Nie można wznowić postępowania przed SN po oddaleniu kasacji

Postanowienie Sądu Najwyższego o oddaleniu kasacji nie kończy postępowania sądowego w rozumieniu prawa. Obrońca skazanego zwrócił się do SN o wznowienie postępowania z uwagi na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy przez bezstronny sąd. SN podjął decyzję o przedstawieniu składowi sędziów zagadnienia prawnego dotyczącego ukształtowania składu SN. Prokurator uznał, że postanowienie SN nie kończy postępowania sądowego i nie narusza prawomocności orzeczenia zaskarżonego przez kasację.

Tematyka: Sąd Najwyższy, kasacja, wznowienie postępowania, skład SN, naruszenie prawa, Prokurator, uchwała, art. 540 § 1 KPK, art. 542 § 3 KPK

Postanowienie Sądu Najwyższego o oddaleniu kasacji nie jest prawomocnym orzeczeniem kończącym
postępowanie sądowe w rozumieniu art. 540 § 1 KPK. Nie ma więc możliwości wznowienia postępowania
kasacyjnego z urzędu w trybie art. 542 § 3 KPK wobec ujawnienia się jednego z uchybień wymienionych
w art. 439 § 1 KPK.
Pytanie prawne
SN oddalił kasację obrońcy M.J. uznając ją za oczywiście bezzasadną. Obrońca skazanego zwrócił się jednak
ponownie do SN, tym razem z wnioskiem o rozważenie możliwości wznowienia tego postępowania z urzędu, z uwagi
na wystąpienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2 KPK. We wniosku wskazano, że w składzie
SN zasiadał sędzia powołany na stanowisko na skutek rekomendacji Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej
ustawą z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018
r. poz. 3; dalej: ZmKrRadSądU18). Zdaniem obrońcy M.J. prowadzi to do naruszenia prawa do rozpoznania sprawy
przez bezstronny sąd ustanowiony ustawą.
SN postanowił przedstawić do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów zagadnienie prawne: C zy oddalenie
kasacji przez skład SN, w którym bierze udział sędzia powołany do SN w wyniku procedury przeprowadzonej
przed KRS, której skład ukształtowano w trybie określonym przepisami ZmKrRadSądU18, jest prawomocnym
orzeczeniem kończącym postępowanie sądowe w rozumieniu art. 542 § 3 KPK? W uzasadnieniu postanowienia
wskazano, że w warunkach kryzysu konstytucyjnego należy uruchamiać instrumenty ochronne, których celem jest
zapobieganie i uchylanie skutków naruszeń zasad konstytucyjnych. Jednym z nich jest prokonstytucyjna wykładnia
regulacji prawnych, którym nadawano inne znaczenie w czasach prawidłowego funkcjonowania państwa prawa. Jak
podkreślono postępowania kasacyjne muszą być ukształtowane w sposób, który zapewnia uczestniczenie w tym
procesie niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą.
Stanowisko prokuratora
Prokurator Prokuratury Krajowej uznał za niedopuszczalne przedstawienie w trybie art. 82 § 1 ustawy z 8.12.2017 r.
o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. 2023 r. poz. 1093; dalej: SNU) zagadnienia prawnego dotyczącego wykładni
przepisu, który nie był przedmiotem wydanego rozstrzygnięcia sądowego i miałby dopiero zostać zastosowany
w postępowaniu przed SN. Dodatkowo art. 82 § 1 SNU umożliwia wystąpienie z pytaniem prawnym jedynie przy
rozpoznawaniu kasacji lub innego środka odwoławczego, w tym przypadku przedmiotem postępowania jest
sygnalizacja przez obrońcę skazanego potrzeby wznowienia postępowania z urzędu w trybie art. 542 § 3 KPK.
Jednocześnie Prokurator stwierdził, że postanowienie SN o oddaleniu kasacji nie jest prawomocnym orzeczeniem
kończącym postępowanie sądowe w rozumieniu art. 542 § 3 KPK, nie narusza ono bowiem prawomocności
orzeczenia zaskarżonego przez tę skargę.
Dopuszczalność wystąpienia przez SN z pytaniem prawnym
Sąd Najwyższy orzekając w składzie 7-osobowym uznał, że dla prawidłowego wypełnienia przez SN jego
zadań, należy odstąpić od rezultatów wykładni językowej i historycznej art. 82 § 1 SNU. Względy celowości
i racjonalności przemawiają za dopuszczeniem możliwości zadania tzw. pytań konkretnych w trybie art. 82 §
1 SNU także w odniesieniu do przepisu, który miałby zostać dopiero zastosowany w postępowaniu toczącym
się przed SN i który nie był przedmiotem wydanego do tej pory rozstrzygnięcia sądowego. Rozstrzygnięcie
tych wątpliwości musi mieć jednak znaczenie dla wydania orzeczenia w sprawie, w której wystąpiono
z zagadnieniem prawnym. W ocenie SN strony postępowania mają prawo oczekiwać rzetelnego podejścia do
rozpoznawanej sprawy, co sprowadza się również do wyjaśnienia ujawnionych wątpliwości co do wykładni
przepisów.
SN wskazał, że na gruncie zbliżonej do instytucji z art. 82 § 1 SNU konstrukcji prawnej uregulowanej w art. 441 § 1
KPK od dawna przyjmuje się, iż sąd odwoławczy nie może skorzystać z uregulowanego w tym przepisie uprawnienia,
jeśli został mu przekazany do rozpoznania środek odwoławczy niedopuszczalny z mocy ustawy lub do rozpoznania
którego sąd ten był niewłaściwy. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja gdy przedmiotem zagadnienia prawnego jest
właśnie dopuszczalność danego środka odwoławczego lub określenie organu właściwego do jego rozpoznania (zob.
uchwała SN z 30.3.2016 r., I KZP 21/15,
). W ocenie SN zagadnienie to należy tożsamo interpretować na
gruncie art. 82 § 1 SNU. W rezultacie dopuszczalne jest sformułowanie pytania od rozstrzygnięcia którego,
zależy możliwość merytorycznego odniesienia się do zaistnienia przesłanek do wznowienia postępowania
z urzędu w trybie art. 542 § 3 KPK. Ustawodawca w art. 82 § 1 SN posłużył się pojęciem „środka
odwoławczego” w szerokim rozumieniu, nie chodzi to więc o środki odwoławcze w rozumieniu działu IX KPK.

Orzeczeniem prawomocnie kończące postępowanie sądowe
Wątpliwości zgłoszone w pytaniu prawnym dotyczą wykładni art. 542 § 3 KPK interpretowanego w powiązaniu z art.
540 § 1 KPK, zgodnie z którym wznowienie dotyczy „postępowania sądowego zakończonego prawomocnym
orzeczeniem”. W konsekwencji wszelkie podstawy wznowieniowe, w tym i określone w art. 542 § 3 KPK, dotyczyć
mogą wyłącznie takiego postępowania. SN stwierdził jednak, że prawomocnym orzeczeniem kończącym
postępowanie sądowe w rozumieniu art. 540 § 1 KPK, może być tylko orzeczenie, które po uchyleniu
zaskarżonego orzeczenia, rozstrzyga merytorycznie o przedmiocie procesu, umarzając postępowanie lub,
jeżeli skazanie jest oczywiście niesłuszne - uniewinniając oskarżonego. Jeśli SN kasację oddala, wówczas
orzeka jedynie o niezasadności wniesionej skargi kasacyjnej, nie wkraczając w sferę, w której wyrok kończący
postępowanie karne korzysta już z powagi rzeczy osądzonej (zob. postanowienie SN z 26.2.2020 r., V KO 108/19,
oraz postanowienie SN z 1.8.2019 r., II KO 66/19,
).
Odnosząc się do przedstawionych w uzasadnieniu pytania prawnego argumentów dotyczących kryzysu
konstytucyjnego SN uznał, że wymagają one interwencji ustawodawcy, a nie dostosowywania wykładni przepisów do
tej szczególnej sytuacji poprzez odejście od utrwalonych od wielu lat poglądów. Jak podkreślono, podnoszone
okoliczności dotyczą wyłącznie nienależytej obsady sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK. Natomiast zmiana
przyjętej wykładni oznaczałoby dopuszczenie możliwości wznowienia postępowania kasacyjnego w związku
z wystąpieniem również pozostałych uchybień wskazanych w art. 439 § 1 KPK. SN zwrócił również uwagę na fakt, że
ukształtowanie składu SN rozpoznającego kasację w sposób pozwalający uniknąć uchybienia z art. 439 § 1 pkt 2
KPK, może zostać osiągnięte przez zastosowanie instytucji wyłączenia sędziego w trybie art. 41 § 1 KPK czy też tzw.
testu sędziego dotyczącego spełnienia wymogów niezawisłości i bezstronności, o jakim mowa w art. 29 § 5 i nast.
SNU.
W konsekwencji SN stwierdził, że skoro postanowienie SN o oddaleniu kasacji nie jest prawomocnym
orzeczeniem kończącym postępowanie sądowe w rozumieniu art. 540 § 1 KPK, to nie wchodzi w grę
możliwość wznowienia z urzędu w trybie art. 542 § 3 KPK wobec ujawnienia się jednego z uchybień
wymienionych w art. 439 § 1 KPK postępowania kasacyjnego zakończonego wydaniem wskazanego
postanowienia. Wobec stwierdzenia, że nie zachodzą poważne wątpliwości co do wykładni art. 542 § 3 KPK,
interpretowanego w powiązaniu z art. 540 § 1 KPK, SN w składzie poszerzonym postanowił odmówić podjęcia
uchwały.
Postanowienie Sądu Najwyższego (7) z 23.3.2023 r., I KZP 17/22,

Postanowienie SN o oddaleniu kasacji nie jest prawomocnym orzeczeniem kończącym postępowanie sądowe, co wyklucza możliwość wznowienia postępowania z urzędu. SN uznał, że interpretacja art. 540 § 1 KPK wymaga merytorycznego zakończenia postępowania, co nie następuje przy oddaleniu kasacji. SN podjął decyzję o odmowie podjęcia uchwały w tej sprawie.