Podstawa zastosowania bezwzględnej przesłanki odwoławczej
W przypadku uchylenia wyroku na podstawie art. 439 § 1 KPK Sąd Najwyższy powinien zweryfikować prawidłowość zakwalifikowania uchybienia jako bezwzględnego powodu odwoławczego. W ramach badania skargi istotne jest ocenienie czy sąd odwoławczy działał zgodnie z przepisami i czy uzasadnienie uchylenia wyroku jest trafne.
Tematyka: Sąd Najwyższy, uchylenie wyroku, art. 439 § 1 KPK, bezwzględna przesłanka odwoławcza, skarga prokuratora, ponowne rozpoznanie sprawy
W przypadku uchylenia wyroku na podstawie art. 439 § 1 KPK Sąd Najwyższy powinien zweryfikować prawidłowość zakwalifikowania uchybienia jako bezwzględnego powodu odwoławczego. W ramach badania skargi istotne jest ocenienie czy sąd odwoławczy działał zgodnie z przepisami i czy uzasadnienie uchylenia wyroku jest trafne.
W przypadku uchylenia wyroku na podstawie art. 439 § 1 KPK (z urzędu lub z powodu zarzutu zawartego w apelacji) Sąd Najwyższy powinien zweryfikować prawidłowość zakwalifikowania przez sąd drugiej instancji określonego uchybienia, stanowiącego bezwzględny powód odwoławczy. W tej podstawie badania skargi mieści się zweryfikowanie przez Sąd Najwyższy oceny prawnej dokonanej przez sąd odwoławczy. Opis stanu faktycznego Wyrokiem z 23.1.2023 r., II K 284/19, Sąd Rejonowy w K. uznał oskarżonego S.W. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu wyczerpującego dyspozycję art. 177 § 2 KK i za ten czyn wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres roku próby. Apelacje od wyroku wnieśli obrońca oskarżonego oraz pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego. Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z 22.5.2023 r., Ka 117/23, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w K. do ponownego rozpoznania. Na powyższy wyrok skargę wniósł prokurator, który wyrokowi odwoławczemu zarzucił naruszenie art. 437 § 2 KPK. W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego skarga prokuratora okazała się zasadna. Zgodnie z treścią art. 437 § 2 KPK sąd odwoławczy może uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 KPK, art. 454 KPK lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. Uchylenie orzeczenia sądu meriti na jakiejkolwiek innej podstawie lub po błędnym ustaleniu wystąpienia którejś z powyższych przesłanek, jest niedopuszczalne. W ramach badania zasadności skargi Sąd Najwyższy powinien zbadać, czy sąd odwoławczy uchylając wyrok sądu pierwszej instancji uczynił to zasadnie na wskazanej powyżej podstawie ustawowej. W ramach tej kontroli Sąd Najwyższy musi ocenić, czy sąd odwoławczy przywołał podstawę ustawową do uchylenia zaskarżonego wyroku sądu pierwszej instancji, a jeśli tak, to czy okoliczności uzasadniające uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji w ramach tej podstawy ustawowej rzeczywiście spełniają warunek określony wskazaną podstawą z art. 437 § 2 KPK. W przypadku uchylenia wyroku na podstawie art. 439 § 1 KPK (z urzędu lub z powodu zarzutu zawartego w apelacji) Sąd Najwyższy powinien zweryfikować prawidłowość zakwalifikowania przez sąd drugiej instancji określonego uchybienia jako tzw. bezwzględnego powodu odwoławczego. W tej podstawie badania skargi mieści się dokonanie przez Sąd Najwyższy weryfikacji oceny prawnej dokonanej przez sąd odwoławczy. Ta podstawa badania zasadności skargi różni się od dwóch pozostałych podstaw z art. 437 § 2 KPK, z tym że Sąd Najwyższy może odmiennie oceniać np. sposób rozstrzygnięcia zarzutu apelacyjnego opartego na istnieniu okoliczności z art. 439 § 1 KPK. Takiej merytorycznej weryfikacji sposobu rozpoznania apelacji przez sąd odwoławczy Sąd Najwyższy nie może dokonywać w odniesieniu do podstawy z art. 454 § 1 KPK oraz w przypadku konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Jeżeli więc sąd odwoławczy uchyli zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji na podstawie art. 454 § 1 KPK, wówczas powinien jednocześnie wykazać w uzasadnieniu wyroku, że nie zachodzi potrzeba przeprowadzenia innych dowodów, a ten materiał, który jest zgromadzony w sposób zgodny z przepisami prawa procesowego, właściwie oceniony, powinien prowadzić do wydania wyroku skazującego, gdy tymczasem, oskarżony został uniewinniony od dokonania zarzuconego mu czynu. W takiej sytuacji Sąd Najwyższy nie może dokonywać odmiennej oceny dowodów (zazwyczaj skarga jest oparta na innej ocenie dowodów, niż uczynił to sąd odwoławczy), ale musi jedynie stwierdzić czy sąd odwoławczy takie przekonanie co do treści wyroku skazującego wyprowadził z materiału dowodowego już kompletnego, czy też jednak takiej pewności co do skazania oskarżonego nie miał, zalecając np. uzupełnienie materiału dowodowego. Także ostatnia z podstaw do wydania wyroku kasatoryjnego, tj. konieczność przeprowadzenia przewodu na nowo (art. 437 § 2 in fine KPK), nie daje podstaw do ustalenia czy sąd odwoławczy prawidłowo rozpoznał zarzuty apelacji i czy jego zalecenia w kontekście np. materiału dowodowego są trafne. To jest tylko rolą sądu odwoławczego, a nie Sądu Najwyższego rozpoznającego skargę na wyrok kasatoryjny. Jednak rzeczą Sądu Najwyższego jest zweryfikowanie, czy okoliczności w zakresie postępowania dowodowego, wykazane przez sąd drugiej instancji, jako podstawy do uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, mieszczą się w formule ustawowej – konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości. W ramach zarzutu skargi prokuratora w tym zakresie trzeba stwierdzić, że powodem uchylenia wyroku sądu meriti i przekazania sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania była potrzeba przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Tyle tylko, że z argumentacji sądu odwoławczego nie wynika wcale, aby w rzeczywistości taka konieczność zachodziła. W części uzasadnienia dotyczącej oceny zasadności zarzutu obrońcy oskarżonego wskazującego na naruszenie przepisów postępowania karnego (art. 7, 410, 5 § 2, art. 170 § 1 pkt 2, art. 167 w zw. z art. 210 KPK), jak i zapatrywań prawnych oraz wskazań co do dalszego postępowania, sąd odwoławczy wprost wskazał przecież na niekompletność i tym samym konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego, która w jego ocenie wyklucza możliwość prawidłowej oceny sprawstwa oskarżonego. Obligując sąd pierwszej instancji do przeprowadzenia konkretnie wymienionych dowodów sąd II instancji stwierdził, że „dopiero w ten sposób uzupełniony materiał dowodowy Sąd Rejonowy w K. podda globalnie ponownej ocenie z uwzględnieniem dyrektywy zawartej w art. 7 KPK i wyda orzeczenie kończące postępowanie w niniejszej sprawie – oczywiście po zapoznaniu się również z pozostałymi zarzutami apelacyjnymi, które z uwagi na ich przedwczesność nie zostały w niniejszej sprawie rozpatrzone przez Sąd II instancji”. Należało nadmienić, że postanowieniem z 22.5.2023 r. sąd odwoławczy oddalił wniosek dowodowy obrońcy zawarty w apelacji, argumentując, że przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym wskazanego w nim dowodu z opinii innego zespołu biegłych z zakresu ruchu drogowego i medycyny sądowej, celem ustalenia przebiegu zdarzenia, do którego doszło 26.1.2018 r. w H.K. oraz sposobu i mechanizmu powstania obrażeń u pokrzywdzonego, a także ich kwalifikacji, byłoby na tym etapie postępowania niecelowe. Dalej jednak sąd ten wskazał na potrzebę weryfikacji okoliczności ujętych w tezie dowodowej obrońcy, obligując sąd rejonowy do przeprowadzenia w postępowaniu ponownym dowodu z opinii uzupełniających biegłych lekarzy i ich konfrontacji w celu wyeliminowania dotychczasowych sprzeczności w wydanych opiniach, a następnie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego z zakresu rekonstrukcji wypadku drogowego i techniki jazdy. W tej sytuacji niezrozumiałe jest dlaczego sąd odwoławczy, dostrzegając w gruncie rzeczy zasadność wniosku obrońcy, nie przeprowadził uzupełniającego postępowania dowodowego choćby w sposób, do którego zobowiązał sąd pierwszej instancji. Warto pamiętać, że przepis art. 201 KPK przewiduje dwojaki sposób rozwiązania problemu niejasności, niepełności czy sprzeczności opinii, pozostawiając decyzję co do wyboru metody organowi procesowemu przeprowadzającemu postępowanie dowodowe. Dlatego też przyjmuje się, że w postępowaniu jurysdykcyjnym to sąd orzekający decyduje, czy wezwać ponownie tych samych biegłych, czy też powołać innych w zależności od tego, które z tych rozwiązań uzna w konkretnych realiach za celowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7.12.2021 r., IV KK 496/20, ). Z tych wszystkich powodów skarga prokuratora jest oczywiście zasadna, a jej skutkiem było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Komentarz W realiach tej sprawy, jak trafnie zauważył autor skargi, wskazywane przez sąd odwoławczy czynności dowodowe sprowadzają się wyłącznie do uzupełnienia postępowania dowodowego, a w związku z tym nie mogą być uznane za realizację przesłanki konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Sąd odwoławczy, dostrzegając konieczność przeprowadzenia tych czynności dowodowych, mógł je przeprowadzić samodzielnie na etapie rozpoznania apelacji. W obecnym modelu postępowania odwoławczego uzupełnienie postępowania dowodowego o wykonanie czynności wskazanych w uzasadnieniu wyroku, a zatem przesłuchanie pokrzywdzonego, pozyskanie dokumentacji czy dopuszczenie opinii biegłych, spoczywa na sądzie odwoławczym, jeśli tylko nie wyczerpuje całości postępowania dowodowego. Wyrok SN z 12.9.2023 r., III KS 45/23,
W realiach tej sprawy skarga prokuratora została uwzględniona, co doprowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy podkreślił konieczność właściwej interpretacji przepisów proceduralnych i dokładnej oceny podstaw uchylenia wyroku pierwszej instancji.