Przesłanka braku podstawy uchylenia wyroku
Publikacja omawia problematykę braku podstawy uchylenia wyroku sądu odwoławczego w kontekście naruszenia normy art. 457 § 3 KPK. Skupia się na analizie stanu faktycznego oraz argumentacji stron przed sądem apelacyjnym i kasacyjnym. Zawiera także uzasadnienie Sądu Najwyższego dotyczące trafności kasacji w zakresie pierwszego zarzutu.
Tematyka: przesłanka, brak podstawy, uchylenie, wyrok, sąd odwoławczy, art. 457 KPK, stan faktyczny, apelacja, kasacja, Sąd Najwyższy, rażące naruszenie, art. 433 KPK, argumentacja, analiza, stanowisko, argumenty
Publikacja omawia problematykę braku podstawy uchylenia wyroku sądu odwoławczego w kontekście naruszenia normy art. 457 § 3 KPK. Skupia się na analizie stanu faktycznego oraz argumentacji stron przed sądem apelacyjnym i kasacyjnym. Zawiera także uzasadnienie Sądu Najwyższego dotyczące trafności kasacji w zakresie pierwszego zarzutu.
Samo naruszenie normy art. 457 § 3 KPK – stosownie do art. 537a KPK – nie może powodować uchylenia wyroku sądu odwoławczego. Opis stanu faktycznego Wyrokiem z 3.11.2021 r., VIII Ko 29/20, Sąd Okręgowy w W. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz S.M. kwotę 15 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od uprawomocnienia się wyroku do zapłaty – tytułem zadośćuczynienia. Apelację od wyroku wniósł prokurator, zaskarżając powyższy wyrok w całości na niekorzyść wnioskodawcy, i zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, obrazę przepisów postępowania, a mianowicie art. 7 KPK i art. 410 KPK, przez dokonanie dowolnej oceny dowodów z pominięciem zasad logiki, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie wniosku S.M. Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z 30.8.2022 r., II AKa 106/22, , zaskarżony wyrok zmienił w ten sposób, że zasądzone zadośćuczynienie obniżył do kwoty 6000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od uprawomocnienia się wyroku. Kasację w tej sprawie na niekorzyść wnioskodawcy wniósł prokurator. Zaskarżając powyższy wyrok w całości, orzeczeniu zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa procesowego, a mianowicie: art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 92 KPK; art. 247 § 1 i 2 KPK; art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 424 § 1 pkt 1 KPK, przez zaniechanie rozważenia wszystkich wniosków i zarzutów wskazanych w środku odwoławczym i rzetelnego odniesienia się do nich. Wskazując na zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w W. do ponownego rozpoznania. Stanowisko to poparł w trakcie rozprawy kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej. W odpowiedzi na kasację prokuratora pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w W. w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się zasadna w zakresie pierwszego zarzutu. W apelacji podniesiono zarzut dokonania błędnych ustaleń faktycznych co do nieprawidłowego ustalenia, że zatrzymanie S.M. w śledztwie było oczywiście niesłuszne. W uzasadnieniu tego zarzutu wskazano, że podstawą zatrzymania była także konieczność niezwłocznego zastosowania wobec niej środka zapobiegawczego, co stanowi samodzielną przesłankę zastosowania zatrzymania (art. 247 § 2 KPK). Przywołano także na poparcie tego stanowiska określone poglądy wyrażone w piśmiennictwie, a ponadto wskazano, że zastosowanie przez prokuratora już po zatrzymaniu wolnościowych środków zapobiegawczych zostało ocenione jako prawidłowe, skoro postanowienie to zostało utrzymane w mocy przez ten sam sąd rejonowy orzekający w tym samym składzie co w przypadku wydanego postanowienia w przedmiocie zażalenia na zatrzymanie. Dostrzegając te elementy, skarżący w apelacji wskazał, że skoro jedną z samoistnych przesłanek zatrzymania jest konieczność niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego (art. 247 § 2 KPK), a decyzja ta została w toku kontroli sądowej (zażaleniowej) oceniona jako prawidłowa (co do wolnościowych środków zapobiegawczych), to niezrozumiałe jest, dlaczego tej przesłanki nie wziął pod uwagę orzekający w pierwszej instancji sąd, który powinien dokonywać samodzielnie oceny przesłanek z art. 552 § 4 KPK. Dodać trzeba przy tym, że w podstawie prawnej wydanego postanowienia o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu z 20.2.2019 r. znalazł się przepis art. 247 § 2 KPK. Do tak ujętego zarzutu apelacji sąd odwoławczy odniósł się jednym zdaniem. Gdyby rzeczywiście przepis art. 247 § 2 KPK zawierał normę, z której by wynikało, że niezwłoczne zastosowanie dotyczy tylko tymczasowego aresztowania, to można byłoby przyjąć, iż takie stwierdzenie (a raczej przypomnienie okoliczności prawnej o jednoznacznej wymowie) stanowiłoby wystarczającą odpowiedź na zarzuty apelacji. Rzecz jednak w tym, że przepis art. 247 § 2 KPK nie jest tak interpretowany. Wystarczy przywołać, że oprócz wskazanego w apelacji jednego źródła komentatorskiego także w innych opracowaniach wskazuje się, iż zawarte w art. 247 § 2 KPK stosowanie niezwłoczne środka zapobiegawczego może dotyczyć także środków wolnościowych (np. K.J. Pawelec, Zatrzymanie w ujęciu znowelizowanego Kodeksu postępowania karnego, PS 2014, z. 6, s. 72; W. Wassermann, Przesłanki zatrzymania prokuratorskiego w oparciu o art. 247 KPK, Prok. i Pr. 2020, z. 10–11, s. 93–94). Należy wskazać, że istnieje także stanowisko w piśmiennictwie, w którym podkreśla się, iż względy wykładni językowej art. 247 § 2 KPK nie mogą ograniczać wykładni prokonstytucyjnej, w której z istoty uwzględnienia zasady proporcjonalności i konieczności w zakresie ingerencji w konstytucyjnie chronioną wolność człowieka wyprowadza się wniosek, aby stosowano zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie tylko w sytuacji konieczności zastosowania tymczasowego aresztowania (por. P. Kardas, Relacje między zatrzymaniem a tymczasowym aresztowaniem. Kilka uwag o systemie reguł gwarancyjnych w postępowaniu typu Habeas Corpus [w:] Środki przymusu w znowelizowanej procedurze karnej, red. A. Lach, Toruń 2016, s. 29–32). Pogląd ten spotkał się z aprobatą w innych opracowaniach (por. np. S. Zabłocki, R.A. Stefański, Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz do art. 167–296, Warszawa 2019, teza 4 do art. 247; K. Eichstaedt [w:] D. Świecki [red.], Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, Lex/el. 2023, teza 3 do art. 247). Z drugiej strony nie sposób jednak nie dostrzec, że zarówno stylizacja art. 247 § 2 KPK, jak i wewnętrzna systematyka przepisu art. 247 KPK, a zwłaszcza treść § 4 i § 5 tego przepisu, dają silny argument do wyprowadzenia wniosku, iż charakter koniecznego do zastosowania środka zapobiegawczego, w sytuacji gdy zatrzymanie jest stosowane na podstawie art. 247 § 2 KPK, może ulec zmianie w toku takiej czynności jak przesłuchanie podejrzanego i zamiast zakładanego wstępnie (przy podejmowaniu decyzji o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu na podstawie art. 247 § 2 KPK) wystąpienia z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie (co usprawiedliwiałoby zastosowanie zatrzymania na podstawie art. 247 § 2 KPK) może dojść do podjęcia decyzji o zastosowaniu środka wolnościowego (art. 247 § 5 KPK). Wiązanie w takiej sytuacji okoliczności podjęcia przez prokuratora decyzji o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu na podstawie art. 247 § 2 KPK wyłącznie z koniecznością złożenia późniejszego wniosku o tymczasowe aresztowanie mogłoby działać w istocie na niekorzyść podejrzanych, gdyż niezależnie od postawy i wyjaśnień podejrzanego prokurator kierowałby wniosek o tymczasowe aresztowanie (jeśli zatrzymanie było na podstawie art. 247 § 2 KPK) tylko po to, aby uniknąć ewentualnego roszczenia z art. 552 § 4 KPK. Te wszystkie uwagi Sąd Najwyższy czyni jednak nie po to, aby rozstrzygnąć zasadność orzeczenia sądu I instancji (od tego jest sąd odwoławczy), ale aby wskazać, że problematyka poruszona w zarzucie apelacji prokuratora jest dość złożona i wymagała rzetelnej oraz pogłębionej analizy, czego sąd II instancji nie uczynił. Zamknięcie odpowiedzi na zarzut apelacji prokuratora jednym zdaniem, przy niedostrzeżeniu złożoności problemu i nieodniesieniu się do argumentacji zawartej w uzasadnieniu apelacji, musi skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi odwoławczemu. Przy ponownym rozpoznaniu apelacji sąd II instancji w sposób zgodny z treścią art. 433 § 2 KPK odniesie się do zarzutów apelacji, w tym do kwestii związanej z zatrzymaniem na podstawie art. 247 § 2 KPK. Komentarz Nie budzi najmniejszej wątpliwości, że skarżący, w pierwszym zarzucie kasacji, trafnie wskazał, iż sąd II instancji w sposób rażący naruszył dyspozycję przepisu art. 433 § 2 KPK, dokonując kontroli odwoławczej, a uchybienie to niewątpliwie mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego kasacją wyroku. Dwa pozostałe zarzuty od strony formalnej okazały się chybione i w konsekwencji nie dały podstawy do merytorycznej kontroli tego obszaru. Zarzut drugi, dotyczący rażącego naruszenia prawa procesowego w postaci przepisu art. 247 § 1 i 2 KPK, nie mógł być skuteczny, ponieważ sąd odwoławczy nie stosował tego przepisu, a jedynie zmniejszył sumę zasądzonego zadośćuczynienia, aprobując wykładnię tych przepisów dokonaną przez sąd I instancji. W realiach sprawy zarzut dotyczący tych przepisów nie mógł być sformułowany pod adresem sądu odwoławczego, zwłaszcza w warunkach braku takiego zarzutu w apelacji. Trzeci zarzut kasacji nie mógłby zaś prowadzić do uchylenia zaskarżonego wyroku z tego powodu, że obraza art. 457 § 3 KPK nie została powiązana z obrazą art. 433 § 2 KPK. Wyrok Sądu Najwyższego z 1.6.2023 r., II KK 94/23,
Wyrok Sądu Najwyższego uchylający zaskarżony wyrok i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania sądowi apelacyjnemu w W. jest konsekwencją rażącego naruszenia dyspozycji przepisu art. 433 § 2 KPK przez sąd II instancji. Pozostałe zarzuty kasacyjne okazały się nieskuteczne ze względu na błędne sformułowanie lub brak powiązania z istotą sprawy.