Wyrok nakazowy - przesłanki wydania

Jedną z kluczowych kwestii przy wydawaniu wyroku nakazowego jest brak wątpliwości co do czasu przestępnego zachowania się sprawcy, który ma istotne znaczenie dla odpowiedzialności karnej. Publikacja analizuje przypadek S.C., skazanego za przestępstwo z art. 209 § 1 i 1a KK, gdzie błąd w ocenie czasu popełnienia czynu doprowadził do uchylenia wyroku. SN uznał, że brak jednoznaczności co do okoliczności nie pozwolił na wydanie wyroku nakazowego, obligując do rozpoznania na zasadach ogólnych. Wnioski z tej sprawy mają istotne znaczenie dla stosowania postępowania nakazowego w praktyce sądowej.

Tematyka: wyrok nakazowy, przestępstwo, art. 209 KK, czas przestępnego zachowania, odpowiedzialność karne, uchylenie wyroku, postępowanie nakazowe, brak wątpliwości, SN

Jedną z kluczowych kwestii przy wydawaniu wyroku nakazowego jest brak wątpliwości co do czasu przestępnego zachowania się sprawcy, który ma istotne znaczenie dla odpowiedzialności karnej. Publikacja analizuje przypadek S.C., skazanego za przestępstwo z art. 209 § 1 i 1a KK, gdzie błąd w ocenie czasu popełnienia czynu doprowadził do uchylenia wyroku. SN uznał, że brak jednoznaczności co do okoliczności nie pozwolił na wydanie wyroku nakazowego, obligując do rozpoznania na zasadach ogólnych. Wnioski z tej sprawy mają istotne znaczenie dla stosowania postępowania nakazowego w praktyce sądowej.

Jedną z okoliczności, jakie powinny być objęte brakiem wątpliwości co do popełnienia przestępstwa, jest
czas przestępnego zachowania się sprawcy, gdyż ten element zachowania jest związany z szeregiem
instytucji o charakterze materialnym i procesowym, rzutujących zarówno na możliwość pociągnięcia do
odpowiedzialności karnej, jak i na kształt tej odpowiedzialności.
Opis stanu faktycznego
SR w Z. wyrokiem nakazowym z 6.2.2020 r. uznał S.C. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 209 § 1 i 1a KK,
i za ten czyn wymierzył mu karę 1 roku ograniczenia wolności, zobowiązując go w tym czasie do wykonywania
odpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne, wskazane przez zawodowego kuratora sądowego, w wymiarze 20
godzin w stosunku miesięcznym. Na podstawie art. 34 § 3 KK w zw. z art. 72 § 1 pkt. 3 KK zobowiązał oskarżonego
do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie małoletniego syna S.C., a na postawie art. 624
§ 1 KPK zwolnił go od ponoszenia kosztów postępowania.
Wobec braku sprzeciwu stron wyrok ten uprawomocnił się 21.2.2020 r.
Kasację od wskazanego wyżej wyroku SR w Z. na korzyść skazanego wniósł Prokurator Generalny, który
zaskarżając go w całości, zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa
karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK, polegające na wydaniu wobec S.C. 6.2.2020 r. wyroku
w postępowaniu nakazowym, mimo że okoliczności popełnienia opisanego w akcie oskarżenia czynu z art. 209 § 1
i 1a KK i wina oskarżonego, w świetle całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, budziły
wątpliwości w odniesieniu do czasu popełnienia przez oskarżonego czynu zabronionego. W efekcie doprowadziło to
do skazania S.C. za przestępstwo z art. 209 § 1 i 1a KK popełnione w okresie od 19.1.2018 r. do 30.1.2020 r.,
podczas gdy za ten sam występek na szkodę tego samego małoletniego pokrzywdzonego, popełniony w okresie od
1.10.2017 r. do 19.2.2019 r., oskarżony został już skazany wyrokiem nakazowym SR w Z. z 11.4.2019 r., który
uprawomocnił się w marcu 2019 r.
Wskazując na ten zarzut, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SR w Z. do
ponownego rozpoznania.
SN uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał SR w Z. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja była oczywiście zasadna, dlatego podlegała uwzględnieniu w trybie przewidzianym w art. 535 §
5 KPK.
Jak wynika z treści art. 500 § 1 KPK, w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, uznając na podstawie
zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, sąd może
w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny wydać wyrok nakazowy.
Podstawowym warunkiem wydania wyroku nakazowego jest stwierdzenie na postawie zgromadzonych w danej
sprawie dowodów, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, co wynika z treści art. 500 § 3
KPK. Brak wątpliwości, o którym mowa w powołanym przepisie, oznacza natomiast, że nie może ich być zarówno co
do sprawstwa, winy, wypełnienia wszystkich znamion przestępstwa określonych w przepisach prawa karnego
materialnego, jak i co do okoliczności jego popełnienia, istotnych z punktu widzenia zarówno prawa materialnego, jak
i procesowego. Istnienie wątpliwości co do wymienionych okoliczności wyklucza możliwość rozpoznania sprawy
w trybie nakazowym i obliguje do skierowania jej do rozpoznania na zasadach ogólnych, a więc na rozprawie. Jedną
z okoliczności, jakie powinny być objęte brakiem wątpliwości co do popełnienia przestępstwa, jest czas przestępnego
zachowania się sprawcy, gdyż ten element zachowania się jest związany z szeregiem instytucji o charakterze
materialnym i procesowym, rzutujących na możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej, jak również na
kształt tej odpowiedzialności (zob. np. wyroki SN: z 19.3.2019 r., IV KK 58/19, 
; z 20.4.2017 r., V KK 39/17,
).
Jak wynika z akt sprawy, SR zażądał wprawdzie z KRK aktualnych danych o karalności S.C., jednakże wydał
zaskarżony wyrok nakazowy 6.2.2020 r., bez informacji w tym zakresie, co skutkowało błędną oceną braku
wątpliwości co do okoliczności popełnienia przez oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa, a ściślej - czasu jego
popełnienia.
Zaistniałe uchybienie procesowe miało ten skutek, że zaskarżonym wyrokiem nakazowym przypisano S.C.
popełnienie przestępstwa z art. 209 § 1 i 1a KK w okresie od 19.1.2018 r. do 30.1.2020 r., mimo że oskarżony ten



został uprzednio prawomocnie skazany wyrokiem SR w Z. z 11.4.2019 r. (wyrok uprawomocnił się 3.5.2019 r.),
również za czyn niealimentacji, popełniony na szkodę tego samego pokrzywdzonego S.C. w okresie od 1.10.2019 r.
do 19.2.2019 r. Z powyższego wynika zatem, że przypisany w niniejszej sprawie okres przestępnego zachowania
oskarżonego częściowo pokrywa się z granicami czasowymi czynu przypisanego mu wcześniej w sprawie SR w Z.
Nieobjęty tym skazaniem pozostawał okres od 20.2.2019 r. do 30.1.2020 r., i tylko co do takiego przedziału
czasowego dopuszczalne było wydanie wyroku skazującego.
W tej sytuacji skarżący trafnie wywiódł w kasacji, że opisana sytuacja procesowa nie skutkowała jednocześnie
bezwzględną przyczyną odwoławczą w postaci rei iudicatae. W orzecznictwie SN ugruntowany jest bowiem pogląd,
zgodnie z którym przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt. 7 KPK zachodzi wyłącznie w sytuacji, gdy okresy obu
przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze sobą i są identyczne, względnie gdy okres określony w sprawie
następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej
(por. wyroki SN z: 23.2.2021 r., IV KK 186/20, 
; z 9.8.2017 r., II KK 222/17, 
; z 17.11.2004 r., V KK
272/04, 
). Sytuacja taka nie miała jednak w sprawie miejsca. W wypadku przestępstw rozciągniętych w czasie
(wieloczynowych, o wieloodmianowo określonych znamionach, ciągłych, trwałych), do których należy występek z art.
209 § 1 KK, nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeśli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu
zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym
skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność kamą, przy czym granice
czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku
skazującego (np. wyrok SN z 6.5.2002 r., V KK 10/02, 
).
Stwierdzone w niniejszej sprawie uchybienie, polegające na dwukrotnym skazaniu oskarżonego za występek
niealimentacji popełniony na szkodę tej samej osoby w okresach częściowo pokrywających się, miało zatem
charakter innego rażącego naruszenia prawa w rozumieniu art. 523 § 1 KPK. Skoro nie było podstaw do wydania
wyroku w postępowaniu nakazowym, doszło do naruszenia art. 500 § 1 i 3 KPK, a także art. 504 § 1 pkt. 4 KPK, który
obliguje sąd do precyzyjnego określenia czynu przypisanego oskarżonemu. Zaistniałe uchybienie miało charakter
rażący, a także miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, co skutkowało uwzględnieniem wniesionej kasacji
i uchyleniem zaskarżonego wyroku. W ponownym postępowaniu SR w Z. rozpozna sprawę na zasadach ogólnych,
stosownie do treści art. 500 § 3 KPK, uwzględniając powyższe uwagi.

Komentarz
Najmniejszych wątpliwości nie budzi fakt, że skarżący trafnie podniósł w kasacji wniesionej w niniejszej sprawie, iż
nie zostały spełnione warunki umożliwiające wydanie wobec S.C. wyroku nakazowego, skoro nie wyjaśniono we
właściwy sposób okoliczności związanych z wcześniejszą karalnością tego oskarżonego, mimo że taki obowiązek
obciążał SR. Ustalenie faktu uprzedniej karalności sprawcy należy do podstawowych obowiązków Sądu meriti,
niezależnie od trybu postępowania (art. 213 § 1 KPK), gdyż w oczywisty sposób karalność ta może mieć wpływ na
kształt odpowiedzialności karnej sprawcy w rozpoznawanej sprawie.

Wyrok SN z 28.3.2023 r., IV KK 545/22, 








Wyrok SN z 28.3.2023 r. w sprawie IV KK 545/22 podkreśla konieczność uwzględnienia karalności sprawcy przy wydawaniu wyroku nakazowego, co może istotnie wpłynąć na odpowiedzialność karnej. Uchylenie wyroku wskazuje na rażące naruszenie przepisów procesowych, które ma kluczowe znaczenie dla ochrony praw oskarżonych i zapewnienia sprawiedliwości w postępowaniu karnym.