Podstawa pozbawienia człowieka wolności

W świetle art. 41 Konstytucji RP człowiek może być pozbawiony wolności jedynie z mocy orzeczenia właściwego sądu. Zaskarżonym postanowieniem z 7.3.2023 r. Sąd Okręgowy w K. przedłużył tymczasowe aresztowanie oskarżonych A.O. i D.K. do 11.5.2023 r. W rezultacie Sąd Apelacyjny w Krakowie utrzymał decyzję o przedłużeniu aresztu. Sąd uznał, że istniały podstawy do stosowania tymczasowego aresztowania, nie naruszając przepisów postępowania.

Tematyka: Konstytucja RP, art. 41, tymczasowe aresztowanie, postępowanie sądowe, Sąd Okręgowy, Sąd Apelacyjny, przesłanki stosowania aresztu

W świetle art. 41 Konstytucji RP człowiek może być pozbawiony wolności jedynie z mocy orzeczenia właściwego sądu. Zaskarżonym postanowieniem z 7.3.2023 r. Sąd Okręgowy w K. przedłużył tymczasowe aresztowanie oskarżonych A.O. i D.K. do 11.5.2023 r. W rezultacie Sąd Apelacyjny w Krakowie utrzymał decyzję o przedłużeniu aresztu. Sąd uznał, że istniały podstawy do stosowania tymczasowego aresztowania, nie naruszając przepisów postępowania.

W świetle art. 41 Konstytucji RP człowiek może być pozbawiony wolności jedynie z mocy orzeczenia
właściwego sądu.
Opis stanu faktycznego
Zaskarżonym postanowieniem z 7.3.2023 r. – wobec zbliżania się do końca okresów stosowania wobec oskarżonych
środków zapobiegawczych w postaci tymczasowego aresztowania i uznając, że zachodzi potrzeba orzeczenia w tym
przedmiocie – Sąd Okręgowy w K., w sprawie III K 176/22, powołując jako podstawę prawną art. 249 § 1 KPK, art.
258 § 1 pkt 2 KPK i art. 258 § 2 KPK, przedłużył tymczasowe aresztowanie oskarżonych A.O. i D.K. do 11.5.2023 r.
Na powyższe postanowienie zażalenie wniósł obrońca obu tych oskarżonych, zarzucając naruszenie przepisów
postępowania, które miało wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie: art. art. 258 § 1 pkt 2 KPK, art. 258 § 2 KPK
i art. 249 § 1 KPK.
Podnosząc powyższe zarzuty odwoławcze obrońca oskarżonych wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia
i nieprzedłużanie wobec oskarżonych tymczasowego aresztowania. Alternatywnie skarżący obrońca wniósł
o zastosowanie względem wymienionych oskarżonych środków o charakterze nieizolacyjnym, w szczególności
dozoru Policji, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, czy poręczenia majątkowego w wysokości według
uznania Sądu.
Postanowieniem z 3.4.2023 r., III K 176/22, Sąd Okręgowy w K. działając w trybie art. 264 § 2 KPK, po wydaniu
nieprawomocnego wyroku skazującego, uchylił wobec oskarżonych tymczasowe aresztowanie i zastosował wobec
nich środki zapobiegawcze w postaci: dozoru Policji z obowiązkiem stawiennictwa dwa razy w tygodniu, w miejscowo
właściwej jednostce Policji oraz zakazu opuszczania kraju połączonego z zatrzymaniem (zakazem wydania
paszportu) z obowiązkiem – w wypadku jego posiadania – złożenia go w tym Sądzie w terminie 5 dni.
Sąd Apelacyjny w Krakowie, po rozpoznaniu zażalenia obrońcy oskarżonych na postanowienie Sądu Okręgowego
w K. w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania, postanowił utrzymać w mocy zaskarżone
postanowienie.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego zażalenie na uwzględnienie nie zasługuje.
W kontekście przedstawionych przez obrońcę okoliczności trzeba w pierwszej kolejności podkreślić, że nie może
budzić wątpliwości to, iż art. 258 § 2 KPK stanowi samodzielną podstawę do stosowania tymczasowego
aresztowania, przy spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 KPK i art. 257 § 1 KPK i przy braku przesłanek
negatywnych określonych w art. 259 § 1 i 2 KPK (postanowienie SA w Krakowie z 2.3.2018., II AKz 87/18, 
).
W treści art. 258 § 2 KPK chodzi bowiem nie o samą surowość grożącej oskarżonemu kary, lecz o wynikającą z niej
obawę utrudniania postępowania celem uniknięcia czy odsunięcia w czasie odpowiedzialności karnej i konieczności
odbycia kary. Nie można także zapominać, że w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż obawa wynikająca
z możliwości orzeczenia surowej kary pozbawienia wolności, jako samodzielna przesłanka stosowania aresztu, ma
charakter domniemania prawnego i nie jest konieczne dowodowe wykazywanie, aby podejrzany w przeszłości
podejmował już działania destabilizujące tok postępowania. Stwierdziwszy zatem zagrożenie surową karą sąd może
stosować środek zapobiegawczy nawet wówczas, gdy z materiału dowodowego nie wynika, by podejrzany
podejmował jakiekolwiek próby destabilizowania toku postępowania, czy to przez próby matactwa czy ukrywania się
lub ucieczki. Źródłem obaw w tym zakresie jest bowiem wyłącznie groźba wymierzenia surowej kary (postanowienie
SN z 26.2.2019., II KK 178/18, 
). Wymaga podkreślenia, że i orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka (dalej: ETPC) dopuszcza pozbawienie wolności człowieka tylko i wyłącznie na podstawie pozytywnej
przesłanki szczególnej z art. 258 § 2 KPK, jako samoistnej podstawy izolacji oskarżonego w warunkach
tymczasowego aresztowania, stwierdzając nawet, że surowość wyroku, jaki może zapaść w przyszłości i związany
z nim ciężar gatunkowy stawianych zarzutów daje organom krajowym uzasadnioną podstawę do przyjęcia ryzyka
ucieczki, a nawet popełnienia ponownego przestępstwa.
Mając powyższe na uwadze, a zwłaszcza uwzględniając intensywność obaw wskazanych powyżej, oczywistym jest,
że tok postępowania karnego, toczącego się w niniejszej sprawie, musi być na etapie postępowania jurysdykcyjnego
skutecznie zabezpieczony i tylko dalsze tymczasowe aresztowanie oskarżonych A.O. i D.K. przedłużone
postanowieniem z 7.3.2023 r., wobec zbliżania się końca okresów stosowania wobec oskarżonych środków
zapobiegawczych w postaci tymczasowego aresztowania było w stanie sprostać tym wymogom. Żaden inny środek
zapobiegawczy o charakterze nieizolacyjnym nie był w stanie zapewnić prawidłowego toku prowadzonego



postępowania. A zatem w niniejszej sprawie nie doszło do naruszenia dyspozycji art. 257 KPK, który zawiera tzw.
dyrektywę adaptacji środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej oskarżonego, wyrażającą się w nakazie
dokonywania przez sąd oceny potrzeby oraz celowości utrzymywania środka zapobiegawczego, a zwłaszcza
tymczasowego aresztowania, oraz - w konsekwencji - uchylenia lub zmiany tego środka w chwili, gdy ustaną
przyczyny jego zastosowania (J. Kosonoga, Dyrektywa adaptacji środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej,
Prokuratura i Prawo 2003 nr 12, s. 64-72; J. Skorupka (w:) Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J.
Skorupka, 2016, s. 570). Oczywistym jest przecież, że z punktu widzenia normatywnego i faktycznego, organ
procesowy ma obowiązek ciągłego kontrolowania zasadności stosowania środka zapobiegawczego i gdy tylko
dojdzie do wniosku, że jego utrzymywanie jest nieuzasadnione, jest zobligowany do jego uchylenia lub zmiany. Tak
więc w realiach rozpoznawanej sprawy istnienie w momencie podejmowania przez Sąd Okręgowy decyzji
o przedłużeniu tymczasowego aresztowania przesłanek do dalszego stosowania tego najostrzejszego środka
zapobiegawczego nie oznaczało bowiem zwolnienia Sądu Okręgowego od obowiązku ciągłej kontroli zasadności
stosowania tego środka (zob. wyrok SN z 24.1.2007., II KK 152/06, 
).
Należało także wskazać, że brak było w sytuacji procesowej oskarżonych A.O. i D.K. negatywnych przesłanek
stosowania tymczasowego aresztowania określonych w art. 259 § 1 i 2 KPK. Brak jest bowiem podstaw faktycznych
do twierdzenia, że izolacja oskarżonych w warunkach tymczasowego aresztowania stwarzała realne zagrożenia dla
ich życia i zdrowia. W konsekwencji, zarówno sytuacja osobista, jak i procesowa oskarżonych, nie stanowiła
poważnego niebezpieczeństwa dla ich zdrowia lub życia (art. 259 § 1 pkt 1 KPK), ani też nie niesie ze sobą
wyjątkowo ciężkich skutków dla nich lub ich najbliższej rodziny (art. 259 § 1 pkt 2 KPK). Nie można przy tym
zapominać, że uchylenie tymczasowego aresztowania nie może nastąpić w każdym wypadku wystąpienia skutków
niekorzystnych dla aresztowanego lub jego najbliższych, ale tylko wtedy, gdy skutki te są wyjątkowo ciężkie, a fakty
je uzasadniające są wykazane, przy czym wykazanie ich obciąża stronę, która domaga się ich zastosowania
i w konsekwencji to na oskarżonym lub na jego obrońcy ciąży obowiązek przedstawienia i udowodnienia okoliczności
w tej materii. Nie jest bowiem rzeczą sądu procedującego w kwestii incydentalnej, a dotyczącej stosowania środków
zapobiegawczych, stałe kontrolowanie sytuacji rodzinnej oskarżonego (por. postanowienie SA w Katowicach
z 29.2.2012., II AKz 123/12, 
).
Wszystkie te okoliczności przemawiają za przyjęciem, że przedłużając stosowanie tymczasowego aresztowania
wobec oskarżonych A.O. i D.K., Sąd Okręgowy nie dopuścił się uchybień skutkujących ingerencją w ramach
procedury odwoławczej.

Komentarz
Rozwijając tezę wyroku godzi się wskazać wyjątki od tej sensu largo reguły, które przewidziano w związku
z uregulowanymi w różnych ustawach rozlicznymi formami zatrzymania, przy czym uregulowania te muszą
pozostawać w zgodzie z rygorystycznym standardem praw człowieka i obywatela określonym sensu stricto w art. 41
ust. 3 Konstytucji RP, według którego pozbawienie wolności na innej podstawie niż decyzja sądowa w żadnym
wypadku nie może trwać dłużej niż 72 godziny. Nie ulega także wątpliwości, że w art. 41 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP
zawarta jest pewna swoboda ustawodawcy co do określenia zasad i trybu, w jakim człowieka wolno pozbawić
wolności. W związku z tym, KPK precyzyjnie regulując tę kwestię, pozwala na tymczasowe aresztowanie
oskarżonego także na podstawie postanowienia sądu, które nie uzyskało jeszcze prawomocności. Wynika to
z dyspozycji art. 462 § 1 KPK, zgodnie z którym zaskarżenie postanowienia, które powstrzymuje jego
uprawomocnienie, nie wstrzymuje jednocześnie jego wykonania (jeśli nie postanowiono inaczej). Uregulowanie to
odnosi się także do postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania oraz każdego postanowienia
o przedłużeniu jego stosowania (zob. uchwałę SN z 24.11.2010., I KZP 20/10, 
).

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 18.4.2023 r., II AKz 228/23, 








W kontekście norm prawa karnego i postępowania sądowego ważne jest zapewnienie skutecznej ochrony toku postępowania. Decyzja Sądu Okręgowego o przedłużeniu aresztu została uznana za zgodną z prawem, nie naruszając przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania.