Res iudicata w przypadku niealimentacji

W przypadku przestępstw niealimentacji, rei iudicata może zachodzić, gdy okresy uchylania się od obowiązku świadczeń są identyczne i pokrywają się, lub gdy okres następny jest objęty skazaniem z poprzedniej sprawy. Przestępstwa wielokrotne wymagają dokładnego określenia czasu i treści poprzedniego wyroku. Kasacja od wyroku może prowadzić do ponownego rozpoznania sprawy przez sąd rejonowy.

Tematyka: przestępstwo, niealimentacja, rei iudicata, kasacja, Sąd Najwyższy, Prokurator Generalny, odpowiedzialność karne, skazanie

W przypadku przestępstw niealimentacji, rei iudicata może zachodzić, gdy okresy uchylania się od obowiązku świadczeń są identyczne i pokrywają się, lub gdy okres następny jest objęty skazaniem z poprzedniej sprawy. Przestępstwa wielokrotne wymagają dokładnego określenia czasu i treści poprzedniego wyroku. Kasacja od wyroku może prowadzić do ponownego rozpoznania sprawy przez sąd rejonowy.

W przypadku przestępstw niealimentacji, które należą do kategorii tzw. przestępstw zbiorowych,
sformułowana w art. 17 § 1 pkt 7 KPK przeszkoda procesowa w postaci rei iudicatae może zachodzić
wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych,
ustalone w kolejno rozpoznawanych sprawach, są identyczne i pokrywają się ze sobą, lub gdy okres
określony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio,
prawomocnie już zakończonej. W wypadku przestępstw wielokrotnych, do których należy występek z art. 209
§ 1 KK, nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeśli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu
zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym
prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność
karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie określone,
z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z 11.10.2022 r., II K 144/22, uznał E.N. za winnego tego, że w okresie od 6.3.2020 r.
do 2.2.2021 r. w S. uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego na rzecz K.N. i małoletnich: M., T., W., K.
i A. rodzeństwa N., określonego co do wysokości wyrokiem Sądu Rejonowego w S. III RC 123/20 z 20.11.2020 r.,
a łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej trzech świadczeń
okresowych, czym naraził osoby uprawnione na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj.
czynu z art. 209 § 1a KK, za co wymierzył mu karę 4 miesięcy pozbawienia wolności.
Wskazany wyrok uprawomocnił się 19.10.2022 r., bez postępowania odwoławczego.
Kasację nadzwyczajną od wyroku wniósł Prokurator Generalny, który zaskarżając orzeczenie w całości na korzyść
skazanego E.N., zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego
procesowego, a mianowicie art. 413 § 2 pkt 1 KPK i art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 KPK.
W konkluzji Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się być oczywiście zasadna, co pozwalało na rozpoznanie jej na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK i uwzględnienie w całości.
Jak wynika z akt sprawy, Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z 30.11.2021 r., II K 68/21, uznał E.N. za winnego tego, że
w okresie od 6.3.2020 r. do 22.1.2021 r. w S. uchylał się od wykonywania ciążącego na nim obowiązku
alimentacyjnego ustalonego wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z 15.12.2014 r. w sprawie VII RC 184/14 oraz
wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z 20.11.2020 r. w sprawie III RC 123/20, w wysokości łącznej obecnie 3600 zł
miesięcznie, na rzecz K., M., T., W., A. i K. rodzeństwa N., wskutek czego powstała zaległość, której łączna
wysokość stanowi równowartość co najmniej trzech podstawowych świadczeń okresowych, czym naraził
uprawnionych na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. uznano go za winnego czynu z art.
209 § 1a KK, za co sąd wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności, której wykonanie na mocy art. 69 § 1 i 2 KK
i art. 70 § 1 KK warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby, oddając go jednocześnie na podstawie art. 73 § 1 KK pod
dozór kuratora sądowego.
Ponadto, na mocy art. 72 § 1 pkt 1 KK, sąd zobowiązał E.N. do informowania kuratora o przebiegu okresu próby, zaś
na podstawie art. 72 § 1 pkt 3 i 4 KK zobowiązał go do bieżącego łożenia rat alimentacyjnych na rzecz dzieci: K., M.,
T., W., K. i A. rodzeństwa N. oraz do wykonywania pracy zarobkowej. Sąd wydał również rozstrzygnięcie
w przedmiocie kosztów sądowych i na mocy art. 624 § 1 KPK zwolnił oskarżonego z obowiązku ich ponoszenia.
Wskazany wyrok uprawomocnił się 8.12.2021 r., bez postępowania odwoławczego.
Oznacza to, że ten sam oskarżony za te same występki na szkodę tych samych małoletnich pokrzywdzonych został
już prawomocnie skazany za popełnienie przestępstwa z art. 209 § 1a KK w okresie od 6.3.2020 r. do 22.1.2021 r.
Z zestawienia przytoczonych powyżej wyroków wynika bezspornie, że wydane przez Sąd Rejonowy w S. obydwa
orzeczenia – z 30.11.2021 r. II K 68/21 oraz z 11.10.2022 r. II K 144/22 – dotyczą przestępstw niealimentacji



popełnionych przez oskarżonego E.N. na szkodę tych samych pokrzywdzonych, tj. K.N. oraz małoletnich: M., T., W.,
K. i A. rodzeństwa N.
Pierwszy z tych wyroków obejmuje okres od 6.3.2020 r. do 22.1.2021 r., II K 68/21, zaś drugi chronologicznie wyrok
odnosi się do okresu od 6.3.2020 r. do 2.2.2021 r., II K 144/22. Porównanie treści obydwu orzeczeń prowadzi do
oczywistego wniosku, że okres uchylania się od świadczeń alimentacyjnych, przypisany temu samemu sprawcy na
mocy kolejnego z wydanych wyroków, za tożsamy okres zawierający się w granicach od 6.3.2020 r. do 22.1.2021 r.
został już w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio i prawomocnie zakończonej, a ponadto
nieznacznie wykroczył poza ten okres (od 23.1.2021 r. do 2.2.2021 r.).
Z przepisu art. 413 § 2 pkt 1 KPK wynika obowiązek każdego sądu orzekającego w kwestii odpowiedzialności karnej
dokładnego określenia przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikacji prawnej. W pojęciu „dokładne
określenie czynu przypisanego”, w rozumieniu przepisu art. 413 § 2 pkt 1 KPK, mieści się zaś precyzyjne określenie
czasu popełniania przestępstw (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22.12.2021 r., V KK 548/21). Uprzednie
prawomocne skazanie za tożsamy fragment czynu zabronionego stanowi stan obiektywny i nawet jeżeli uchybienie
w kwestii ustalenia tej okoliczności nie jest zależne od wiedzy sądu rozpoznającego sprawę, to wyrok taki – jako
wadliwy w sposób oczywisty – powinien zostać uchylony. Dlatego w sprawach o przestępstwa niealimentacji
zgromadzenie danych o karalności ma istotne znaczenie przede wszystkim z punktu widzenia prawidłowego
określenia czasu trwania przestępstwa będącego przedmiotem osądu. Wskutek zaniechania dokonania aktualnych
ustaleń w zakresie karalności może bowiem dojść do dwukrotnego skazania za ten sam fragment czynu dotyczącego
niealimentacji (por. wyroki Sądu Najwyższego z 16.2.2023 r., II KK 587/22, 
 i z 16.2.2022 r., II KK 564/21,
). W rezultacie należy podkreślić, że rozpoznawanie spraw o przestępstwa określone w art. 209 KK wymaga
wnikliwego badania okresów niealimentacji, z uwzględnieniem wszystkich ewentualnych wcześniejszych skazań:
i prawomocnych, i nieprawomocnych. Elementy te rzutują zarówno na prawidłowe określenie tożsamości czynu pod
względem czasu jego popełnienia, ustalenia liczby popełnionych czynów, przyjęcia prawidłowej kwalifikacji prawnej,
jak i wysokości kary.
Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem
przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa
powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z 11.1.2023 r., I KK 436/22, 
 i Wyrok Sądu Najwyższego z 11.1.2022 r., III KK 423/21, 
).
W rezultacie Sąd Najwyższy, uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego wniesioną na korzyść skazanego,
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania. Wydanie przez
Sąd Najwyższy po uchyleniu zaskarżonego orzeczenia wyroku uniewinniającego nie było możliwe, bowiem
rozstrzygnięcie w tej sprawie musi modyfikować ramy czasowe czynu oskarżonego, jakie zostały wskazane w akcie
oskarżenia, a tego kompetencja Sądu Najwyższego określona w art. 537 § 2 KPK nie obejmuje.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że Sąd Rejonowy w S. nie dopełnił ustawowego
obowiązku wszechstronnej weryfikacji okoliczności sprawy i w efekcie zaniechania poczynienia prawidłowych
ustaleń, do czego był zobowiązany w myśl dyspozycji art. 366 § 1 KPK, doprowadził do nieprawidłowego przyjęcia
okresu niealimentacji, za jaki E.N. mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Sąd nie zbadał w warunkach
należytej staranności całej sytuacji faktycznej i prawnej oskarżonego, ukształtowanej wszystkimi wydanymi wobec
niego prawomocnymi wyrokami, chociaż uprzednie prawomocne skazanie E.N. w sprawie II K 68/21 za ten sam czyn
wynikało z załączonych do akt karnych niniejszej sprawy danych Krajowego Rejestru Karnego. W konsekwencji
odnotowania w Krajowym Rejestrze Karnym prawomocnego skazania w sprawie II K 68/21 sąd rejonowy powinien
uzyskać, a następnie dopuścić dowód z odpisu wyroku wydanego w przedmiotowym postępowaniu, czego zaniechał,
a przecież nie było najmniejszych przeszkód, wszak akta sprawy znajdowały się w tym samym sądzie.

Wyrok Sądu Najwyższego z 29.6.2023 r., III KK 162/23, 








Sąd Najwyższy uchylił wyrok w sprawie niealimentacji, uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego. Niewłaściwe ustalenie okresu niealimentacji skutkowało koniecznością ponownego rozpoznania sprawy. Konieczne jest dokładne badanie okresów niealimentacji z uwzględnieniem wcześniejszych skazań.