Zasada postępowania w przypadku zbiegu negatywnych przesłanek

W przypadku zbiegu negatywnych przesłanek procesowych określonych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 oraz pkt 6 KPK, sąd może umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta ma swoje wyjątki, zwłaszcza gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony po przeprowadzeniu dowodów. Umorzenie z powodu przedawnienia karalności jest możliwe, ale tylko jeśli nie ma od razu podstaw do uniewinnienia oskarżonego z braku czynu, braku znamion czynu lub braku winy.

Tematyka: przesłanki procesowe, przedawnienie karalności, umorzenie postępowania, Sąd Najwyższy, kasacja

W przypadku zbiegu negatywnych przesłanek procesowych określonych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 oraz pkt 6 KPK
sąd powinien umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta
nie ma jednak zastosowania wówczas, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po
przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych sprawy. Wówczas umorzenie
z powodu przedawnienia karalności jest dopuszczalne, ale tylko wtedy, gdy nie ma od razu podstaw do
uniewinnienia oskarżonego z braku czynu lub braku znamion czynu albo braku winy.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 21.3.2022 r., II K 173/21, Sąd Rejonowy w S. ustalając, że oskarżony J.L. dopuścił się czynu
polegającego na tym, iż w nieustalonym okresie, nie później niż do stycznia 2015 r. w miejscowości K., w miejscu
zamieszkania przechowywał broń palną gazową RG-89 IN 93 nr 9463 kal. 9 mm w sposób, który umożliwił dostęp do
niej osobom nieuprawnionym, tj. w drewnianej szafie niespełniającej wymagań co najmniej klasy SI według normy
PN-EN 14450, przez co nieumyślnie spowodował utratę tej broni, tj. występku z art. 263 § 4 KK i na podstawie art. 66
§ 1 KK oraz art. 67 § 1 KK postępowanie karne wobec oskarżonego warunkowo umorzył na okres roku próby.
Orzeczenie to uprawomocniło się, bez zaskarżenia, 29.3.2022 r.
Kasację od tego wyroku złożył Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść
orzeczenia naruszenie przepisów prawa karnego materialnego i procesowego, a mianowicie art. 101 § 1 pkt 4 KK
w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania w oparciu o przepis art. 17 § 1 pkt 6
KPK.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego uchylił
zaskarżony wyrok i na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK umorzył postępowanie
w sprawie.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna i to w stopniu oczywistym, co umożliwiło rozpoznanie jej na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
W rozpoznawanej sprawie doszło do rażącego naruszenia wskazanych w kasacji przepisów prawa materialnego, co
w konsekwencji doprowadziło do wydania wyroku w zakresie odpowiedzialności karnej, mimo zaistnienia ujemnej
przesłanki procesowej określonej w art. 17 § 1 pkt 6 KPK w postaci przedawnienia karalności przypisanego
oskarżonemu przestępstwa. Z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych, co do czasu popełnienia przestępstwa,
w sposób niebudzący wątpliwości wynika, że miało ono miejsce w nieustalonym okresie, nie później niż do stycznia
2015 r.
Karalność przypisanego oskarżonemu przestępstwa z art. 263 § 4 KK, które jest zagrożone karą grzywny,
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, ustaje z upływem 5 lat od czasu jego popełnienia (art. 101
§ 1 pkt 4 KK). Przedłużenie terminu przedawnienia tego czynu o kolejne 5 lat możliwe jest jedynie w przypadku
wszczęcia postępowania przeciwko osobie w okresie przewidzianym w art. 101 § 1 pkt 4 KK, tj. w ciągu 5 lat od
popełnienia czynu (art. 102 KK). Przepis art. 102 KK stanowi, że jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 101 KK
wszczęto postępowanie, karalność przestępstw określonych w art. 101 § 1 KK ustaje z upływem 10 lat,
a w pozostałych wypadkach – z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu. Jednocześnie w art. 2 ustawy
z 15.1.2016 r. o zmianie ustawy Kodeks karny (Dz.U. z 2016 r. poz. 189), mocą której zmieniono treść art. 102 KK
wskazano, że do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy o przedawnieniu
nadanym ustawą nowelizującą, chyba, że termin przedawnienia już upłynął. Stąd też w sytuacji, gdy do dnia wejścia
w życie zmiany przepisów o przedawnieniu (tj. do 2.3.2016 r.) nie nastąpiło przedawnienie, kwestię przedawnienia
karalności należy oceniać według art. 101 KK i art. 102 KK, w brzmieniu obowiązującym w dacie orzekania i to
niezależnie od tego, czy dla oceny prawnej konkretnego zachowania konieczne jest odwołanie się do reguły
kolizyjnej określonej w art. 4 § 1 KK (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 20.10.2020 r., V KK 375/20,
).
Z punktu widzenia ustalenia okresu przedawnienia karalności decydujące znaczenie ma czyn przypisany w wyroku,
a nie czyn zarzucany w akcie oskarżenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7.8.2018 r., IV KK 456/18). Jednocześnie,
jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w przypadku zbiegu negatywnych przesłanek
procesowych, określonych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 KPK oraz art. 17 § 1 pkt 6 KPK, Sąd powinien umorzyć

postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta nie ma jednak zastosowania
wówczas, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu
wszystkich okoliczności faktycznych sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 27.1.2011 r., I KZP 27/10,
). Wówczas umorzenie z powodu przedawnienia karalności jest dopuszczalne, ale tylko wtedy, gdy nie ma od
razu podstaw do uniewinnienia oskarżonego z braku czynu lub braku znamion czynu albo braku winy. Wskazuje się
również, że umorzenie z racji przedawnienia wchodzi też zawsze w rachubę, gdyby kwestie istnienia czynu, jego
znamion i odpowiedzialności wymagały dalszego dowodzenia, gdyż postępowaniu w tej materii stoi na przeszkodzie
przedawnienie karalności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 2.7.2002 r., IV KKN 264/99,
oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z 3.4.2002 r., V KKN 484/00,
).
Powyższe uwagi – jak słusznie dostrzega Prokurator Generalny – w realiach niniejszej sprawy nabierają
szczególnego znaczenia, zważywszy na wskazaną przez prokuratora w akcie oskarżenia datę czynu zarzucanego
oskarżonemu J.L. Mając bowiem na uwadze treść art. 101 § 1 pkt 4 KK stwierdzić należy, że karalność czynu
zarzucanego oskarżonemu, którego miał dopuścić się nie później niż do 11.2014 r., czyli przed 1.11.2014 r., ustawała
31.10.2019 r., co przy braku oczywistych podstaw do uniewinnienia J.L. od popełnienia czynu zarzucanego aktem
oskarżenia oraz nieistnieniu okoliczności przedłużających lub wstrzymujących bieg przedawnienia karalności tego
czynu, nakazywała Sądowi już w chwili wniesienia aktu oskarżenia (tj. 31.3.2021 r.) – zgodnie z treścią art. 17 § 1 pkt
6 KPK – umorzenie postępowania karnego wobec zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej w postaci
przedawnienia karalności. W tej sytuacji koniecznym jest przeprowadzenie analizy, czy okres przedawnienia
karalności czynu z art. 263 § 4 KK, zarzucanego J.L., nie uległ przedłużeniu.
Słusznie dostrzegł Prokurator Generalny, że w realiach przedmiotowej sprawy, przy tak ustalonej dacie występku
z art. 263 § 4 KK, nie doszło do przedłużenia lub wstrzymania biegu okresu przedawnienia karalności czynu
przypisanego oskarżonemu J.L. wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z 21.3.2022 r. Przeprowadzona analiza
obowiązujących w tym zakresie uregulowań prawnych prowadzi do wniosku, że nie nastąpiło przedłużenie okresu
przedawnienia czynu przypisanego oskarżonemu. Przed datą ustania karalności tego występku, wynikającą z art.
101 § 1 pkt 4 KK, a więc w ciągu 5 lat od czasu jego popełnienia, tj. przed dniem 31 stycznia 2020 r., nie nastąpiło
bowiem wszczęcie postępowania przeciwko J.L. o czyn z art. 263 § 4 KK (czynność ta, jak wykazano wyżej,
nastąpiła 4.2.2021 r.), jak również nie nastąpiło wszczęcie postępowania w sprawie o czyn z art. 263 § 4 KK
(czynność ta została dokonana 7.10.2020 r.). Tym samym, brak było podstaw do zastosowania art. 102 KK
w brzmieniu obowiązującym do zarówno przed, jak i po 2.3.2016 r.

Komentarz
Należy bez cienia wątpliwości podzielić stanowisko Prokuratora Generalnego, że w realiach przedmiotowej sprawy,
przy tak ustalonej dacie występku z art. 263 § 4 KK, nie doszło do przedłużenia lub wstrzymania biegu okresu
przedawnienia karalności czynu przypisanego oskarżonemu J.L. wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z 21.3.2022 r.
Przeprowadzona analiza obowiązujących w tym zakresie uregulowań prawnych prowadzi do wniosku, że nie
nastąpiło przedłużenie okresu przedawnienia czynu przypisanego oskarżonemu. Przed datą ustania karalności tego
występku, wynikającą z art. 101 § 1 pkt 4 KK, a więc w ciągu 5 lat od czasu jego popełnienia, tj. przed 31.1.2020 r.,
nie nastąpiło bowiem wszczęcie postępowania przeciwko J.L. o czyn z art. 263 § 4 KK (czynność ta, jak wykazano
wyżej, nastąpiła 4.2.2021 r.), jak również nie nastąpiło wszczęcie postępowania w sprawie o czyn z art. 263 § 4 KK
(czynność ta została dokonana 7.10.2020 r.). Tym samym, brak było podstaw do zastosowania art. 102 KK
w brzmieniu obowiązującym do zarówno przed, jak i po 2.3.2016 r. Słusznie zatem Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu
kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie
art. 439 § 1 pkt 9 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK umorzył postępowanie w sprawie.

Wyrok Sądu Najwyższego z 9.8.2023 r., V KK 262/23,

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie w sprawie na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK. Decyzja ta wynikała z rażącego naruszenia przepisów prawa materialnego, co doprowadziło do wydania wyroku w zakresie odpowiedzialności karnej, mimo zaistnienia ujemnej przesłanki procesowej w postaci przedawnienia karalności przypisanego oskarżonemu przestępstwa.