Podstawa nadzwyczajnego środka zaskarżenia w postaci skargi

Tematyka: nadzwyczajny środek zaskarżenia, skarga, wyrok sądu odwoławczego, art. 437 KPK, art. 439 KPK, postępowanie apelacyjne, uchylenie wyroku, ponowne rozpoznanie, materiał dowodowy, Sąd Najwyższy, art. 539a KPK

Zgodnie z dyspozycją art. 539a § 1 KPK nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi na wyrok sądu
odwoławczego można wnieść wówczas, gdy wydanie na etapie postępowania apelacyjnego orzeczenia
o charakterze kasatoryjnym naruszało treść art. 437 KPK lub też gdy przy wydaniu tego orzeczenia wystąpiła
bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 KPK.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w P., wyrokiem z 11.10.2022 r., IV Ka 738/22, wydanym wskutek uwzględnienia apelacji prokuratora
wniesionej na niekorzyść oskarżonej, uchylił wyrok Sądu Rejonowego w P. z 13.5.2022 r., VIII K 990/21,
uniewinniający P. R-M. od zarzucanego jej występku z art. 225 § 1 KK w zw. z art. 12 § 1 KK i przekazał sprawę
sądowi meriti do ponownego rozpoznania.
Ze skargą na wyrok kasatoryjny wystąpił obrońca oskarżonej zarzucając naruszenie art. 437 § 2 KPK przez wadliwe
uznanie, iż w sprawie zachodzi konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości.
Podnosząc powyższe zarzuty obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi wniesionej przez obrońcę oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga obrońcy okazała się zasadna i skutkowała uchyleniem wyroku kasatoryjnego
Sądu Okręgowego w P. oraz przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Lektura uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego wskazuje, że powodem uchylenia wyroku wydanego przez sąd
meriti było podzielenie argumentów zawartych w apelacji prokuratora i konieczność dokonania ponownej oceny
materiału dowodowego (vide pkt 5.3.1. formularza uzasadnienia sądu odwoławczego). W zapatrywaniach zaś co do
dalszego postępowania sąd okręgowy uznał, że sąd I instancji powinien na nowo przeanalizować i ocenić materiał
dowodowy zarówno z postępowania przygotowawczego, jak i sądowego, celem zweryfikowania czy w świetle zasad
logiki i doświadczenia życiowego oraz argumentacji wyrażonej w uzasadnieniu sądu odwoławczego, nie powinno
zapaść rozstrzygnięcie odmienne.
Sąd ad quem wskazał, że w tym celu konieczne może okazać się ponowne przesłuchanie oskarżonej i świadków
w celu precyzyjnego ustalenia czy oskarżona była informowana o przyczynach przyjazdu funkcjonariuszy 15.9.2020
r. Ponadto, za uzasadnione sąd odwoławczy uznał zasięgnięcie informacji u pracodawcy oskarżonej, w celu ustalenia
jej rzeczywistych godzin pracy, zwłaszcza grafiku obecności w inkryminowanym okresie. Za niezbędne sąd okręgowy
przyjął także rozstrzygnięcie czy informacja o ponownej próbie przeprowadzenia kontroli została oskarżonej
przekazana przez córkę - M.M.
Na tle powyższych rozważań za trafne należało uznać zarzuty obrońcy kwestionujące zasadność uchylenia wyroku
sądu I instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W kontekście zaprezentowanej przez sąd
okręgowy argumentacji należy mieć na względzie, że aktualnie obowiązujące przepisy procedury karnej (art. 437 § 1
i 2 KPK) ustanawiają regułę, że sąd odwoławczy po rozpoznaniu sprawy wydaje orzeczenie merytoryczne
(utrzymujące w mocy zaskarżone orzeczenie lub zmieniające zaskarżone orzeczenie), a nie orzeczenie kasatoryjne
(uchylające zaskarżone orzeczenie i przekazujące sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania).
Możliwość wydania przez sąd odwoławczy tego ostatniego orzeczenia stanowi wyjątek, uzasadniony bądź
procesowymi ograniczeniami swobody orzekania sądu odwoławczego, bądź też zaistnieniem takich rażących
uchybień w procedowaniu sądu pierwszej instancji, które wręcz dyskwalifikują postępowanie przed sądem a quo jako
podstawę rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
).
Takie ukształtowanie pozycji i zadań sądu odwoławczego, powiązane z przyznaniem mu szerokich uprawnień
w sferze postępowania dowodowego, uzasadnione było potrzebą ograniczenia liczby wyroków kasatoryjnych do tych
sytuacji, w których przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti było niezbędne dla realizacji celów
postępowania karnego (por. również postanowienie SN z 26.1.2021 r., IV KS 1/21,
).
Mając powyższe na względzie stwierdzić należy, że „konieczność dokonania ponownej analizy zgromadzonego
materiału dowodowego” nie mieści się w ustawowych podstawach uchylenia zaskarżonego apelacją wyroku.

Stwierdzenie mankamentów postępowania dowodowego, sprowadzających się do wadliwej oceny części dowodów
osobowych, obligowało sąd II instancji do samodzielnej konwalidacji tych uchybień, przez przeprowadzenie
określonych czynności dowodowych we własnym zakresie lub dokonanie ich poprawnej oceny, skoro – jak wskazano
na wstępie – obowiązujące regulacje postępowania odwoławczego, w tym wynikające z art. 452 KPK przyznają
sądowi odwoławczemu szerokie kompetencje orzekania, w tym także w oparciu o dowody przeprowadzone
wyłącznie w tej fazie postępowania. Postąpienie takie nie wchodzi w rachubę jedynie wówczas, gdyby
w postępowaniu odwoławczym należało przeprowadzić przewód sądowy w całości. Tymczasem, jak słusznie
akcentuje obrońca, przesłanka ta aktualizuje się tylko wtedy, gdy w postępowaniu pierwszoinstancyjnym doszło do
takiego naruszenia norm prawa procesowego, które w realiach konkretnej sprawy podważa rzetelność całego tego
postępowania, co przemawia za powtórzeniem (przeprowadzeniem na nowo) wszystkich czynności procesowych
składających się na przewód sądowy w sądzie I instancji (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP
3/19,
; wyrok Sądu Najwyższego z 9.2.2021 r., V KS 2/21,
).
Wypada przy tym podkreślić, że przesłanka „konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości” stanowi
wyjątek od zasady „czystego modelu apelacyjnego”, w związku z czym należy ją wykładać wąsko. W konsekwencji
obejmuje ona takie przypadki, gdy np. sąd I instancji w ogóle nie ujawni żadnych dowodów, na których opiera wyrok
albo wszystkie te dowody przeprowadza nieprawidłowo (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 26.11.2020 r., IV KS 32/20,
). Lektura uzasadnienia sądu odwoławczego wskazuje zaś, że sąd ten widział potrzebę jedynie „dosłuchania”
świadków i oskarżonej. Z pewnością nie aktualizowało to konieczności ponowienia całego przewodu sądowego.
Usunięcie wskazanych przez sąd odwoławczy wątpliwości dotyczących oceny dowodów powinno zostać
zrealizowane przez sąd okręgowy we własnym zakresie, nie wykluczając samodzielnego przeprowadzenia
stosownych dowodów. Niedopuszczalne było natomiast scedowanie tej powinności na sąd I instancji, albowiem – jak
wskazano wyżej – nie zachodziła potrzeba przeprowadzenia przewodu sądowego na nowo w całości.
Na koniec wskazać jeszcze trzeba, że na podstawie argumentacji poczynionej przez sąd okręgowy można odnieść
wrażenie, że sąd ten nie wykluczał wystąpienia w sprawie sytuacji opisanej w art. 454 § 1 KPK, niemniej okoliczność
ta nie została w należyty sposób wykazana i aktualnie pozostawać może li tylko w sferze przypuszczeń.
Powyższe argumenty nakazywały wywiedzioną przez obrońcę skargę uznać za zasadną. Konieczne stało się zatem
uchylenie zaskarżonego wyroku sądu odwoławczego i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym, w którym w razie przyjęcia potrzeby przeprowadzenia określonych
dowodów sąd ad quem uczyni to samodzielnie i dokonując właściwej ich oceny wyda stosowny wyrok, odpowiednio
uzasadniony.

Komentarz
Słuszną tezę wyroku warto wzmocnić następującą argumentacją. Otóż, jednoznaczne brzmienie przepisu art. 437 § 2
zd. 2 KPK nie pozostawia wątpliwości co do tego, że sąd odwoławczy może uchylić wyrok sądu I instancji jedynie gdy
wykaże, iż w sprawie istnieje jeden z trzech wypadków: 1) dotychczasowe rozstrzygnięcie jest dotknięte jedną z wad
określonych w art. 439 § 1 KPK;
2) na przeszkodzie dokonania korekty orzeczenia pierwszoinstancyjnego stoi dyrektywa wynikająca z treści art. 454
KPK, co wymaga dokonania analizy istniejącego materiału i wykazania wad w rozumowaniu sądu meriti;
3) konieczność przeprowadzenia przewodu sądowego w całości na nowo.
W każdej z tych sytuacji, sąd odwoławczy jest zobowiązany do wskazania, która z okoliczności wymienionych w art.
437 § 2 zd. 2 KPK stanowiła in concreto podstawę uchylenia wyroku sądu I instancji oraz przedstawić argumenty,
które doprowadziły go do takiego wniosku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 6.2.2019 r., IV KS 3/19,
).
Wskazane okoliczności jednoznacznie wyznaczają zakres badania skargi przez Sąd Najwyższy, ograniczając
przedmiot sprawy po myśli art. 539a § 1 KPK do weryfikacji czy stwierdzone przez sąd odwoławczy uchybienie daje
podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego.

Wyrok Sądu Najwyższego z 18.5.2023 r., I KS 3/23,

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Konieczność dokonania ponownej analizy zgromadzonego materiału dowodowego nie mieści się w ustawowych podstawach uchylenia zaskarżonego apelacją wyroku. Wyrok Sądu Najwyższego z 18.5.2023 r., I KS 3/23, określa zakres badania skargi ograniczając przedmiot sprawy do weryfikacji czy stwierdzone przez sąd odwoławczy uchybienie daje podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego.