Metodyka kompozycji opisu czynu
Proces karny nie jest procesem formułkowym, a opis czynu wymaga dokładnego odzwierciedlenia wszystkich znamion przestępstwa. Artykuł omawia znaczenie znamion typu przestępstwa oraz konieczność adekwatnego ujęcia ich w opisie czynu. Przedstawione są także przykłady orzecznictwa Sądu Najwyższego, które potwierdzają interpretację dotyczącą opisu czynu przypisanego.
Tematyka: proces karny, opis czynu, znamiona przestępstwa, Sąd Najwyższy, orzecznictwo, interpretacja prawa
Proces karny nie jest procesem formułkowym, a opis czynu wymaga dokładnego odzwierciedlenia wszystkich znamion przestępstwa. Artykuł omawia znaczenie znamion typu przestępstwa oraz konieczność adekwatnego ujęcia ich w opisie czynu. Przedstawione są także przykłady orzecznictwa Sądu Najwyższego, które potwierdzają interpretację dotyczącą opisu czynu przypisanego.
Proces karny nie jest procesem formułkowym, tym samym w opisie czynu nie trzeba bezwzględnie posługiwać się zwrotami ustawowymi. Opis stanu faktycznego Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z 14.3.2022 r., VII K 793/21 orzekł wobec Ł.C. karę 8 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym oraz zobowiązał do naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego w kwocie 500 zł. Od powyższego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonego Ł.C. Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z 23.8.2022 r., IV Ka 865/22, , uniewinnił oskarżonego Ł.C. od popełnienia przypisanego mu czynu. Kasację na niekorzyść wniósł prokurator, zarzucając wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art. 413 § 1 pkt 4 KPK i art. 413 § 2 pkt 1 KPK. Skarżący wniósł o uchylenie orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja wniesiona przez prokuratora jest zasadna w stopniu oczywistym. Treść zawarta w opisie czynu przypisanego powinna odpowiadać zawartością semantyczną znaczeniu wszystkich znamion określających typ przestępstwa, a każde znamię typu przestępstwa powinno znajdować konkretyzację w opisie czynu. Znamiona zakreślają wszak granice obszaru kryminalizacji w sposób abstrakcyjny, natomiast celem procesu karnego w stadium jurysdykcyjnym jest rozstrzygnięcie, czy zarzuconym czynem oskarżony wypełnił każde z syntetycznie ujętych znamion typu przestępstwa, a jeśli tak, na czym to polegało. Uznanie, że czyn odpowiada znamionom przestępstwa następuje w drodze subsumpcji, a więc podciągania konkretnego stanu faktycznego pod ogólną normę sankcjonowaną, wysłowioną w przepisie prawa karnego materialnego. W konsekwencji należy stwierdzić, że pominięcie ustawowego określenia znamienia przestępstwa w opisie czynu przypisanego nie stanowi przeszkody w uznaniu, iż wypełnia on znamiona konkretnego przestępstwa, jeśli opis ten mieści się w granicach pojęć, którymi przepis prawa materialnego określa te znamiona (wyroki Sądu Najwyższego: z 8.2.2022 r., V KK 545/20, , z 22.10.2009 r., IV KK 111/09, , z 24.6.2013 r., V KK 435/12, , z 26.11.2014 r., II KK 141/14, , z 2.7.2015 r., V KK 138/15, oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z 5.12.2013 r., II KK 212/13, oraz z 4.9.2014 r., V KK 156/14, ). Tego rodzaju sytuacja zaistniała w sprawie niniejszej, bowiem w opisie czynu przyjętego w ślad za aktem oskarżenia w części dyspozytywnej wyroku Sądu Rejonowego w W., nie posłużono się wprawdzie wprost pojęciem „wprowadzenie w błąd”, ale zawarto w nim określenie „zaoferował do sprzedaży telewizor”, „a następnie nie wywiązał się z zaciągniętego zobowiązania nie wysyłając pokrzywdzonemu zakupionego przedmiotu oraz nie zwrócił mu, mimo zgłoszenia żądania, wpłaconych pieniędzy”, co zdaniem Sądu Najwyższego jednoznacznie pozwala na przyjęcie, że znamię „wprowadzenie w błąd” zostało w opisie czynu należycie ujęte. Dla realizacji bowiem typu czynu zabronionego z art. 286 § 1 KK niezbędne jest ustalenie, że doprowadzono inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, przez wprowadzenie jej w błąd albo wyzyskanie błędu, lub wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, a sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Opis czynu zarzucanego Ł.C. bez wątpienia odpowiada znaczeniu wszystkich znamion ustawowych przestępstwa z 286 § 1 KK. Z wyżej przedstawionych względów, podzielając stanowisko skarżącego, że w niniejszej sprawie doszło do rażącego i mającego istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenia art. 413 § 1 pkt 4 KPK i art. 413 § 2 pkt 1 KPK, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w W. z 23.8.2022 r., IV Ka 865/22, , na mocy którego Ł.C. został uniewinniony od popełnienia zarzucanego mu czynu i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Przy ponownym rozpoznaniu Sąd odwoławczy powinien mieć na uwadze wyżej poczynione rozważania oraz przytoczone orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące omawianego zagadnienia, co pozwoli temu Sądowi na wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia w postępowaniu apelacyjnym. Uwzględniając podniesiony w omawianej kasacji zarzut, Sąd Najwyższy dostrzegł również potrzebę odniesienia się do tych rozważań Sądu odwoławczego, które budzą wątpliwości w odniesieniu do trafności stanowiska przy analizie poszczególnych zarzutów zawartych w apelacji obrońcy oskarżonego Ł.C. Mając na uwadze przytoczone judykaty oraz utrwalone w tym zakresie stanowisko Sądu Najwyższego nie można zaakceptować stanowiska Sądu odwoławczego, że zarzut obrazy przepisu art. 413 § 2 pkt 1 KPK jest właściwy do kwestionowania zastosowanej w wyroku przez Sąd meriti kwalifikacji prawnej czynu. W tym zakresie należy w sposób stanowczy stwierdzić, że właściwym rodzajowo zarzutem służącym do kwestionowania dokonanej przez Sąd pierwszej instancji oceny prawnej zachowania oskarżonego jest zarzut określony w art. 438 pkt 1 KPK a nie zarzut obrazy przepisu postępowania karnego, tj. art. 413 § 2 pkt 1 KPK, jak bezpodstawnie uznał Sąd Okręgowy w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku. Jednocześnie zaznaczyć należy w kontekście palety zarzutów podniesionych w apelacji przez obrońcę oskarżonego, że Sąd Najwyższy prezentuje również jednoznaczne stanowisko w odniesieniu do tego, że skuteczne podniesienie zarzutu obrazy prawa materialnego jest możliwe, gdy nie podważa się ustaleń faktycznych poczynionych w zaskarżonym orzeczeniu, a kwestionuje się zastosowanie konkretnej normy materialno-prawnej do zdarzenia ustalonego w wyniku procesu (postanowienie Sądu Najwyższego z 20.7.2021 r., III KK 350/20, ). Należy zaś zauważyć, że obrońca oskarżonego Ł.C. w swojej apelacji zarzucił jednocześnie (obok obrazy prawa materialnego tj. art. 286 § 1 KK) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia dotyczący ustalenia, że oskarżony wprowadził pokrzywdzonego w błąd, co do zamiaru wywiązania się z realizacji zamówionego telewizora. Istotne wątpliwości budzi również stanowisko Sądu odwoławczego zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w zakresie istoty zarzutu określonego w art. 438 pkt 3 KPK oraz kwestii tzw. zarzutów mieszanych. Zdaniem Sądu Okręgowego w W., błąd w ustaleniach faktycznych ma charakter wtórny i świadczy o relewantności zarzutu naruszenia art. 7 KPK, gdyż obraza tego przepisu mogła mieć wpływ na treść wyroku przez dokonanie błędnych ustaleń faktycznych co do sprawstwa oskarżonego. „Nie ma więc potrzeby formułowania dodatkowego zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych”. To ostatnie cytowane zdanie wyraża błędne stanowisko Sądu odwoławczego w odniesieniu do braku potrzeby jednoczesnego stawiania zarzutu obrazy przepisów postępowania karnego np. art. 7 KPK oraz błędu w ustaleniach faktycznych. Nie można natomiast uznać, że przez sam zarzut obrazy przepisów postępowania karnego można kwestionować ustalenia faktyczne. Zarzut obrazy art. 7 KPK służby bowiem jedynie do podważenia dokonanej przez Sąd oceny określonego dowodu a nie do kwestionowania ustaleń faktycznych. Należy także w tym aspekcie zwrócić uwagę na art. 433 § 1 KPK, z którego treści wynika, że jeżeli środek zaskarżenia został sporządzony przez podmiot profesjonalny to Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a w szerszym zakresie w wypadkach wskazanych w art. 435, art. 439 § 1, art. 440 i art. 455 KPK. Należy zatem przyjąć, że jeżeli w apelacji zostanie postawiony tylko zarzut czy też zarzuty obrazy określonych przepisów postępowania karnego np. art. 7 KPK, art. 410 KPK, bez jednoczesnego kwestionowania w całości lub w części dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych przez zarzut określony w art. 438 pkt 3 KPK to tak zredagowana apelacja nie daje Sądowi odwoławczemu podstaw do dokonania instancyjnej kontroli trafności dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych i należy ją uznać za formalnie wadliwą i tym samym nieskuteczną, gdyż nie wykazano w niej wpływu obrazy przepisów postępowania karnego ze sfery gromadzenia i oceny dowodów na treść wyroku. Komentarz Uzupełniając tezę wyroku należy podkreślić, że opis musi odzwierciedlać komplet znamion zarzucanego i finalnie przypisanego przestępstwa. W tym zakresie wielokrotnie wypowiadał się również Sąd Najwyższy, wskazując, że przepis art. 413 § 1 pkt 4 i § 2 pkt 1 KPK, normujący strukturę wyroku skazującego, nie formułuje wymogu, aby w opisie czynu przytoczono expressis verbis brzmienie ustawowe wszystkich znamion czynu zabronionego. Wymogiem jest natomiast, aby określenie przypisanego czynu było dokładne, a kwalifikacja prawna była efektem podporządkowania ustalonych faktów właściwemu przepisowi prawa materialnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19.10.2022 r., II KK 166/22, ). Wyrok Sądu Najwyższego z 9.5.2023 r., I KK 468/22,
Wniosek Sądu Najwyższego w sprawie uchylenia wyroku Sądu Okręgowego jest konsekwencją błędnego określenia zarzutów oraz braku precyzji w ustaleniach faktycznych. Publikacja podkreśla, że trafność opisu czynu determinuje właściwe zastosowanie prawa materialnego oraz konieczność uwzględnienia wszystkich znamion przestępstwa.