Res iudicata w przypadku niealimentacji

W publikacji omawiającej zagadnienie res iudicata w przypadku niealimentacji analizowane są konsekwencje prawne skazania osoby za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego. Prześledzona zostaje sprawa J.Ś., który w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem unikał wywiązania się z obowiązku alimentacyjnego na rzecz dzieci. Autorzy przywołują szczegółowe ustalenia sądowe oraz argumentują rażące naruszenia przepisów prawa karnego procesowego, prowadzące do uchylenia wyroku i ponownego rozpatrzenia sprawy. Analiza Sądu Najwyższego podkreśla konieczność precyzyjnego określenia ram czasowych popełnienia przestępstwa oraz uwzględnienia wszystkich istotnych okoliczności przy wydawaniu wyroku.

Tematyka: res iudicata, niealimentacja, prawo karne, Sąd Najwyższy, kasacja, Prokurator Generalny, rażące naruszenie, Sąd Rejonowy, obowiązek alimentacyjny, res iudicata w prawie karnym

W publikacji omawiającej zagadnienie res iudicata w przypadku niealimentacji analizowane są konsekwencje prawne skazania osoby za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego. Prześledzona zostaje sprawa J.Ś., który w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem unikał wywiązania się z obowiązku alimentacyjnego na rzecz dzieci. Autorzy przywołują szczegółowe ustalenia sądowe oraz argumentują rażące naruszenia przepisów prawa karnego procesowego, prowadzące do uchylenia wyroku i ponownego rozpatrzenia sprawy. Analiza Sądu Najwyższego podkreśla konieczność precyzyjnego określenia ram czasowych popełnienia przestępstwa oraz uwzględnienia wszystkich istotnych okoliczności przy wydawaniu wyroku.

W wypadku przestępstw wielokrotnych, do których należy występek z art. 209 § 1 KK, nie występuje stan
rzeczy osądzonej, jeśli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu.
Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym
czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego
przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 24.3.2021 r., II K 170/21, Sąd Rejonowy w S. uznał J.Ś. za winnego tego, że w okresie od 10.2018 r. do
7.2019 r. oraz od 6.2020 r. do 31.10.2020 r. w S. uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego
określonego wyrokiem Sądu Okręgowego w L. III C (...), ustalającego wysokość alimentów na kwotę po 400 złotych
miesięcznie na rzecz dzieci G. i J.Ś., przy czym łączna zaległość przekracza równowartość co najmniej trzech
świadczeń okresowych, a opóźnienie zaległego świadczenia wynosi ponad trzy miesiące, przez co naraził dzieci na
niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. czynu z art. 209 § 1 i 1a KK, za to wymierzył mu karę
pięciu miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres próby dwóch lat.
Wobec niezaskarżenia przez żadną ze stron orzeczenie to uprawomocniło się 1.4.2021 r. w pierwszej instancji.
Postanowieniem z 27.7.2022 r., IV Ko 1172/22, Sąd Rejonowy w L. zarządził wobec skazanego J.Ś. wykonanie kary
5 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z 24.3.2021 r. II K 170/21.
Kasację na korzyść J.Ś. wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając orzeczenie w całości. Kwestionowanemu
rozstrzygnięciu zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego
procesowego, a mianowicie art. 413 § 2 pkt 1 KPK i art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 KPK oraz art. 410 KPK.
W konsekwencji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez
Sąd Rejonowy w S.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego okazała się oczywiście zasadna.
Dokonana przez Sąd Najwyższy analiza opisów czynów przypisanych oskarżonemu w wyrokach Sądu Rejonowego
w S. z 24.3.2021 r. w sprawie II K 170/21 i Sądu Rejonowego w W. z 7.5.2019 r. w sprawie o sygn. akt VIII K (...),
pozwala bezspornie przyjąć, że dotyczą one tego samego oskarżonego J.Ś. Ponadto czyny te zostały popełnione na
szkodę tych samych małoletnich pokrzywdzonych – dzieci oskarżonego – G. i J.Ś. Z kolei z zestawienia okresów
występków, przypisanych oskarżonemu na mocy wskazanych już wyroków wynika, że zaskarżony niniejszą kasacją
wyrok ustalił czas popełnienia przez skazanego występku z art. 209 § 1a KK tak, iż pokrywał się on częściowo
z uprzednim prawomocnym skazaniem w okresie od 10.2018 r. do 16.1.2019 r., a ponadto wykraczał poza ten okres
(od 17.1. do 7.2019 r. oraz od 6.2020 r. do 31.10.2020 r.). W obu orzeczeniach Sądów Rejonowych – w S. oraz w W.
– ujęte zostało to samo rozstrzygnięcie sądu cywilnego, dotyczące obowiązku alimentacyjnego, to jest wyrok Sądu
Okręgowego w L. z 4.12.2011 r., III C (...).
Przepis art. 413 § 2 pkt 1 KPK nakazuje precyzyjne – jak to tylko możliwe w realiach danej sprawy – określenie czasu
popełnienia przestępstwa. Co więcej, w opisie czynu przypisanego należy zawrzeć nie tylko określenie sposobu
popełnienia przestępstwa, jego ewentualne skutki, rodzaj atakowanego dobra chronionego prawem, ale także czas
i miejsce jego popełnienia. Precyzyjne ustalenie czasu popełnienia przestępstwa ma istotne znaczenie dla
pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 19.3.2019 r., IV KK 58/19, 

i z 20.4.2017 r., V KK 39/17, 
).
Kluczowe znaczenie dla określenia odpowiedzialności karnej oskarżonego miało precyzyjne określenie ram
czasowych popełnionego przestępstwa, dlatego zaniechanie uzyskania odpisu wskazanego wcześniej wyroku
nakazowego jawi się jako uchybienie szczególnie rażące.
W niniejszej sprawie, przypisany oskarżonemu występek uchylania się od wypełniania obowiązku alimentacyjnego
wykracza poza okres objęty uprzednim prawomocnym skazaniem. Wobec czego uznać należy, jak zasadnie zarzucił
skarżący, że Sąd Rejonowy w S. dopuścił się rażącego naruszenia art. 413 § 2 pkt 1 KPK, które w istotny sposób
wpłynęło na treść orzeczenia. W konsekwencji tego uchybienia, jak już wcześniej podniesiono, doszło do



dwukrotnego skazania J.Ś. za ten sam fragment czynu (od 10.2018 r. do 16.1.2019 r.), polegającego na
niealimentacji na rzecz tych samych pokrzywdzonych: G. i J. rodzeństwa Ś.
Podzielić należało też i te twierdzenia autora kasacji, że Sąd Rejonowy w S. – uchybiając dyspozycji art. 410 KPK –
nie uwzględnił, wynikających ze zgromadzonego materiału dowodowego, okoliczności odnoszących się do
potrącania przez komornika sądowego w okresie od 7.2019 r. do 6.2020 r., na poczet zasądzonych alimentów, części
wynagrodzenia uzyskiwanego przez oskarżonego oraz wypłat środków finansowych w pełnej zasądzonej kwocie, tj.
po 400 złotych miesięcznie na rzecz każdego z uprawnionych małoletnich, realizowanych przez komornika sądowego
od 10.2019 r. do 6.2020 r.
Uwzględnienie powyższych okresów, w ramach których komornikowi udało się wyegzekwować środki finansowe od
oskarżonego, w zestawieniu z okresem przypisanego mu występku i ich karnoprawną oceną przez pryzmat
ustawowych znamion czynu zabronionego z art. 209 § 1 KK, powinno prowadzić do uznania, że w okresie, kiedy były
dokonywane zajęcia komornicze na poczet zasądzonych alimentów nie doszło do realizacji ustawowych znamion
występku niealimentacji.
Trafnie w związku z tym zwrócił uwagę Prokurator Generalny, że sąd meriti nie nadał tej okoliczności należytego
waloru i mimo, że wynikała ona ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz miała istotne znaczenie
dla wydanego rozstrzygnięcia, nie została właściwie uwzględniona w procesie wyrokowania, do czego Sąd był
zobowiązany na mocy dyspozycji art. 410 KPK. W konsekwencji powyższego, zaskarżony niniejszą kasacją wyrok
nie może zostać uznany jako rozstrzygnięcie będące wynikiem analizy całokształtu ujawnionych w sprawie
okoliczności (por. postanowienie SN z 4.11.2020 r., V KK 401/20, 
; postanowienie SN z 16.2.2021 r., V KK
524/20, 
).
Zasadnie zauważył autor nadzwyczajnego środka zaskarżenia, że taki przedział czasowy wypełnia ustawowe znamię
występku niealimentacji, stanowiące o co najmniej trzymiesięcznym uchylaniu się od obowiązku łożenia na
utrzymanie osoby uprawnionej, jednakże w zestawieniu z przypisanym oskarżonemu występkiem z art. 209 § 1 i 1a
KK, jako trwającym łącznie piętnaście miesięcy stwierdzić należy, iż powyższe mogło znacząco zaważyć zarówno na
wyborze rodzaju, jak i wymiarze kary finalnie orzeczonej wobec J.Ś.
W oparciu o przytoczoną argumentację, Sąd Najwyższy uwzględnił kasację Prokuratora Generalnego, uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Siedlcach do ponownego rozpoznania, gdyż dopiero
prawidłowa ocena, dokonana po odpowiednim uzupełnieniu materiału dowodowego sprawy, z uwzględnieniem
wszystkich istotnych okoliczności przedmiotowej sprawy, pozwoli adekwatnie rozważyć zakres ewentualnej
odpowiedzialności karnej oskarżonego.

Komentarz
Trafnie stwierdził Prokurator Generalny we wniesionym nadzwyczajnym środku zaskarżenia, że rozpoznając
niniejszą sprawę Sąd Rejonowy w S. dopuścił się rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia
przepisów prawa karnego procesowego. Nie dopełnił bowiem ustawowego obowiązku wszechstronnej weryfikacji
wszystkich istotnych okoliczności sprawy i w efekcie zaniechał poczynienia prawidłowych ustaleń w przedmiocie całej
faktycznej i prawnej sytuacji oskarżonego, nieprawidłowo ustalając okresy niealimentacji, za jakie J.Ś. mógł zostać
pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Na gruncie niniejszej sprawy istniały bowiem wątpliwości co do okresów
niealimentacji, które jasno wynikały z analizy informacji znajdujących się w Krajowym Rejestrze Karnym. Tymczasem
Sąd meriti nie zbadał należycie całej sytuacji prawnej oskarżonego, ukształtowanej wszystkimi wydanymi wobec
niego prawomocnymi wyrokami, do czego był obowiązany zgodnie z treścią art. 213 § 1 KPK, wskazującego na
potrzebę ustalenia m.in. danych o karalności oskarżonego. W celu urzeczywistnienia zasady prawdy materialnej
ujętej w art. 2 § 2 KPK konieczne było wyciągnięcie należytych wniosków z informacji Krajowego Rejestru Karnego
znajdujących się w aktach sprawy II K 170/21, w której treści odnotowano, prawomocny 15.6.2019 r. wyrok nakazowy
Sądu Rejonowego w W. z 7.5.2019 r., VIII K (...), skazujący J.Ś. za występek z art. 209 § 1 KK.

Wyrok Sądu Najwyższego z 19.7.2023 r., II KK 281/23, 








Po uwzględnieniu kasacji Prokuratora Generalnego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, wskazując na rażące naruszenia prawa karnego procesowego. Konieczność wszechstronnej weryfikacji wszystkich istotnych okoliczności sprawy oraz dokładnego ustalenia okresów niealimentacji stanowi główne punkty krytyki pod adresem Sądu Rejonowego. Publikacja stanowi istotne studium przypadku dotyczące res iudicata w kontekście wykonywania obowiązku alimentacyjnego.