Wymiar kary w warunkach powrotności do przestępstwa

Zgodnie z art. 64 § 1 KK, jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne popełnia podobne przestępstwo w ciągu 5 lat po odbyciu kary, sąd może wymierzyć karę do górnej granicy zagrożenia. Sprawa dotyczyła skazanego P.P., któremu zarzucono powrót do przestępstwa po odbyciu wcześniejszych kar pozbawienia wolności. Po serii odwołań i kasacji Sąd Najwyższy uchylił wyrok i skreślił wcześniejsze skazania P.P., uznając go za niekarany.

Tematyka: recydywa, zatarcie skazań, karne postępowanie, Sąd Najwyższy, powrót do przestępstwa

Zgodnie z art. 64 § 1 KK, jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności
popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do
przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy
przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w D. wyrokiem z 17.6.2020 r., II K 27/18 uznał P.P. za winnego czterech przestępstw, za które orzekł
karę łączną 4 lat pozbawienia wolności i karę łączną grzywny w wymiarze 70 stawek dziennych, ustalając wysokość
jednej stawki na kwotę 40 złotych.
Apelację od powyższego wyroku wniósł m.in. obrońca P.P. Zaskarżył go w całości, podnosząc zarzuty obrazy
przepisów postępowania, mającej wpływ na treść wyroku, tj. art. 7 KPK i art. 410 KPK, a także zarzut błędu
w ustaleniach faktycznych. Zarzuty apelacji obrońcy P.P. nie dotyczyły kwestii przypisania oskarżonemu sprawstwa
w warunkach powrotu do przestępstwa.
Po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego, Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 28.4.2021 r., VII Ka 86/21,
zaskarżony wyrok w zakresie orzeczonej kary utrzymał w mocy.
Kasację od powyższego wyroku, w trybie art. 521 § 1 KPK, na korzyść skazanego P.P., wniósł Prokurator Generalny,
zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego,
a mianowicie art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK, polegające na nieprzeprowadzeniu prawidłowej kontroli
odwoławczej orzeczenia Sądu I instancji poza granicami zarzutów podniesionych w apelacji złożonej przez obrońcę
oskarżonego. W konsekwencji Prokurator Generalny wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiło jej uwzględnienie na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Rację ma Prokurator Generalny, że Sąd Okręgowy w K. dopuścił się rażącego naruszenia przepisów wskazanych
w zarzucie kasacji. Brak przeprowadzenia postępowania odwoławczego poza granicami zarzutów podniesionych
w środku odwoławczym doprowadził do niezasadnego prawomocnego przypisania P.P. sprawstwa czynów
w warunkach powrotu do przestępstwa.
Zgodnie z art. 64 § 1 KK, jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia
w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary, umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był
już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej
granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
Sąd Rejonowy orzekając w tej sprawie przypisał P.P. sprawstwo w warunkach powrotu do przestępstwa. Jak wynika
z opisów czynów, podstawę do przypisania tzw. recydywy stanowiły wcześniejsze skazania P.P. następującymi
wyrokami: Sądu Rejonowego w K. z 26.7.1993 r., IV KK 1213/92, m.in. za czyn z art. 208 KK69 na karę 2 lat
pozbawienia wolności, którą skazany odbywał od 23.5.1997 r. do 23.5.1999 r.; Sądu Rejonowego w C. z 28.12.1994
r., II K 553/94, m.in. za czyn z art. 208 KK69 na karę 2 lat pozbawienia wolności i Sądu Rejonowego w M.
z 26.6.1995 r., II K 452/94, za czyn z art. 203 § 1 KK69 na karę roku pozbawienia wolności, które to kary jednostkowe
zostały następnie objęte wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w M. z 10.10.1995 r., II K 572/95, którym orzeczono
wobec P.P. karę łączną 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, którą skazany odbywał w okresie od 1.8.1994 r. do
9.11.1995 r. i od 23.5.1999 r. do 8.9.1999 r., kiedy to skazany został warunkowo zwolniony z odbycia reszty kary
pozbawienia wolności z okresem próby wynoszącym 4 lata i warunkowego zwolnienia nie odwołano. Oznacza to, że
kara łączna orzeczona wyrokiem Sądu Rejonowego w M. w sprawie II K 572/95 została wykonana 8.9.1999 r. (art. 82
§ 1 KK).
Wskazać jednakże należy, że sytuacja oskarżonego P.P. uległa istotnej zmianie i w czasie orzekania Sądu
Rejonowego w D. w omawianej sprawie zdezaktualizowały się przesłanki uprawniające do przyjęcia, że zarzucanych
mu czynów, o których wyżej, dopuścił się on w warunkach powrotu do przestępstwa, określonych w art. 64 § 1 KK.

Przyjęte w tym zakresie za podstawę recydywy wcześniejsze prawomocne skazania P.P., zarówno wyrokiem Sądu
Rejonowego w K. wydanym w sprawie IV K 1213/92, jak i wyrokami objętymi wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego
w M. wydanym w sprawie II K 572/95, uległy bowiem zatarciu z mocy prawa. Skoro P.P. zakończył wykonywanie kar
pozbawienia wolności będących podstawą do przyjęcia działania w warunkach tzw. recydywy 8.9.1999 r., to, zgodnie
z art. 107 § 1 KK, dziesięcioletni okres do zatarcia tych skazań upłynął 8.9.2009 r.
Zaznaczyć należy, że w tym dziesięcioletnim okresie P.P. został ponownie czterokrotnie skazany: wyrokiem Sądu
Okręgowego w K. z 27.3.2002 r., XVI K 210/00, na karę roku i 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę;
wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z 26.1.2004 r., III K 630/03 na karę grzywny; wyrokiem Sądu Rejonowego w J.
z 7.4.2005 r., III K 12/05, na karę roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania na okres 3 lat
próby oraz wyrokiem Sądu Rejonowego w R. z 6.9.2005 r., II K 34/02, na karę 2 lat pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem na okres 4 lat próby oraz grzywnę. Jednakże i w tych sprawach doszło do zatarcia
skazania. W sprawie XVI K 210/00 grzywna została wykonana 23.7.2003 r., a postanowieniem z 31.1.2006 r.
wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszono na okres 4 lat próby. W związku
z upływem okresu próby i okresu 6 miesięcy po jego zakończeniu, zgodnie z ówczesnym brzmieniem art. 76 § 1 KK,
22.9.2010 r. skazanie to uległo zatarciu z mocy prawa. Podobnie również w takim samym trybie doszło do zatarcia
skazania w sprawie II K 12/05, 14.10.2008 r. Również w sprawie II K 34/02, wobec wykonania 19.2.2007 r. grzywny,
skazanie uległo zatarciu z mocy prawa wraz z upływem 4 letniego okresu próby i dalszych 6 miesięcy, tj. 17.7.2010 r.
Z kolei w sprawie II K 630/03, w której P.P. został skazany na karę grzywny, wobec jej wykonania 6.7.2005 r,
wskazany w art. 107 § 4 KK pięcioletni okres skutkujący zatarciem skazania upłynął 6.7.2010 r.
W świetle powyższego, mając na uwadze treść art. 108 KK, tj. zasadę jednoczesności zatarcia wszystkich skazań,
22.9.2010 r., tj. z dniem zatarcia skazania w sprawie XVI K 210/00, doszło do zatarcia z mocy prawa wszystkich
wcześniejszych skazań P.P., w tym w sprawach IV K 1213/92, II K 452/94 i II K 572/95.
Zgodnie natomiast z art. 106 KK, z chwilą zatarcia skazania uznaje się je za niebyłe, co oznacza, że od tego
momentu wynikające z tegoż skazania skutki przestają działać na przyszłość. P.P. od daty zatarcia skazań, tj. od
22.9.2010 r. przywrócony zatem został status osoby niekaranej, czego odzwierciedleniem w aktach sprawy były
sukcesywnie uzyskiwane przez Sąd informacje z Krajowego Rejestru Karnego, z których wynikało, że ww. nie
figuruje w Kartotece Karnej KRK. W niniejszej zatem sprawie, w dacie orzekania Sądu Rejonowego w D., tj.
17.6.2020 r., brak było podstaw do uznania, że zostały spełnione warunki do przyjęcia, iż zarzucanych mu
i przypisanych następnie w wyroku czynów P.P. dopuścił się w warunkach powrotu do przestępstwa, o których mowa
w art. 64 § 1 KK. Jeżeli w chwili orzekania poprzednie skazanie, zgodnie z art. 106 KK, uległo zatarciu, to nie może
ono uzasadniać przyjęcia tzw. recydywy nawet wówczas, gdy kolejne przestępstwo zostało popełnione przed
upływem terminu przewidzianego dla zatarcia poprzedniego skazania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 29.4.2021 r.,
IV KK 84/20,
oraz uchwała Sądu Najwyższego z 15.12.1987 r., VI KZP 39/87,
).

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się twierdzenie, że Sąd odwoławczy powinien, poza granicami podniesionych
zarzutów, stosując art. 440 KPK, odnieść się do kwestii przypisania P.P. czynów w warunkach powrotu do
przestępstwa. Zaniechanie podjęcia takiego działania stanowiło rażące naruszenie art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440
KPK. Wskazane rażące naruszenie prawa procesowego miało istotny wpływ na treść wyroku. Przypisanie działania
w warunkach tzw. recydywy znalazło bowiem odzwierciedlenie w wymiarze kary wymierzonej P.P., jak również –
chociaż w nieco mniejszym stopniu w związku ze skazaniem P.P. również w warunkach art. 64 § 1 KK – ma istotny
wpływ na odbywanie kary pozbawienia wolności, rzutując m.in. na terminy związane z warunkowym
przedterminowym zwolnieniem.

Wyrok Sądu Najwyższego z 6.4.2023 r., IV KK 19/23,

Sąd Najwyższy uchylił wyrok w sprawie skazanego P.P., który miał być poddany recydywie. Zatarcie wcześniejszych skazań spowodowało, że nie można było uznać, iż dopuścił się przestępstw w warunkach powrotu do przestępstwa. Brak podstaw do recydywy wpłynął na zmianę statusu P.P. z oskarżonego na osobę niekarana.