właściwej oceny prawnej, w tym co do tak zasadniczej kwestii, jak realizacja przez oskarżonego wszystkich znamion zarzuconego mu czynu, wymienionych w konkretnym przepisie typizującym dane przestępstwo (por. np. wyroki SN: z 27.4.2021 r., V KK 374/20, ; z 2.3.2022 r., IV KK 22/22, ; z 25.4.2022 r., II KK 158/22, ). Już ta konstatacja dowodzi, że wydanie wyroku nakazowego co do oskarżonego nie było możliwe, skoro nie zarzucono mu w opisie czynu działania mającego postać czynu zabronionego wskazanego w art. 286 § 1 KK. Z tego powodu procedowanie w trybie nakazowym było niemożliwe, a to oznacza, że sprawa ta powinna zostać skierowana do postępowania zwykłego, tak aby w toku tego postępowania Sąd I instancji rozważył, czy zebrane w sprawie dowody pozwalają na ustalenie zrealizowania czynności wykonawczych przestępstwa oszustwa z art. 286 § 1 KK, a jeśli tak, to w jakiej formie to nastąpiło, oraz ujęcie tych ustaleń w opisie czynu w taki sposób, aby spełniony został wymóg z art. 1 § 1 KK. W przypadku wydania wyroku skazującego wymóg dokładnego określenia opisu czynu wynika wprost z art. 413 § 2 pkt 1 KPK. Ponadto, w takim układzie nie jest konieczne wykazywanie w kasacji, jakie elementy dowodowe dają podstawę do ustalenia co do istnienia wszystkich znamion przedmiotowych czynu z art. 286 § 1 KK, skoro przecież wydano wyrok skazujący, a zatem nie kwestionowano w takim układzie samego sprawstwa czynu zabronionego. Już na zakończenie dodać zaś trzeba, że zbędne było ustosunkowanie się do drugiego zarzutu zawartego w kasacji, skoro już pierwszy zarzut kasacji musiał powodować uchylenie zaskarżonego wyroku. Komentarz Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania było konieczne. Mimo faktu, że zasadniczym uchybieniem wskazanym w kasacji na uzasadnienie rażącego naruszenia art. 500 § 1 i 3 KPK było wydanie wyroku nakazowego za czyn, który nie wypełniał znamion przestępstwa, to nie sposób zanegować argumentu skarżącego, iż wniesienie kasacji w takim układzie procesowym na niekorzyść jest prawidłowe. Przede wszystkim kasacja wniesiona na niekorzyść pozwala na zmianę opisu czynu w toku ponownego postępowania w takim kierunku, aby czyn ten miał postać przestępstwa i aby doszło do skazania oskarżonego w sposób prawidłowy, a zatem w warunkach przestrzegania dyspozycji art. 413 § 2 pkt. 1 KPK w zw. z art. 1 § 1 KK. Wyrok SN z 27.2.2023 r., IV KK 510/22,
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uwzględniając zarzuty dotyczące rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego. Decyzja ta pozwoliła na zmianę opisu czynu w celu zapewnienia prawidłowego postępowania w kontekście przepisów KPK.