Rola Sądu Najwyższego w postępowaniu skargowym

Rola Sądu Najwyższego w postępowaniu skargowym polega głównie na kontroli istnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 KPK, uchyleniu wyroku sądu odwoławczego bez formalnych przeszkód oraz konieczności przeprowadzenia przewodu sądowego. Przy analizie skargi na wyrok kasatoryjny Sądu Okręgowego, Sąd Najwyższy oddalił skargę obrońcy oskarżonego, uzasadniając swoją decyzję m.in. brakiem podstaw do uchylenia wyroku uniewinniającego i koniecznością przestrzegania reguły ne peius z art. 454 § 1 KPK.

Tematyka: Sąd Najwyższy, postępowanie skargowe, wyrok kasatoryjny, art. 439 § 1 KPK, art. 454 § 1 KPK, bezwzględna przyczyna odwoławcza, ne peius

Rolą Sądu Najwyższego w postępowaniu skargowym jest wyłącznie skontrolowanie, czy w sprawie wystąpiła
tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 KPK albo czy sąd odwoławczy uchylił wyrok mimo
braku formalnej przeszkody, określonej w art. 454 § 1 KPK, do wydania wyroku zmieniającego, a także czy
jest konieczne przeprowadzenie w całości przewodu sądowego (art. 437 § 2 in fine KPK).
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w R. wyrokiem z 27.3.2023 r., VI Ka 28/23, uchylił wyrok Sądu Rejonowego w J. z 9.11.2022 r., II K
45/22, uniewinniający P.M. od zarzucanego mu przestępstwa z art. 217 § 1 KK, przekazując sprawę sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania.
Ze skargą na podstawie przepisów rozdziału 55a KPK wystąpił obrońca oskarżonego.
Skarżący zarzucił:
1. obrazę przepisów postępowania, to jest art. 437 KPK w zw. z art. 442 § 3 zd. 3 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK,
przez wydanie rozstrzygnięcia co do uchylenia wyroku sądu rejonowego i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi I instancji wraz z wskazaniami dla sądu ponownie rozpoznającego sprawę, które nakazują
wprost określony sposób oceny materiału dowodowego, prowadzący do ustalenia sprawstwa i winy
oskarżonego, a tym samym również przez wyjście przez sąd poza granice przepisu art 457 § 3 KPK w zakresie,
w jakim przepis ten wyraźnie określa, jakie elementy mają się znaleźć w uzasadnieniu orzeczenia sądu
odwoławczego;
2. uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt 7 KPK przez sprzeczność w treści uzasadnienia wyroku,
uniemożliwiającą wykonanie orzeczenia przez sąd ponownie rozpoznający sprawę, wskutek umieszczenia przez
sąd odwoławczy w uzasadnieniu wiążących wskazań dla sądu I instancji, które wbrew przepisom ustawy
nakazują wprost określony sposób oceny materiału dowodowego, i to prowadzący do ustalenia sprawstwa i winy
oskarżonego, podczas gdy w tymże uzasadnieniu sąd odwoławczy zdaje się wskazywać, że kwestia ma być
dopiero przesądzona.
Podnosząc zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi odwoławczemu
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skargi na wyrok kasatoryjny Sądu Okręgowego w R. postanowił oddalić skargę.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga obrońcy oskarżonego okazała się niezasadna.
Wymogiem uzasadnienia wyroku kasatoryjnego jest – w szczególności – wyraźne określenie podstawy faktyczno-
prawnej tego orzeczenia, aby wynikało z niego jednoznacznie, która z przesłanek była podstawą uchylenia wyroku
sądu I instancji i przekazania sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania (zob. wyrok SN z 16.11.2017 r., II KS
3/17,
).
Temu wymogowi sąd okręgowy sprostał jedynie częściowo. Bezspornie bowiem wadliwie przyjęto, że w sprawie
zachodzi konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości, a jako podstawę wyroku
kasatoryjnego wskazano przepis art. 437 § 2 KPK. Niezależnie jednak od tego, że zarzutu ściśle pod tym adresem
w skardze nie podniesiono, wnikliwa analiza pisemnych motywów zaskarżonego nią wyroku świadczy o tym, że na
przeszkodzie dokonaniu konwalidacji uchybień w sferze oceny materiału dowodowego (zeznań pokrzywdzonego
i przedstawionego przez niego dokumentu w postaci konsultacji lekarskiej) oraz wydaniu w instancji odwoławczej
orzeczenia kończącego postępowanie stał w rzeczywistości zakaz ne peius wyrażony w art. 454 § 1 KPK.
Sąd odwoławczy powinien szczególnie baczyć, że obie wyżej wymienione podstawy wyroku kasatoryjnego mają
zgoła odmienny charakter, a konieczność ponownej, tym razem odpowiadającej zasadom prawidłowego
rozumowania oraz wiedzy i doświadczenia życiowego, oceny zgromadzonego materiału dowodowego nie oznacza
jeszcze konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości.
O niezasadności skargi przesądza jednak merytoryczna, a nie wyłącznie formalna warstwa uzasadnienia wyroku
sądu ad quem. W sytuacjach nieoczywistych powód uchylenia zaskarżonego wyroku może, a wręcz powinien być
odczytywany przez pryzmat wszystkich realiów danej sprawy i zgromadzonego do tej pory materiału dowodowego.
Tylko takie postępowanie odpowiada istocie skargi na wyrok kasatoryjny, której podstawy mają niezwykle

ograniczony charakter, co z kolei prowadzi do wniosku, że należy je interpretować zawężająco, a uchylenie przez
Sąd Najwyższy – na podstawie przepisów rozdziału 55a KPK – wyroku kasatoryjnego zastrzec do przypadków
niemal oczywistych naruszeń dyspozycji art. 437 § 2 zd. drugie KPK (zob. post. SN z 19.10.2021 r., IV KS 44/21).
Przechodząc do rozważenia zasadniczego zarzutu, na którym oparto argumentację skargi, należało stwierdzić, że
w przedmiotowym układzie procesowym (uchylenie wyroku uniewinniającego) przedstawienie przez sąd odwoławczy
własnych argumentów i ocen mogących potencjalnie rzutować na odpowiedzialność oskarżonego, wysnutych na
podstawie zgromadzonego i należycie rozważonego materiału dowodowego sprawy, było nie tylko dopuszczalne, ale
wprost nakazane. Stwierdzenie mankamentów postępowania dowodowego sprowadzających się do wadliwej oceny
części dowodów osobowych i nieosobowych obligowało sąd II instancji do samodzielnej konwalidacji tych uchybień,
przez przeprowadzenie określonych czynności we własnym zakresie, skoro obowiązujące od 1.7.2015 r. regulacje
postępowania odwoławczego przyznają sądowi odwoławczemu szerokie kompetencje orzekania, nie tylko w oparciu
o dowody przeprowadzone wyłącznie w tej fazie postępowania, ale cały zgromadzony dotąd materiał.
Skarżącemu należy wskazać, że – w świetle ugruntowanego obecnie orzecznictwa Sądu Najwyższego – możliwość
uchylenia wyroku uniewinniającego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania związana z regułą ne peius
określoną w art. 454 § 1 KPK (art. 437 § 2 zd. drugie KPK) zachodzi dopiero wtedy, gdy sąd odwoławczy – w wyniku
usunięcia stwierdzonych uchybień stanowiących jedną z podstaw odwoławczych określonych w art. 438 pkt 1-3 KPK
(czyli np. po uzupełnieniu postępowania dowodowego, dokonaniu prawidłowej oceny dowodów, poczynieniu
prawidłowych ustaleń faktycznych) – stwierdza, że zachodzą podstawy do wydania wyroku skazującego, czemu stoi
na przeszkodzie zakaz określony w art. 454 § 1 KPK (zob. uchwałę składu 7 sędziów SN z 20.9.2018 r., I KZP 10/18,
).
Dlatego prawidłowo zaskarżony wyrok oparty został na samodzielnej, dokonanej we wzajemnym powiązaniu ocenie
przez sąd okręgowy istotnych dla rozstrzygnięcia fragmentów materiału dowodowego. Ocena w tym zakresie jest
przekonująca i świadczy o rozważeniu argumentacji podniesionej w apelacji pełnomocnika oskarżyciela prywatnego,
z której wynikało, że uniewinnienie oskarżonego było niezasadne. W stopniu należytym zaskarżony skargą wyrok
świadczy o tym, że w sprawie ziściła się przesłanka określona w art. 454 § 1 KPK, obligująca do uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania (art. 437 § 2 zdanie drugie
KPK), wobec braku możliwości skazania w instancji odwoławczej oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej
instancji.
Natomiast na nieporozumieniu opiera się zarzut ziszczenia się bezwzględnej przyczyny odwoławczej, o której mowa
w art. 439 § 1 pkt 7 KPK. Przedmiotowe uchybienie nie może, z samego założenia, dotyczyć wyroku zawierającego
wyłącznie rozstrzygnięcie o charakterze kasatoryjnym, którego skutkiem jest kontynuowanie toczącego się
postępowania.

Komentarz
Zaprezentowana w nagłówku teza znajduje odzwierciedlenie w trwałej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, gdzie
zasadnie wskazano, że zakres kontroli dokonywanej przez Sąd Najwyższy po wniesieniu skargi na wyrok sądu
odwoławczego, o którym mowa w art. 539a § 1 KPK, ogranicza się do zbadania, czy stwierdzone przez sąd
odwoławczy uchybienie daje podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego (zob. wyrok SN z 20.10.2020 r., I KS
9/20,
), a więc czy uchylając wyrok sądu I instancji z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, sąd
odwoławczy kierował się podstawami wydania wyroku kasatoryjnego wskazanymi w art. 539a § 3 KPK oraz czy takie
rozstrzygnięcie było w konkretnej sprawie konieczne (zob. postanowienia SN: z 30.6.2020 r., II KS 7/20,
;
z 7.5.2020 r., I KS 8/20,
; z 6.6.2019 r., II KS 8/19,
). Postępowanie skargowe ma charakter
postępowania nadzwyczajnego, zatem regulacje w tym zakresie powinny być interpretowane ściśle. Dlatego
niedopuszczalna jest rozszerzająca wykładnia art. 539a § 3 KPK w zw. z art. 437 KPK i wykorzystanie zarzutu
naruszenia tego ostatniego przepisu jako drogi do obejścia ustawowych ograniczeń skargi o charakterze
przedmiotowym (zob. post. SN z 8.6.2021 r., II KS 8/21,
). Nie mógł więc zostać uwzględniony zarzut, który
wprawdzie formalnie oparty został na naruszeniu dyspozycji art. 437 § 2 KPK, skoro z uzasadnienia skargi
ewidentnie wynikało, że skarżący w tym zakresie upatruje naruszenia innych przepisów regulujących postępowanie
odwoławcze – in concreto art. 442 § 3 zd. trzecie KPK czy art. 457 § 3 KPK.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 6.7.2023 r., IV KS 20/23,

Sąd Najwyższy po zbadaniu skargi na wyrok kasatoryjny Sądu Okręgowego orzekł o oddaleniu skargi obrońcy oskarżonego. Decyzja SN była uzasadniona brakiem podstaw do uchylenia wyroku uniewinniającego i koniecznością przestrzegania reguły ne peius z art. 454 § 1 KPK. Postępowanie skargowe zostało oparte na ściśłej interpretacji przepisów KPK oraz dotychczasowego orzecznictwa SN.