Kara pozbawienia wolności za uchylanie się od obowiązku naprawienia szkody

Od 1.10.2023 r. będzie obowiązywać nowy typ czynu zabronionego, skodyfikowany w art. 244c ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138). Nowy przepis penalizuje uchylanie się od wykonania środka kompensacyjnego na rzecz pokrzywdzonego, tj. obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia. Omawiana nowelizacja ma na celu poprawę sytuacji pokrzywdzonych na etapie postępowania wykonawczego.

Tematyka: karanie pozbawienia wolności, uchylanie się od obowiązku naprawienia szkody, art. 244c KK, środki kompensacyjne, ochrona pokrzywdzonych

Od 1.10.2023 r. będzie obowiązywać nowy typ czynu zabronionego, skodyfikowany w art. 244c ustawy
z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138; dalej: KK). Penalizacją zostanie objęte uchylanie się
od wykonania orzeczonego przez sąd na rzecz pokrzywdzonego lub jego osoby najbliższej środka
kompensacyjnego w postaci obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo
nawiązki.
Założenia nowelizacji
Wskazany przepis został wprowadzony ustawą z 7.7.2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600). Co do zasady ustawa wejdzie w życie 1.10.2023 r.
Nowy typ czynu zabronionego w postaci art. 244c KK został dodany w Rozdziale XXX, określającym przestępstwa
przeciwko wymiarowi sprawiedliwości.
Z uzasadnienia projektu ustawy wynika, że aktualnie kryminalizowane jest niewykonanie przez skazanego innych
rozstrzygnięć odnoszących się do jego relacji z osobą pokrzywdzonego, np. okresowe opuszczenie lokalu
zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakaz kontaktowania się lub zakaz zbliżania do pokrzywdzonego.
Wykonanie środka kompensacyjnego oddziałuje na sytuację faktyczną i prawną pokrzywdzonego w aspekcie
realizacji przez skazanego swoich obowiązków, nałożonych prawomocnym wyrokiem skazującym lub warunkowo
umarzającym postępowanie. W ocenie projektodawców nie ma powodu, żeby niewykonanie środka
kompensacyjnego podlegało słabszej ochronie prawnokarnej.
Celem wprowadzenia nowego przestępstwa z art. 244c KK jest polepszenie sytuacji pokrzywdzonego lub jego osoby
najbliższej na etapie postępowania wykonawczego. Omawiany przepis może działać motywująco na sprawcę, aby
jak najszybciej wykonał wobec pokrzywdzonego nałożone na niego obowiązki, w tym także finansowe.
Podmiot
Przestępstwo z art. 244c KK jest przestępstwem indywidualnym. Może go popełnić osoba, co do której sąd orzekł na
rzecz pokrzywdzonego lub jego osoby najbliższej środek kompensacyjny w postaci obowiązku naprawienia szkody
lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązkę.
Chodzi więc wyłącznie o środki kompensacyjne orzekane w sprawie karnej, na podstawie art. 46 KK i art. 47 KK.
Zgodnie z art. 46 § 1 KK obowiązek naprawienia szkody orzeka się, stosując przepisy prawa cywilnego. Jest to więc
instytucja częściowo cywilistyczna. Pomimo tego odszkodowania czy zadośćuczynienia orzeczone wyrokiem sądu
cywilnego nie podlegają ochronie poprzez omawiany przepis.
Przestępstwa z art. 244c KK nie będzie mógł popełnić skazany, wobec którego orzeczono nawiązkę na rzecz Skarbu
Państwa, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym
oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Powyższe wynika z faktu, iż celem omawianego przepisu jest zwiększenie ochrony
pokrzywdzonego lub jego osób najbliższych. Takie rozróżnienie należy ocenić negatywnie. Wiadomym jest, że
pokrzywdzony będący osobą fizyczną może odczuwać skutki przestępstwa nie tylko w sferze finansowej, lecz także
emocjonalnej. Wykonanie środka kompensacyjnego może częściowo rekompensować te niedogodności. Nie zmienia
to jednak faktu, że szkoda majątkowa wyrządzona np. w budżecie Skarbu Państwa wymaga takiej samej
konsekwencji, jeśli chodzi o jej naprawę.
Dodatkowo skazanie musi dotyczyć przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, a więc nie dotyczy
przestępstw prywatnoskargowych. Według projektu ustawy takie rozwiązanie podyktowane jest tym, żeby przepis art.
244c KK nie był stosowany w przypadku skazań za czyny o niskim stopniu społecznej szkodliwości. Takie
rozróżnienie również należy ocenić negatywnie. Sam fakt, że przestępstwo ścigane jest z oskarżenia prywatnego, nie
oznacza, że jest to przestępstwo o niższym stopniu społecznej szkodliwości. Wręcz przeciwnie - należy wskazać, iż
niekiedy przestępstwa prywatnoskargowe cechują się większą dolegliwością i stopniem pokrzywdzenia. Miarą
pokrzywdzenia nie jest tryb, w jakim ścigane jest przestępstwo, dlatego takie wyłączenie także nie zasługuje na
aprobatę.
Strona podmiotowa
Przestępstwa z art. 244c KK można dopuścić się wyłącznie umyślnie. Sprawca może działać zarówno w zamiarze
bezpośrednim – kiedy chce pozostawać w stanie bierności co do wykonania nałożonych sankcji finansowych

w wyroku skazującym, jak i w zamiarze ewentualnym – kiedy uświadamia sobie, że narusza obowiązek naprawienia
szkody, zapłaty zadośćuczynienia lub nawiązki, oraz godzi się na to.
Strona przedmiotowa
Czynnością wykonawczą przestępstwa z art. 244c KK jest „uchylanie się”. Zgodnie ze znaczeniem językowym
„uchylać się” to rozmyślnie czegoś nie wypełniać.
Uchylanie się od wykonania orzeczonych środków kompensacyjnych jest efektem negatywnego nastawienia
sprawcy, wobec którego środki te zostały orzeczone. Chce on lub godzi się na zlekceważenie obowiązków będących
konsekwencją popełnienia czynu zabronionego.
Trudnością w stwierdzeniu spełnienia znamienia strony przedmiotowej może okazać się fakt, że w przypadku
środków kompensacyjnych są one wykonalne natychmiast po uprawomocnieniu się wyroku. Co do zasady nie orzeka
się terminu na spełnienie obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia lub nawiązki, w szczególności jeśli są
orzekane na podstawie art. 46 KK i art. 47 KK. W takiej sytuacji stan uchylania się może rozpocząć się już w dniu
następującym po uprawomocnieniu się orzeczenia i trwać aż do jego wykonania.
Przedmiot
Rodzajowym przedmiotem ochrony omawianego czynu zabronionego jest prawidłowe funkcjonowanie wymiaru
sprawiedliwości. Ochrona wymiaru sprawiedliwości będzie przejawiać się w dodatkowym narzędziu (poza
postępowaniem egzekucyjnym), służącym zapewnieniu wykonania rozstrzygnięcia w przedmiocie środków
kompensacyjnych.
Natomiast bezpośrednim przedmiotem ochrony jest sytuacja pokrzywdzonego, determinowana prawidłowym
wykonaniem orzeczonego na jego rzecz środka kompensacyjnego.
Wyłączenie karalności
Zgodnie z art. 244c § 2 KK nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w art. 244c § 1 KK, który wykonał
w całości orzeczony wobec niego środek kompensacyjny, nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego
przesłuchania w charakterze podejrzanego.
Jest to pozytywne rozwiązanie, dzięki któremu może zostać osiągnięty cel nowelizacji, jakim jest zwiększenie
ochrony i zabezpieczenie interesów pokrzywdzonego. Samo przedstawienie zarzutu popełnienia czynu z art. 244c
KK może doprowadzić do wykonania środka kompensacyjnego. Pokrzywdzony lub jego osoba najbliższa otrzyma
więc należne mu świadczenie, a organy postępowania karnego nie będą musiały dalej angażować się
w postępowanie karne o czyn z art. 244c KK.
Tryb ścigania
Jest to przestępstwo publicznoskargowe, ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Pokrzywdzonym jest osoba, na rzecz
której sąd orzekł środek kompensacyjny w postaci obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę albo nawiązki.
Ocena nowelizacji
Jeśli chodzi o cel nowelizacji w omawianym zakresie, to jest on słuszny. Występuje dysproporcja pomiędzy pozycją
oskarżonego a pokrzywdzonego, z korzyścią na rzecz tego pierwszego. Postulat ochrony interesów pokrzywdzonego
nie jest w pełni realizowany, zarówno przez przepisy, jak i praktykę ich stosowania. Jeśli jednak środkiem do tego
celu miał być przepis art. 244c KK, to wątpliwe jest, że zamierzony rezultat zostanie osiągnięty. Wynika to
z wybiórczości nowelizacji, nierównego traktowania pokrzywdzonych i wątpliwości interpretacyjnych.

Przepis art. 244c KK wprowadza karę pozbawienia wolności za uchylanie się od obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia. Nowelizacja ma na celu zwiększenie ochrony pokrzywdzonych poprzez motywowanie sprawców do szybkiego wykonania nałożonych środków kompensacyjnych. Należy jednak dostrzec pewne wątpliwości interpretacyjne oraz kwestie dotyczące równego traktowania pokrzywdzonych.