Podstawa nienależytej obsady sądu
Nienależyta obsada sądu to problem, który może prowadzić do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności. Artykuł omawia sytuację, w której wadliwość procesu powołania sędziego może mieć istotny wpływ na treść wyroku. Przedstawiono analizę wyroków sądowych oraz argumenty pełnomocników oskarżonego i oskarżyciela posiłkowego. W kontekście uchwał SN podjęto decyzję o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Cała sprawa skupia się na konieczności zapewnienia bezstronności i niezawisłości sądów.
Tematyka: nienależyta obsada sądu, standard niezawisłości, bezstronność sądu, wadliwość procesu powołania, uchwały SN, test bezstronności sędziego, transparentność sądownictwa
Nienależyta obsada sądu to problem, który może prowadzić do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności. Artykuł omawia sytuację, w której wadliwość procesu powołania sędziego może mieć istotny wpływ na treść wyroku. Przedstawiono analizę wyroków sądowych oraz argumenty pełnomocników oskarżonego i oskarżyciela posiłkowego. W kontekście uchwał SN podjęto decyzję o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Cała sprawa skupia się na konieczności zapewnienia bezstronności i niezawisłości sądów.
Nienależyta obsada sądu zachodzi m.in. wówczas, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego, jeżeli wadliwość procesu powoływania w konkretnych okolicznościach prowadzi do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności. Opis stanu faktycznego SR w G. wyrokiem z 14.3.2022 r. warunkowo umorzył postępowanie wobec M.S., oskarżonego o przestępstwo określone w art. 218 § 1a KK, polegające na złośliwym i uporczywym naruszaniu, w okresie od 7.12.2015 r. do 29.2.2016 r., praw pracownika K.L., zatrudnionego na stanowisku inspektora w gminie T. Od tego wyroku apelacje wnieśli obrońca oskarżonego oraz pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego. Obrońca oskarżonego, podnosząc zarzuty obrazy prawa materialnego (art. 218 § 1a KK), obrazy przepisów postępowania, mającej istotny wpływ na treść wyroku Sądu meriti (art. 7 KPK, art. 170 § 1 pkt 5 KPK), oraz błędu w ustaleniach faktycznych, stanowiących podstawę wyroku i mającego istotny wpływ na jego treść, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu występku. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego podniósł zarzuty obrazy przepisów postępowania (art. 7 KPK) oraz błędu w ustaleniach faktycznych, co miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a ponadto zarzut rażącej niewspółmierności kary. Wniósł o zmianę wyroku Sądu I instancji przez wymierzenie oskarżonemu stosownej kary oraz zasądzenie od niego na rzecz K.L. zadośćuczynienia w kwocie 10.000 zł oraz odszkodowania w wysokości 20.215,11 zł. SO w Ł. wyrokiem z 9.11.2022 r., na podstawie art. 439 § 1 pkt. 2 KPK, uchylił wyrok Sądu I instancji i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania SR w G. Wyrok Sądu odwoławczego został zaskarżony skargami przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego i prokuratora. Prokurator sformułował zarzut rażącego naruszenia przepisów postępowania karnego, a mianowicie art. 439 § 1 pkt. 2 KPK, przez uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, mimo braku przesłanek wynikających z treści art. 439 § 1 pkt. 2 KPK, tj. nienależytej obsady sądu, bez sprawdzenia, czy ewentualna wadliwość procesu powołana przez Sąd odwoławczy prowadziła w przedmiotowej sprawie do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności. Prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku SO w Ł. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi w postępowaniu odwoławczym. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego podniósł zarzut naruszenia prawa procesowego, tj. art. 439 § 1 pkt. 2 KPK, przez jego błędne zastosowanie polegające na stwierdzeniu, że skład SR w G., który wydał wyrok z 14.3.2022 r., zaskarżony apelacjami stron, w którym zasiadała jednoosobowo D.Ś., był nienależycie obsadzony, ponieważ wskazana sędzia została powołana na urząd sędziego na mocy postanowienia Prezydenta RP z 30.1.2019 r. na podstawie wniosku KRS w składzie ukształtowanym ustawą z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3; dalej: ZmKrRadSądU18), w sytuacji gdy SO w Ł. nie sprawdził w żaden sposób tego, czy sam tylko fakt powołania jest wystarczający do stwierdzenia, że sędzia nie zapewniła bezstronnego i niezawisłego rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, a SO w Ł. nie wskazał na żadne uchybienia zasadzie bezstronności i niezawisłości sędziowskiej, ani też nie ustalił dowodów świadczących o tym, iż może być ona stronnicza. Pełnomocnik wniósł o uchylenie wyżej wymienionego wyroku SO w Ł. w całości i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania, a ponadto o zasądzenie od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego kosztów zastępstwa procesowego w niniejszym postępowaniu skargowym. Po rozpoznaniu skarg wniesionych przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego i prokuratora, SN uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał SO w Ł. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN Zdaniem SN skargi zasługują na uwzględnienie. Zasadnie wskazano w nich, że w sprawie nie wystąpiła okoliczność, o której mowa w art. 439 § 1 pkt. 2 KPK, ponieważ wadliwość procedury powołania sędziego na mocy znowelizowanej ustawy o KRS, w stanie prawnym ukształtowanym ZmKrRadSądU18, nie implikuje automatycznego stwierdzenia nienależytej obsady sądu. W tym kontekście trafnie w skardze prokuratora przywołano poglądy SN, zgodne zresztą ze standardami wypracowanymi w orzecznictwie TSUE i ETPC. W uchwale SN z 23.1.2020 r., BSA 1-4110-1/20, którą SN jest związany, stwierdzono bowiem, że „nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt. 4 KPC zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego w sądzie powszechnym albo wojskowym na wniosek KRS ukształtowanej w trybie określonym przepisami ZmKrRadSądU18, jeżeli wadliwość procesu powoływania prowadzi w konkretnych okolicznościach do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 KPP oraz art. 6 ust. 1 EKPCz”. W rozpoznawanej sprawie SO w Ł. stwierdził nienależytą obsadę Sądu I instancji, bazując jedynie na okoliczności, że sędzia D.Ś. została powołana na urząd sędziego na mocy postanowienia Prezydenta RP z 30.1.2019 r. (M.P. z 2019 r. poz. 244) na podstawie wniosku KRS w składzie ukształtowanym ZmKrRadSądU18. Uwadze Sądu II instancji nie umknęły powoływane uchwały SN, jednak wyraził on odmienne stanowisko, uznając, że wobec wskazanej wadliwości procesu powołania sędzi jej udział w składzie orzekającym w niniejszej sprawie nie zagwarantował oskarżonemu i pozostałym stronom postępowania wystarczającego standardu dostępu do sądu. O ile jednak SO mógł wyrazić swój pogląd zgodnie z zasadą samodzielności jurysdykcyjnej, to już SN jest związany uchwałą połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 23.1.2020 r. Ponadto należy podzielić pogląd wyrażony w uchwale SN z 2.6.2022 r. o braku automatyzmu w stwierdzaniu nienależytej obsady sądu powszechnego z uwagi na wadliwie ukształtowany skład KRS biorącej udział w procedurze nominacyjnej danego sędziego. W konsekwencji należy przyjąć, że stwierdzenie uchybienia rangi bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK wymaga przeprowadzenia testu bezstronności sędziego, co też będzie mógł zrobić Sąd odwoławczy, ponownie rozpoznając sprawę. Mając na uwadze powyższe rozważania, SN orzekł jak w wyroku, na podstawie art. 539f KPK w zw. z art. 527 § 4 KPK, zwracając oskarżycielowi posiłkowemu K.L. uiszczoną opłatę od kasacji. Zasądzenie na jego rzecz od oskarżonego kosztów zastępstwa procesowego na tym etapie postępowania nie było możliwe, ponieważ może to nastąpić w orzeczeniu kończącym postępowanie, zgodnie z art. 626 § 1 KPK (zob. postanowienie SN z 13.7.2022 r., III KS 37/22, ). Komentarz Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że brak jest podstaw do przyjęcia a priori, że każdy sędzia sądu powszechnego, który uzyskał nominację w następstwie brania udziału w konkursie przed KRS (po 17.1.2018 r.), nie spełnia minimalnego standardu bezstronności i każdorazowo sąd z jego udziałem jest nienależycie obsadzony w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK (zob. uchwałę SN z 2.6.2022 r., I KZP 2/22, ). W uchwale stwierdzono ponadto, że „brak wniosku strony złożonego w oparciu o art. 41 KPK, nie zamyka drogi do podnoszenia i badania tej kwestii przez sąd z urzędu, w trybie art. 439 § 1 pkt. 2 KPK, również po przeprowadzeniu stosownego testu. Nie sposób bowiem przyjąć, że sąd, w składzie którego zasiada sędzia, co do którego instytucjonalnej bezstronności, czy wprost niezawisłości, istnieją uzasadnione wątpliwości, jest sądem należycie obsadzonym. Wynik przeprowadzonego testu sąd odwoławczy powinien przedstawić w uzasadnieniu swego orzeczenia, o ile będzie je sporządzał”. Wyrok SN z 15.3.2023 r., IV KS 7/23,
Decyzja SN o uchyleniu wyroku związana jest z koniecznością przeprowadzenia testu bezstronności sędziego oraz zapewnienia standardu niezawisłości i bezstronności sądów. Uchwały SN oraz wyroki sądowe są analizowane pod kątem nienależytej obsady sądu. Sprawa ta podkreśla istotę odpowiedniego procesu powołania sędziów i konieczność zapewnienia transparentności oraz bezstronności w działaniach sądowniczych.