Czas popełnienia przestępstwa niealimentacji
Przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7 KPK dotyczy identyczności okresów obu czynów przypisanych oskarżonemu oraz objęcia skazaniem okresu następnej sprawy. Publikacja omawia wyrok nakazowy skazujący P.W. za uchylanie się od alimentacji, kasację Prokuratora Generalnego i decyzję Sądu Najwyższego o uchyleniu wyroku. Problemem jest precyzyjne ustalenie czasu popełnienia przestępstwa niealimentacji, co wpływa na prawidłowość orzeczenia.
Tematyka: przeszkoda procesowa, art. 17 KPK, wyrok nakazowy, niealimentacja, kasacja, Sąd Najwyższy, czas popełnienia przestępstwa, ponowne rozpoznanie sprawy
Przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7 KPK dotyczy identyczności okresów obu czynów przypisanych oskarżonemu oraz objęcia skazaniem okresu następnej sprawy. Publikacja omawia wyrok nakazowy skazujący P.W. za uchylanie się od alimentacji, kasację Prokuratora Generalnego i decyzję Sądu Najwyższego o uchyleniu wyroku. Problemem jest precyzyjne ustalenie czasu popełnienia przestępstwa niealimentacji, co wpływa na prawidłowość orzeczenia.
Przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7 KPK zachodzi wyłącznie w sytuacji, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów są identyczne, względnie, gdy okres określony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, a prawomocnie już zakończonej. Opis okoliczności faktycznych P.W. został skazany wyrokiem nakazowym sądu rejonowego na karę grzywny w wysokości 150 stawek dziennych po 20 zł każda za to, że w okresie od 5.1.2018 r. do 30.11.2020 r., z wyłączeniem okresów od 31.7.2020 r. do 30.11.2020 r., w P. uchylał się od wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego wobec małoletniego I.K., określonego na kwotę 500 zł ugodą sądową, co spowodowało, że łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowiła równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych i opóźnienie świadczenia wynosiło więcej niż 3 miesiące, nadto naraził małoletniego pokrzywdzonego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. za przestępstwo z art. 209 § 1a KK. Wyrok uprawomocnił się. Stanowisko skarżącego kasacyjnie Prokurator Generalny wniósł kasację od powyższego wyroku. Zaskarżył go w całości na korzyść skazanego, zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK, polegające na wydaniu wobec P.W. wyroku w postępowaniu nakazowym, mimo że okoliczności popełnienia opisanego w akcie oskarżenia czynu z art. 209 § 1a KK i wina oskarżonego, w świetle całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, budziły wątpliwości w odniesieniu do czasu popełnienia przez oskarżonego czynu zabronionego, co w efekcie, z rażącym naruszeniem również art. 504 § 1 pkt 4 KPK, doprowadziło do skazania, podczas gdy za występek z art. 209 § 1a KK, na szkodę tego samego pokrzywdzonego, popełniony w okresie od 5.1.2018 r. do 10.5.2019 r., oskarżony został już skazany wyrokiem nakazowym, który uprawomocnił się w 12.2.2021 r. Podnosząc powyższe, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego i przekazanie sprawy sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania. Stanowisko SN Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania, wskazując na oczywistą zasadność kasacji. Zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem art. 500 § 1 i 3 KPK, gdyż w sprawie nie zostały spełnione warunki orzekania w trybie nakazowym. W okolicznościach niniejszej sprawy należało wnikliwie i precyzyjnie zweryfikować okres uchylania się oskarżonego od ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego w zwykłym postępowaniu sądowym, a nie w ramach postępowania nakazowego. Orzekanie w trybie nakazowym zarezerwowane jest bowiem dla sytuacji niebudzących żadnych wątpliwości i niewymagających przeprowadzania nowych dowodów. Niedostateczne wyjaśnienie tych okoliczności doprowadziło do przeoczenia przez sąd rejonowy faktu skazania P.W. za czyn z art. 209 § 1a KK, popełniony na szkodę tego samego pokrzywdzonego w okresie od 5.1.2018 r. do 10.5.2019 r. Mianowicie Sąd Rejonowy Poznań w P., wyrokiem nakazowym z 8.1.2021 r., uznał P.W. za winnego uchylania się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec syna w powyższym okresie. Sąd wymierzył karę roku i 6 miesięcy ograniczenia wolności, zobowiązując oskarżonego do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Zaskarżonym kasacją wyrokiem, wydanym przez ten sam sąd cztery miesiące później, P.W. został skazany za tożsamy czyn, popełniony na szkodę syna w okresie od 5.1.2018 r. do 30.11.2020 r., z wyłączeniem okresów od 31.7.2020 r. do 30.11.2020 r. Z powyższego wynika, że P.W. został dwukrotnie skazany za przestępstwo niealimentacji na rzecz swojego dziecka, popełnione w okresie od 5.1.2018 r. do 10.5.2019 r. Przy rozpoznawaniu spraw o przestępstwa wielokrotne precyzyjne ustalenie czasu działania sprawcy stanowi niekiedy szczególną trudność, ale jest to niezbędny wymóg przypisania oskarżonemu sprawstwa. Brak wnikliwości przy ustalaniu czasu przestępstwa, przejawiający się w zignorowaniu braku danych na temat uprzedniej karalności P.W., mimo wzmianek w różnych dowodach o wcześniejszych pobytach oskarżonego w zakładach karnych, doprowadził sąd do przypisania odpowiedzialności karnej za czyn, którego czas w całości pokrywał się z uprzednim prawomocnym skazaniem za występek z art. 209 § 1 KK, a nadto wykraczał poza te ramy czasowe. Wprawdzie w sprawie nie wystąpiła przesłanka res iudicata, jako że przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7 KPK zachodzi wyłącznie w sytuacji, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze sobą i są identyczne, względnie, gdy okres określony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, a prawomocnie już zakończonej, jednak następstwa błędu sądu rejonowego są doniosłe. Z uwagi na rażący charakter popełnionego uchybienia, polegającego na rozpoznaniu sprawy w postępowaniu nakazowym mimo braku jasności co do wszystkich okoliczności zarzuconego oskarżonemu czynu, oraz poważne konsekwencje tego błędu, który wywarł istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, konieczne było uchylenie zaskarżonego kasacją orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy uznał, że najistotniejszą kwestią jest to, aby rozpoznając sprawę po raz kolejny, sąd rejonowy rzetelnie ustalił wszystkie okoliczności sprawy, w tym w szczególności czas popełnienia przestępstwa. Komentarz Nie ma wątpliwości, że w sprawach dotyczących przestępstwa niealimentacji zgromadzenie danych o karalności ma istotne znaczenie właśnie dla prawidłowości określenia czasu trwania przestępstwa. Z uwagi bowiem na specyfikę tego występku wysoce prawdopodobne jest, że ten sam podmiot wcześniej był już skazany za uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego, ale w innym przedziale czasowym. To powoduje ryzyko zaistnienia bezwzględnej przesłanki procesowej – res iudicata. Powaga rzeczy osądzonej ma miejsce, gdy orzeczeniem merytorycznym wcześniej rozstrzygnięta została już kwestia odpowiedzialności karnej. Musi wystąpić tożsamość podmiotowo-przedmiotowa, która powoduje niemożność wszczęcia postępowania (względnie – umorzenie już wszczętego). Ta niedopuszczalna koincydencja czasowa w przypadku niealimentacji sprowadza się do objęcia sprawą identycznego okresu popełnienia przestępstwa (jak w uprzednim skazaniu) bądź gdy okres określony w sprawie następnej został w całości skonsumowany skazaniem w sprawie już rozpoznawanej i prawomocnie zakończonej. Wynika to, jak już wskazano, z możliwości uchylania się od zaspokojenia potrzeb alimentacyjnych za dalszy okres, nieobjęty uprzednim rozstrzygnięciem. Nie oznacza to jednak, że brak możliwości stwierdzenia res iudicata – tak jak w niniejszej sprawie, gdy okres uprzedniego skazania jest ujęty (niejako ponownie) w okresie, którego dotyczy nowa sprawa, ale ponadto ta kolejna sprawa obejmuje dalszy, „nowy” okres niealimentacji – wyklucza podniesienie zarzutu. Wadliwe bowiem określenie granic czasowych kolejnego przestępstwa niealimentacji (tj. w części pokrywającego się z okresem uprzedniego skazania) stanowi rażące naruszenie, które istotnie wpływa na treść prawomocnego orzeczenia. Wyrok Sądu Najwyższego z 13.6.2023 r., I KK 133/23,
Sąd Najwyższy uchylił wyrok nakazowy skazujący P.W. za niealimentację, wskazując na błędy w ustalaniu czasu przestępstwa. Konieczne jest ponowne rozpatrzenie sprawy przez sąd rejonowy. Publikacja podkreśla wagę dokładnego ustalenia czasu działania sprawcy przy rozpoznawaniu przestępstw wielokrotnych.