Ogólny wiek odpowiedzialności za przestępstwo

Zgodnie z art. 10 § 1 KK, odpowiedzialność za czyny zabronione po ukończeniu 17 lat jest uregulowana w kodeksie karnym. Publikacja omawia przypadki nieletnich, w tym P.Z., który został skazany za włamanie do sklepu jako nieletni. Sąd Rejonowy w G. orzekł karę pozbawienia wolności warunkowo zawieszoną, jednak skazany nie stawił się dobrowolnie do odbycia kary, co skutkowało europejskim nakazem aresztowania. Ostatecznie Sąd Okręgowy w Ł. wymierzył karę łączną 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Dochodziło do zaniedbań i błędów w procesie sądowym, co skutkowało uchyleniem wyroku przez Sąd Najwyższy na korzyść skazanego.

Tematyka: odpowiedzialność karne, nieletni sprawcy, kodeks karny, skazanie, warunkowe zawieszenie kary, europejski nakaz aresztowania, błędy sądowe, Sąd Najwyższy, kasacja, rażące naruszenie prawa

Zgodnie z dyspozycją art. 10 § 1 KK na zasadach określonych w kodeksie karnym odpowiada ten, kto
popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z 6.5.2003 r., II K 150/03 P.Z. został uznany za winnego tego, że w nocy z 19 na
20.11.1998 r. w G. wspólnie z inną nieustaloną osobą, jako nieletni działając z rozeznaniem włamał się do sklepu
skąd zabrał w celu przywłaszczenia przedmioty łącznej wartości 1910 zł, tj. popełnienia przestępstwa z art. 279 § 1
KK, za które wymierzył mu karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, jednocześnie warunkowo zawieszając jej
wykonanie na okres próby wynoszący 3 lata, a także oddając w tym czasie wymienionego pod dozór kuratora
sądowego.
Orzeczenie z powodu niezainicjowania postępowania odwoławczego uprawomocniło się 13.5.2003 r.
Na wniosek kuratora sądowego Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z 19.9.2003 r., II KO 265/03 zarządził
wykonanie warunkowo zawieszonej kary względem P.Z. Podstawę powzięcia przedmiotowego rozstrzygnięcia
stanowił fakt uchylania się przez ww. od wykonywania nałożonego dozoru, z uwagi na jego przebywanie poza
granicami Polski.
Sąd Okręgowy w S. wskutek rozpoznania zażalenia wywiedzionego przez obrońcę z urzędu P.Z., postanowieniem
z 19.11.2003 r., II Kz 215/03 utrzymał w mocy orzeczenie o zarządzeniu wykonania warunkowo zawieszonej kary
pozbawienia wolności orzeczonej wobec ww.
Jak wynika z akt sprawy, skazany nie zgłosił się dobrowolnie do Aresztu Śledczego w B. celem odbycia kary.
Ponadto działania prowadzone przez organy ścigania nie osiągnęły skutku w postaci zatrzymania i doprowadzenia
P.Z. do jednostki penitencjarnej. Wobec powyższego Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z 13.1.2004 r., II K 150/03
rozesłał za skazanym list gończy.
Ze względu na brak możliwości osadzenia, Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z 9.11.2007 r., II Kop 28/07 wydał
europejski nakaz aresztowania obejmujący wykonanie kary 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej
wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z 6.5.2003 r., II K150/03, a także kary 2 lat pozbawienia wolności za przestępstwo
z art. 280 § 1 KK orzeczonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Ł. z 5.4.2000 r., II K 47/99. Postanowieniem z 30.6.2011
r., II KO 427/11, Sąd Rejonowy w G. zawiesił postępowanie wykonawcze w sprawie II K 150/03 do czasu
zatrzymania skazanego. 4.12.2020 r. do Aresztu Śledczego w W. przyjęto P.Z. przekazanego na podstawie ENA,
stąd też postanowieniem z 31.12.2020 r., II Ko 1106/20 Sąd Rejonowy w G. podął zawieszone postępowanie
wykonawcze i odwołał rozesłany uprzednio list gończy.
25.5.2021 r. Sąd Okręgowy w Ł. wydał wyrok łączny w sprawie II K 11/21 na mocy którego P.Z. połączono karę 2 lat
pozbawienia wolności orzeczoną wyrokiem Sądu Okręgowego w Ł. z 5.4.2000 r., II K 47/99 oraz karę 1 roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności orzeczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z 6.5.2003 r., II K 150/03, wymierzając
skazanemu karę łączną 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, pozostawiając w pozostałym zakresie wyroki do
odrębnego wykonania. Na mocy art. 572 KPK umorzył postępowanie w zakresie wydania wyroku łącznego
i połączenia kary orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z 25.4.2002 r., II K 121/02. Wyrok łączny
uprawomocnił się 9.9.2021 r.
Karę pozbawienia wolności orzeczoną wskazanym wyrokiem łącznym skazany P.Z. ma odbywać w okresie od
1.12.2021 r. do 13.2.2024 r.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, uchylił
zaskarżony wyrok i na podstawie art. 537 § 2 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 2 KPK umorzył postępowanie.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiło jej
rozpoznanie w trybie art. 535 § 5 KPK.
W pierwszej kolejności należało dostrzec, że materiał zgromadzony w aktach przedmiotowej sprawy wskazuje, iż
P.Z. urodził się w 1982 r. w X. (odpis skrócony aktu urodzenia w sprawie II K 150/03). Porównanie daty popełnienia
występku przypisanego ww. w zaskarżonym wyroku z datą urodzenia wskazuje, że czyn ten został dokonany przed
ukończeniem przez niego 17 roku życia. Tym samym nie mógł on ponosić odpowiedzialności jak dorosły. Zgodnie
bowiem z art. 10 § 1 KK na zasadach określonych w kodeksie karnym odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony

po ukończeniu 17 lat. Co istotne, przestępstwo z art. 279 § 1 KK, za które P.Z. został skazany, nie zostało
wymienione w katalogu zawartym w art. 10 § 2 KK, który przewidywał możliwość ponoszenia odpowiedzialności
sprawcy po ukończeniu 15 roku życia w przypadku popełnienia czynów zabronionych enumeratywnie wskazanych
w tym przepisie.
Powyższe okoliczności zostały zupełnie pominięte przez sąd meriti, mimo zawarcia w wyroku skazującym
sformułowania „jako nieletni”. Poza wszelką wątpliwością pozostaje fakt, że P.Z. dopuścił się zarzuconego mu czynu
jako „nieletni” w rozumieniu obowiązującego wówczas art. 1 § 2 pkt 1 w zw. z art. 1 § 1 pkt 2, w zw. z art. 1 § 2 pkt 2
lit. a ustawy z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969; dalej: NielU).
Z treści ww. regulacji wynikał obowiązek zastosowania przepisów tej ustawy w zakresie postępowania w sprawach
o czyny karalne w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale nie ukończyły lat 17.
Dokonując dalszej analizy wyeksponować należy, że postępowanie przeciwko P.Z. zostało wszczęte po ukończeniu
przez niego 18 lat, albowiem treść postanowienia o przedstawieniu zarzutów ogłoszono mu 17.2.2003 r.
Powyższe prowadzi do wniosku, że w sprawie rozpoznawanej przez sąd meriti zastosowanie powinien znaleźć
również art. 18 § 1 pkt 2 NielU, w świetle którego do rozpoznania sprawy stał się kompetentny sąd właściwy według
przepisów KPK. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony był pogląd, zgodnie z którym powołany przepis miał
charakter procesowy i nie zwalniał sądu od uwzględnienia zasad materialnoprawnych uregulowanych w NielU,
a zwłaszcza w art. 2, art. 3, art. 5 i art. 13 NielU. Z treści tego ostatniego przepisu wynikało, że wobec nieletniego,
który dopuścił się czynu karalnego, ale w chwili orzekania ukończył 18 lat, sąd wydając wyrok skazujący był
zobowiązany do nadzwyczajnego złagodzenia kary (zob. wyrok SN z 1.6.2006 r., V KK 158/06,
; wyrok SN
z 21.9.2011 r., III KK 234/11,
; wyrok SN z 8.4.2014 r., IV KK 77/14,
). Sąd Rejonowy w G. rozpoznając
sprawę P.Z. z nieznanych powodów zupełnie pominął wykazane wyżej okoliczności. Powyższe przesądzało w świetle
obowiązujących wówczas przepisów o niemożności poniesienia przez wymienionego odpowiedzialności karnej na
zasadach określonych w kodeksie karnym, bowiem zastosowanie w przedmiotowej sprawie powinny znaleźć
przepisy NielU, które stanowiłyby podstawę przypisania odpowiedzialności P.Z.
Wobec powyższego, na skutek oczywistej zasadności kasacji, zaskarżony nią wyrok należało uchylić, a w obliczu
braku przepisu pozwalającego na ukaranie P.Z. za czyn zabroniony, którego dopuścił się będąc osobą nieletnią,
postępowanie w tym zakresie, stosownie do treści art. 537 § 2 KPK, wskazanym było umorzyć na podstawie art. 17 §
1 pkt 2 KPK. W konsekwencji rzeczonego rozstrzygnięcia rozwiązaniu uległa kara orzeczona wyrokiem łącznym
Sądu Okręgowego w Ł. z 25.5.2021 r., II K 11/21, tym samym wykonaniu podlegać będzie jednostkowa kara
pozbawienia wolności orzeczona wyrokiem Sądu Okręgowego w Ł. z 5.4.2000 r., II K 47/99 (vide art. 575 § 2 KPK).

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy jawi bezsporne twierdzenie, że sąd meriti uznając wymienionego za winnego popełniania
występku z art. 279 § 1 KK oraz wymierzając mu karę bez zastosowania instytucji nadzwyczajnego jej złagodzenia
(do czego był zobligowany) dopuścił się rażącego naruszenia prawa, a mianowicie art. 13 NielU w zw. z art. 1 § 1 pkt
2 NielU w zw. z art. 10 § 1 i 2 KK oraz art. 60 § 6 pkt 6 pkt 2 KK (obowiązujących w dacie orzekania). Wykazane
rażące naruszenie prawa miało bezsprzecznie istotny wpływ na treść zapadłego orzeczenia, gdyż P.Z. wymierzono
karę pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku i 6 miesięcy, co w przypadku braku zaistniałego uchybienia
ograniczałoby sąd meriti do wymierzania kary grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności
w wymiarze nieprzekraczającym 11 miesięcy. Z tych też względów zarzut podniesiony przez Prokuratora
Generalnego należało uznać za słuszny.

Wyrok Sądu Najwyższego z 19.5.2023 r., IV KK 519/22,

Sąd Najwyższy uznał kasację Prokuratora Generalnego za zasadną, uwzględniając fakt, że czyn popełniony przez P.Z. miał miejsce przed ukończeniem przez niego 17 lat. Sąd meriti nie uwzględnił przepisów dotyczących odpowiedzialności nieletnich, co doprowadziło do rażącego naruszenia prawa. W efekcie postępowanie zostało umorzone. Wyrok Sądu Najwyższego z 19.5.2023 r. potwierdził słuszność kasacji.