Podstawa wydania wyroku nakazowego to jednoznaczność materiału dowodowego

Postępowanie nakazowe to instytucja prawa procesowego zarezerwowana dla jednoznacznych przypadków, gdzie zebrany materiał dowodowy nie pozostawia wątpliwości co do winy oskarżonego. Publikacja omawia przykład wyroku nakazowego, który został poddany kasacji nadzwyczajnej przez Prokuratora Generalnego, a następnie uchylony przez Sąd Najwyższy. Incydent ten wywołał dyskusję na temat konieczności precyzji i jednoznaczności materiału dowodowego w tego typu postępowaniach.

Tematyka: postępowanie nakazowe, wyrok nakazowy, kasacja, Prokurator Generalny, Sąd Najwyższy, materiał dowodowy, rażące naruszenie, prawo karnoprocesowe

Postępowanie nakazowe jest instytucją prawa procesowego, której stosowanie zastrzeżono do najbardziej
oczywistych przypadków, to znaczy takich, w których zebrany materiał dowodowy jest tak jednoznaczny, że
nie nasuwa żadnych istotnych zastrzeżeń co do winy i okoliczności popełnienia zarzuconego czynu.
Opis stanu faktycznego
SR w D. wyrokiem nakazowym z 11.1.2022 r., uznał A.H. za winnego tego, że w okresie od 16.11.2018 r. do
25.6.2021 r. w D. uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego na rzecz uprawnionej W.H., określonego
co do wysokości ugodą zawartą przed SR w S. 3.9.2015 r., gdzie łączna wysokość powstałych wskutek tego
zaległości stanowiła równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych, czym naraził uprawnioną na
niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Tym samym wyczerpał znamiona występku z art. 209 §
1a KK i za to skazał go na karę 2 lat ograniczenia wolności w postaci wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy
na cele społeczne w wymiarze 40 godzin w stosunku miesięcznym.
Wobec braku sprzeciwu uprawnionych stron wyrok nakazowy uprawomocnił się 10.2.2022 r.
Na podstawie art. 521 § 1 KPK kasację nadzwyczajną od tego wyroku wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając
wyrok w całości na korzyść skazanego.
Na zasadzie art. 523 § 1 KPK, art. 526 § 1 KPK oraz art. 537 § 1 i 2 KPK zarzucił rażące i mające istotny wpływ na
treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK, polegające na
wydaniu wobec A.H. wyroku w postępowaniu nakazowym, mimo iż okoliczności popełnienia opisanego w akcie
oskarżenia czynu z art. 209 § 1a KK i wina oskarżonego, w świetle całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego, budziły wątpliwości w odniesieniu do czasu popełnienia przez oskarżonego czynu zabronionego, co
w efekcie, z rażącym naruszeniem również art. 504 § 1 pkt 4 KPK, doprowadziło do skazania A.H.
W konkluzji Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego kasacją wyroku nakazowego i przekazanie
sprawy SR w D. do ponownego rozpoznania.
Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego wniesionej na korzyść oskarżonego SN uchylił zaskarżony wyrok
nakazowy i sprawę przekazał SR w D. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja okazała się być w sposób oczywisty zasadna, co pozwalało na rozpoznanie jej w trybie art. 535
§ 5 KPK i uwzględnienie w całości.
Jak wynika z akt niniejszej sprawy, SR w D. w wyroku nakazowym z 11.1.2022 r., przypisał oskarżonemu popełnienie
przestępstwa niealimentacji w okresie od 16.11.2018 r. do 25.6.2021 r. na szkodę małoletniej pokrzywdzonej W.H.
Tymczasem na mocy wyroku nakazowego wydanego 31.12.2021 r. przez SR w S. ten sam oskarżony za uchylanie
się od obowiązku alimentacyjnego na szkodę tej samej małoletniej pokrzywdzonej został już prawomocnie skazany
za popełnienie przestępstwa z art. 209 § 1 KK w okresie od 16.11.2018 r. do 18.2.2021 r. na karę roku i trzech
miesięcy ograniczenia wolności, z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne
w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym.
Z zestawienia okresów występków niealimentacji, przypisanych oskarżonemu na mocy opisanych powyżej orzeczeń,
tj. wyroku nakazowego SR w D. (od 16.11.2018 r. do 25.6.2021 r.) oraz wcześniejszego chronologicznie wyroku
nakazowego SR w S. (od 16.11.2018 r. do 18.2.2021 r.) wynika wprost, iż zaskarżony niniejszą kasacją wyrok
nakazowy ustalił czas popełnienia przez skazanego występku z art. 209 § 1a KK tak, że w całości pokrywał się on
z uprzednim prawomocnym skazaniem, a ponadto wykraczał poza ten okres (od 19.2.2021 r. do 25.6.2021 r.). W obu
orzeczeniach SR – w D. i w S. – chodzi przy tym o to samo zobowiązanie oskarżonego, określone ugodą zawartą
przed SR w S. 3.9.2015 r., i – jak już zaznaczono – tego samego pokrzywdzonego. Rozpoznając niniejszą sprawę
w trybie art. 500 § 1 i 3 KPK, SR w D. dopuścił się rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia
przepisów prawa karnego procesowego. Nie dopełnił bowiem ustawowego obowiązku wszechstronnej weryfikacji
okoliczności sprawy i w efekcie zaniechał poczynienia prawidłowych ustaleń w przedmiocie całej faktycznej i prawnej
sytuacji oskarżonego, nieprawidłowo ustalając okresy niealimentacji, za jakie A.H. mógł zostać pociągnięty do
odpowiedzialności karnej. Nie było możliwe orzekanie w trybie art. 500 § 1 i 3 KPK, jeżeli na podstawie zebranych
dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego budziły wątpliwości. W niniejszej sprawie istniały wątpliwości co do

przyjętych w akcie oskarżenia okresów niealimentacji, które jasno wynikały z analizy akt sprawy. Jednocześnie
należy wskazać, że uprzedni wyrok nakazowy został wydany przez SR w S. zaledwie kilkanaście dni wcześniej, bo
31.12.2021 r., i uprawomocnił się już po wydaniu kwestionowanego orzeczenia - 2.2.2022 r. Z tych też względów
w sposób oczywisty nie mógł figurować w danych KRK wg stanu na dzień orzekania przez Sąd meriti, tj. 11.1.2022 r.
Postępowanie nakazowe jest instytucją prawa procesowego, której stosowanie zastrzeżono do najbardziej
oczywistych przypadków, to znaczy takich, w których zebrany materiał dowodowy jest tak jednoznaczny, że nie
nasuwa żadnych istotnych zastrzeżeń co do winy i okoliczności popełnienia zarzuconego czynu. Wymóg ten oznacza
w szczególności brak wątpliwości co do tak zasadniczych kwestii, jak realizacja przez oskarżonego wszystkich
znamion zarzuconego mu czynu, wymienionych w konkretnym przepisie typizującym dane przestępstwo, jak również
wyczerpanie pozostałych warunków odpowiedzialności karnej, ujętych w części ogólnej KK (zob. wyroki SN:
z 23.2.2021 r., III KK 401/20,
; z 16.4.2019 r., IV KK 423/18,
). Niemożliwe jest też dokonywanie
zmiany opisu czynu w stosunku do aktu oskarżenia (nie można bowiem przeprowadzać własnego postępowania
dowodowego). Tymczasem nie można było w tej sprawie orzekać bez dokonania zasadniczych zmian w podstawie
zarzutów przedstawionych w akcie oskarżenia. W tym kontekście należy wskazać, że uprzednie prawomocne
skazanie za tożsamy fragment czynu zabronionego stanowi stan obiektywny. W rezultacie, nawet jeżeli uchybienie
w kwestii ustalenia tej okoliczności nie jest zależne od wiedzy sądu rozpoznającego sprawę, to wyrok taki – jako
wadliwy w sposób oczywisty – powinien zostać uchylony. Przy tym w sytuacji, gdy przypisany oskarżonemu
występek uchylania się od alimentacji, wykracza poza okres objęty uprzednim prawomocnym skazaniem (w sprawie
SR w S.), nie skutkuje to zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postaci rei iudicatae.
Niewątpliwie pozostały do osądzenia czas mógł mieć istotny wpływ na wymiar kary ograniczenia wolności,
orzeczonej wobec oskarżonego w maksymalnym wymiarze 2 lat, ponieważ nieobjęty uprzednim prawomocnym
skazaniem pozostał okres „jedynie” nieco ponad czterech miesięcy, zawierający się w graniach od 19.2.2021 r. do
25.6.2021 r. W aktualnym stanie prawnym dla bytu przestępstwa z art. 209 § 1 KK konieczne jest, aby łączna
wysokość zaległości powstałych wskutek uchylania się od wykonania obowiązku alimentacyjnego stanowiła
równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych, albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż
okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.
W rezultacie SN uwzględnił kasację Prokuratora Generalnego, uchylił zaskarżony wyrok nakazowy i przekazał
sprawę SR w D. do ponownego rozpoznania, gdyż dopiero prawidłowa ocena realiów procesowych przedmiotowej
sprawy pozwoli adekwatnie rozważyć zakres ewentualnej odpowiedzialności karnej oskarżonego A.H.

Komentarz
Nie budzi wątpliwości, że SR w D. dopuścił się rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia
przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK, polegającego na wydaniu wobec A.H.
11.1.2022 r. wyroku w postępowaniu nakazowym, mimo iż okoliczności popełnienia opisanego w akcie oskarżenia
czynu z art.209 § 1a KK oraz wina oskarżonego, w świetle całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego budziły wątpliwości w odniesieniu do czasu popełnienia przez oskarżonego czynu zabronionego.
W efekcie doszło też do rażącego naruszenia art. 504 § 1 pkt. 4 KPK, co doprowadziło do ponownego skazania A.H.
za czyn z art. 209 § 1a KK, w dodatku za ten sam fragment zachowania polegającego na niealimentacji na rzecz tej
samej małoletniej pokrzywdzonej, popełnionego od 16.11.2018 r. do 18.2.2021 r.

Wyrok SN z 22.3.2023 r., IV KK 11/23,

Wnioski z tej sprawy podkreślają konieczność dokładnej oceny materiału dowodowego w postępowaniu nakazowym, aby uniknąć rażących naruszeń prawa karnego procesowego. Uchylenie wyroku nakazowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia wskazują na istotność prawidłowej interpretacji faktów i przepisów prawa.