Przesłanki wyroku kasatoryjnego

Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z 13.2.2023 r. zmienił wyrok sądu I instancji, wymierzając oskarżonemu karę łączną 6 miesięcy pozbawienia wolności, warunkowo zawieszoną na okres próby 2 lat. Prokurator skierował kasację do Sądu Najwyższego, zarzucając naruszenie przepisów prawa procesowego. Po rozpatrzeniu skargi, SN uchylił częściowo wyrok sądu odwoławczego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN podkreśliło rażące uchybienia w postępowaniu sądu I instancji, które wpłynęły na prawo oskarżonego do obrony oraz konieczność powtórzenia postępowania w całości.

Tematyka: wyrok, sąd, kasacja, Sąd Najwyższy, naruszenie prawa procesowego, postępowanie odwoławcze, obrona, rażące uchybienia

Trudno przyjąć, że nieprzeprowadzenie pojedynczego, choćby ważnego, dowodu ma rangę tak rażącego
uchybienia, że wręcz dyskwalifikuje postępowanie przed sądem I instancji.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z 14.9.2022 r., III K 1655/21, oskarżonego J.Ż. uznał za winnego popełnienia
zarzucanych mu aktem oskarżenia czynów z art. 207 § 1 KK i art. 197 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK oraz art. 62 ust.
2 i art. 63 ust. 2 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1939; dalej: NarkU) i za
to wymierzył oskarżonemu karę łączną roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności.
Od wyroku apelacje wnieśli prokurator i obrońca oskarżonego.
Prokurator zaskarżył wyrok na niekorzyść oskarżonego J.Ż., zarzucając rażącą niewspółmierność orzeczonej kary
łącznej, i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez wymierzenie oskarżonemu kary łącznej 2 lat i 5 miesięcy
pozbawienia wolności, a w pozostałym zakresie o utrzymanie wyroku w mocy.
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok w całości, wnosząc wymierzenie łagodniejszej kary łącznej.
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z 13.2.2023 r., VII Ka 1070/22, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że wymierzył
oskarżonemu karę łączną 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres próby
wynoszący 2 lata, i na podstawie art. 71 § 1 KK orzekł wobec oskarżonego karę grzywny w wysokości 200 stawek
dziennych po 10 zł każda.
Prokurator Rejonowy w B. na podstawie m.in. art. 539a § 1 KPK zaskarżył wyrok sądu odwoławczego w jego części
kasatoryjnej, zarzucając obrazę przepisu prawa procesowego, a mianowicie art. 437 § 2 KPK, mającą wpływ na treść
orzeczenia.
Podnosząc powyższy zarzut, autor skargi wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie w części sprawy
Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na skargę obrońca oskarżonego wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi Prokuratora Rejonowego w B., uchylił zaskarżony wyrok w części i w tym
zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga zasługiwała na uwzględnienie.
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że w odniesieniu do skazania oskarżonego przez sąd meriti za czyn
zakwalifikowany z art. 207 § 1 KK i art. 197 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK sąd okręgowy uznał za zasadne określone,
podniesione przez obrońcę zarzuty obrazy przepisów postępowania, mającej wpływ na treść orzeczenia. W pierwszej
kolejności był to zarzut obrazy „art. 6 KPK przez naruszenie prawa oskarżonego do obrony w postaci możliwości
przeprowadzenia jego konfrontacji z pokrzywdzoną, a przynajmniej – ponownego przesłuchania pokrzywdzonej
w całości, a przynajmniej – co do okoliczności nieobjętych dyspozycją art. 185c KPK”. Z zarzutem tym był powiązany
zarzut obrazy „art. 170 § 1 KPK w zw. z art. 94 § 1 pkt 4 KPK przez – dwukrotne – oddalenie na rozprawie 11.7.2022
r. wniosków obrońcy o ponowne przesłuchanie pokrzywdzonej, a ponadto pominięcie podania podstawy prawnej ww.
rozstrzygnięć”.
Tłumacząc przyczynę wydania orzeczenia kasatoryjnego w odniesieniu do wspomnianego skazania, sąd odwoławczy
stwierdził m.in., że: „Sąd Rejonowy bezzasadnie, z naruszeniem art. 185c § 1 KPK nie przeprowadził, mimo
wyraźnego wniosku w tym zakresie, dowodu z bezpośredniego przesłuchania pokrzywdzonej na rozprawie. Instytucja
z art. 185c § 1 KPK ma charakter wyjątkowy, dotyczy pokrzywdzonych ściśle wymienionymi w tym przepisie
przestępstwami. Nie sposób przyjąć, by wskazanie w kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa (jak w niniejszej
sprawie) również przepisu art. 197 § 1 KK pozwalało na dowolne ograniczanie zasady bezpośredniości
w przeprowadzaniu dowodów co do wszystkich innych znamion zarzucanego przestępstwa, wynikających z dalszej
jego prawnej kwalifikacji, w niniejszej sprawie z art. 207 § 1 KK Sąd mógł zastosować rozwiązania przewidziane
w art. 390 § 1 - 3 KPK”. Mając to na uwadze i odnotowując, że pokrzywdzona deklarowała chęć złożenia zeznań na
rozprawie oraz że sąd I instancji nie ujawnił jej zeznań z postępowania przygotowawczego, sąd odwoławczy uznał,
że „brak (możliwego do przeprowadzenia) przesłuchania pokrzywdzonej na rozprawie co do okoliczności
przestępstwa z art. 207 § 1 KK – stanowiącego trzon zarzutu z pkt I oskarżenia – w sposób rażący naruszyło prawo

oskarżonego do obrony, do rzetelnego procesu w zakresie tego czynu – co skutkować musiało uznaniem, że
zachodzi potrzeba powtórzenia w całości postępowania co do czynu objętego pkt I oskarżenia”.
Na poparcie swojego stanowiska przytoczył dwa orzeczenia Sądu Najwyższego: postanowienie z 21.4.2022 r., V KS
5/22,
i wyrok z 27.4.2022 r., IV KS 3/22,
.
W pierwszym z tych orzeczeń stwierdzono, że „konieczności ponownego przeprowadzenia w postępowaniu przed
sądem I instancji wszystkich dowodów nie można zawężać jedynie do sytuacji, gdy wszystkie dowody były
nieprawidłowo przeprowadzone, jak też, gdy w sprawie w ogóle żaden dowód nie został przeprowadzony przez sąd
I instancji. Owa konieczność będzie również zachodziła, gdy nieprawidłowe przeprowadzenie większości dowodów
(rozumiane np. jako przesłuchanie stron i świadków w sposób, który pomija okoliczności najistotniejsze dla
rozstrzygnięcia sprawy) spowoduje niemożność poddania ocenie tych prawidłowo przeprowadzonych”.
W drugim orzeczeniu wskazano, że „konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa
w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK, jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd
I instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego
postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności
procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie I instancji” (jest to powtórzenie uchwały składu 7
sędziów SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
). Nie przekonuje to jednak o prawidłowości zaskarżonego orzeczenia.
Sąd Okręgowy w B. pominął, że w postanowieniu V KS 5/22 jest mowa o nieprawidłowym przeprowadzeniu
większości dowodów, nie wytłumaczył też, dlaczego nieprzesłuchanie na rozprawie pokrzywdzonej (odtworzono
jednak nagranie jej wcześniejszego przesłuchania) powodowało niemożność poddania ocenie dowodów prawidłowo
przeprowadzonych.
Celowe będzie też wspomnieć, że polemizując z poglądem sądu ad quem, iż sąd I instancji nie ujawnił zeznań
pokrzywdzonej z postępowania przygotowawczego, prokurator, zapewne w nawiązaniu do art. 405 § 2 i 3 pkt 1 KPK,
nie bez racji wskazał, że: „w akcie oskarżenia wskazano jako osobę do wezwania na rozprawę pokrzywdzoną A.Ż.,
przywołując wszystkie protokoły przesłuchania pokrzywdzonej z postępowania przygotowawczego. Tym samym
protokoły zeznań pokrzywdzonej – w tym te, których przedmiotem były okoliczności zaistnienia przestępstwa z art.
207 § 1 KK – zostały zaliczone w poczet materiału dowodowego i stanowiły podstawę czynienia ustaleń przez Sąd
Rejonowy”.
Jeśli chodzi o wyrok IV KS 3/22, to sąd okręgowy bezrefleksyjnie uznał, że zaniechanie przesłuchania pokrzywdzonej
na rozprawie jest uchybieniem tej rangi, iż całe postępowanie pierwszoinstancyjne trzeba uznać za nierzetelne.
W uzasadnieniu wspomnianej uchwały SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
, Sąd Najwyższy wskazał, że chodzi
o rażące uchybienia w procedowaniu sądu I instancji, które wręcz dyskwalifikują postępowanie przed sądem a quo
jako podstawę rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego. Trudno jednak przyjąć, że
nieprzeprowadzenie pojedynczego, choćby ważnego, dowodu ma rangę tak rażącego uchybienia, że wręcz
dyskwalifikuje postępowanie przed sądem I instancji. Chodzi raczej o sytuacje dalej idące, np. przeprowadzenie
rozprawy pod nieobecność oskarżonego, który nie był zawiadomiony o jej terminie, względnie pod nieobecność
obrońcy, który nie znał terminu rozprawy, czy też uczestniczenie w wydaniu orzeczenia sędziego, który powinien
zostać wyłączony od udziału w sprawie na podstawie art. 41 § 1 KPK.
Wskazane wyżej okoliczności każą przyznać rację autorowi skargi, że sąd odwoławczy zgodnie z aktualnymi
regułami rządzącymi postępowaniem dowodowym w ramach postępowania odwoławczego mógł i powinien
samodzielnie przesłuchać pokrzywdzoną.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy godzi się przypomnieć, że w uzasadnieniu wyroku SN z 27.4.2022 r., IV KS 3/22,
, Sąd Najwyższy akcentował, iż w obecnie funkcjonującym modelu postępowania odwoławczego sąd II
instancji ma pełne prawo do uzupełniania materiału dowodowego, zatem konieczność uzupełnienia postępowania
dowodowego nie przesądza o zaistnieniu przesłanki wydania orzeczenia kasatoryjnego, jaką jest konieczność
przeprowadzenia na nowo przewodu w całości.

Wyrok Sądu Najwyższego z 29.6.2023 r., IV KS 18/23,

Sąd Najwyższy uznał skargę Prokuratora za zasadną, uchylając częściowo wyrok sądu odwoławczego. Podkreślił konieczność przestrzegania zasad procesowych oraz możliwość sądu II instancji do uzupełniania dowodów. Wyrok SN z 29.6.2023 r. IV KS 18/23 to kolejny przykład na znaczenie przestrzegania procedur w postępowaniu odwoławczym.