Podstawa ponownej oceny dowodów

Konieczność ponownej oceny przeprowadzonych dowodów nie mieści się w kręgu podstaw wyroku kasatoryjnego. Sąd Apelacyjny w K. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w C. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Skarga Zastępcy Prokuratora Okręgowego w C. została uznana za zasadną przez Sąd Najwyższy, który również przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN dotyczyło konieczności przestrzegania procedur postępowania odwoławczego i ograniczeń w wydawaniu wyroków kasatoryjnych.

Tematyka: ponowna ocena dowodów, wyrok kasatoryjny, postępowanie odwoławcze, Sąd Apelacyjny, Sąd Najwyższy, uchylenie wyroku, konieczność przeprowadzenia przewodu sądowego, ograniczenia w wydawaniu wyroków kasatoryjnych, dwuinstancyjność postępowania karnego

Konieczność ponownej oceny przeprowadzonych dowodów nie mieści się w kręgu podstaw wyroku
kasatoryjnego.
Opis stanu faktycznego
Sąd Apelacyjny w K., wyrokiem z 6.4.2023 r., II AKa 15/23, po rozpoznaniu apelacji obrońców oskarżonych J.G.,
K.G. i J.B., uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w C. z 20.7.2022 r., II K 129/21, na mocy którego ww. zostali
skazani za przestępstwa z art. 258 § 1 KK i in. i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania.
Na powyższy wyrok skargę w trybie art. 539a § 1 KPK złożył Zastępca Prokuratora Okręgowego w C. Zaskarżył on
wskazane orzeczenie w całości, na niekorzyść oskarżonych J.G., K.G. i J.B., podnosząc zarzut obrazy przepisów
postępowania, mającej wpływ ma treść orzeczenia, tj. art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK.
W konsekwencji, autor skargi wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania przez sąd drugiej instancji.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi Zastępcy Prokuratora Okręgowego w C., uchylił zaskarżony wyrok i sprawę
przekazał Sądowi Apelacyjnemu w K. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga okazała się zasadna, co skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku
i przekazaniem sprawy Sądowi Apelacyjnemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Na wstępie należało przypomnieć, że zgodnie z art. 437 § 2 KPK zdanie drugie KPK, sąd odwoławczy może uchylić
wyrok sądu pierwszej instancji wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 KPK, art. 454 KPK lub jeżeli jest
konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. Oznacza to, że wydanie wyroku kasatoryjnego stanowi
obecnie wyjątek od reguły, którą jest prowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego i merytoryczne
orzekanie przez sąd drugiej instancji. Zabezpieczeniu wskazanego modelu postępowania odwoławczego służy
niewątpliwie instytucja skargi przewidziana w rozdziale 55a KPK, której celem jest powstrzymanie sądów
odwoławczych przed zbyt pochopnym uchylaniem orzeczeń pierwszoinstancyjnych. Jak zatem słusznie podkreśla się
w judykaturze, zakres kontroli dokonywanej przez Sąd Najwyższy po wniesieniu skargi na wyrok sądu
odwoławczego, o której mowa w art. 539a § 1 KPK, ogranicza się do zbadania, czy stwierdzone przez sąd
odwoławczy uchybienie daje podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego (tak m.in. uchwała 7 sędziów Sądu
Najwyższego z 25.1.2018 r., I KZP 13/17,
).
Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy zauważyć należy, że Sąd Apelacyjny w K. wydanie wyroku
kasatoryjnego uzasadnił koniecznością przeprowadzenia przewodu sądowego na nowo w całości, w celu dokonania
ustaleń faktycznych w sprawie po raz pierwszy. Doszedł bowiem do wniosku, że sąd a quo nie poczynił żadnych
ustaleń faktycznych, zamiast tego umieszczając w stosownej rubryce uzasadnienia swego wyroku przekopiowaną
treść zarzutów. W szczególności nie ustalił struktury grupy przestępczej, w której udział przypisano oskarżonym,
sposobu jej działania w inkryminowanym okresie, okoliczności popełnienia pozostałych przestępstw, z czego wynika
z góry powzięty zamiar J.B. czy J.G., skąd wynikają kwoty osiągniętej przez poszczególnych oskarżonych korzyści
majątkowej z przestępstwa, czy też z czego wynika, że oskarżeni zarzucanych im przestępstw narkotykowych
dopuścili się w ramach zorganizowanej grupy przestępczej. Co więcej, dowody, które według sądu pierwszej instancji
mają wskazywać na sprawstwo oskarżonych nie potwierdzają owych faktów. Ponadto sąd ad quem stwierdził, że
uzasadnienie sądu pierwszej instancji nie tylko nie spełnia minimalnych standardów wynikających z art. 424 KPK,
lecz także nie czyni zadość obowiązkowi jego sporządzenia na urzędowym formularzu, a przede wszystkim prowadzi
do wniosku, że sąd meriti nie ustalił żadnych okoliczności czynów, pozwalających na zidentyfikowanie zamiaru
oskarżonych, ustalenie stopnia społecznej szkodliwości czynów, a nawet realizacji strony przedmiotowej
przypisanych im czynów. Sąd odwoławczy doszedł więc do przekonania, że nie jest uprawniony do czynienia takich
ustaleń po raz pierwszy, co zresztą wiązałoby się z prowadzeniem całego postępowania pierwszoinstancyjnego
przed sądem drugiej instancji.
Powyższe stanowisko jest jednak nieprawidłowe, albowiem wskazane okoliczności nie mieszczą się w kręgu
ustawowych podstaw orzeczenia kasatoryjnego, o którym mowa w art. 437 § 2 KPK i to z kilku powodów.
Po pierwsze, błędne ustalenia faktyczne, czy nawet ich brak w wyroku sądu pierwszej instancji nie uzasadniają
przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Zauważyć bowiem należy, że sąd dokonuje ustaleń faktycznych na
podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, których ocena następuje na etapie wyrokowania. O ile więc

dowody będące podstawą twierdzeń o faktach przeprowadzane są w toku przewodu sądowego, o tyle ich ocena,
a konsekwencji również same fakty, ustalane są już po jego zamknięciu. Zatem nieprawidłowości w sferze ustaleń
faktycznych nie dotyczą bezpośrednio przewodu sądowego, a co za tym idzie nie mogą uzasadniać jego powtórzenia
w całości.
Po drugie, błąd w ustaleniach faktycznych jest zazwyczaj skutkiem naruszenia określonych przepisów ze sfery
gromadzenia i oceny dowodów w tym najczęściej art. 7 KPK, czy też art. 410 KPK. Zatem w większości przypadków
ma on charakter wtórny do wskazanych uchybień proceduralnych.
Po trzecie, sąd odwoławczy w istocie powodów uchylenia wyroku sądu a quo upatruje nie tyle w braku jakichkolwiek
ustaleń faktycznych, a niedoskonałościach uzasadnienia orzeczenia pierwszoinstancyjnego. Niemniej niezależnie od
niedomagań w tym zakresie podkreślić należy, że zgodnie z art. 455a KPK nie można uchylić wyroku z tego powodu,
że jego uzasadnienie nie spełnia wymogów określonych w art. 424 KPK. W pełni podzielić należy pogląd
prezentowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym płynący z art. 455a KPK zakaz wydawania
orzeczenia o charakterze kasatoryjnym powinien być odczytywany w ten sposób, że nakłada on na organ drugiej
instancji dodatkowe obowiązki w przypadku, gdy pisemne motywy wyroku sądu pierwszej instancji nie czynią zadość
wymaganiom określonym w przywołanym wyżej przepisie. W takim przypadku sąd drugiej instancji zobowiązany jest
w uzasadnieniu swojego orzeczenia zamieścić te elementy, których część motywacyjna zaskarżonego wyroku, mimo
wyraźnego ustawowego obowiązku, nie zawierała. Pisemne motywy wyroku sądu odwoławczego muszą być bowiem
sporządzone tak, aby umożliwiały realną ocenę, czy rozstrzygnięcia obu orzekających w danej sprawie sądów, nie
były dotknięte dowolnością, czy wręcz arbitralnością. Jeśli zatem uzasadnienie decyzji procesowej sądu pierwszej
instancji, z uwagi na zaistniałe w nim braki i wadliwości, uniemożliwia dokonanie takowej oceny, sąd odwoławczy
staje przed koniecznością ich uzupełnienia.
Po czwarte, stwierdzenie przez sąd odwoławczy w wyroku pierwszoinstancyjnym braku ustaleń faktycznych
kluczowych z punktu widzenia przypisania oskarżonemu odpowiedzialności karnej, czyni niecelowym wydawanie
wyroku kasatoryjnego w razie braku apelacji na jego niekorzyść, z uwagi na zakaz określony w art. 434 KPK. W takiej
sytuacji przy ponownym procedowaniu nie jest bowiem w ogóle możliwe wydanie orzeczenia surowszego niż
uchylone, co obejmuje także sferę ustaleń faktycznych. Zatem jeśli byłoby tak jak sugeruje Sąd Apelacyjny w K., że
uzasadnienie wyroku sądu a quo nie zawiera żadnych ustaleń faktycznych, to z uwagi na brak apelacji na niekorzyść
oskarżonych, ich uzupełnienie w ogóle nie byłoby już dopuszczalne, co samo w sobie poważałoby sens uchylania
zaskarżonego wyroku i przekazywania sprawy Sądowi Okręgowemu w C. do ponownego rozpoznania.
Po piąte, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, sąd drugiej instancji może, a nawet powinien,
dokonać nowych ustaleń i dojść do niewyrażonych uprzednio wniosków, jeśli są one uzasadnione w świetle
zgromadzonego materiału procesowego i regulacji prawnej rozstrzyganego sporu. Tylko wtedy może dojść do
sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, jak wymaga tego art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Reasumując, uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w C. i przekazanie temu sądowi sprawy do ponownego
rozpoznania było nieuzasadnione.

Komentarz
Dodatkowe ustalenia sądu drugiej instancji, mimo że są dokonywane po raz pierwszy w całym postępowaniu
sądowym, nie mają atrybutu orzeczenia pierwszoinstancyjnego (wyrok TK z 30.10.2012 r., SK 20/11,
). Nie
ma więc racji sąd ad quem twierdząc, że nie jest on uprawniony do czynienia ustaleń faktycznych po raz pierwszy na
etapie drugoinstancyjnym. Poza przypadkami określonymi w art. 434 KPK nie ma ku temu żadnych przeszkód.
Zapewnienie standardu rzetelnego procesu, w tym prawa do dwuinstancyjności postępowania karnego będzie
wymagało jednak znacznie większego wysiłku po stronie sądu odwoławczego, który w takiej sytuacji powinien
szczególną uwagę poświęcić konwalidowaniu braków postępowania pierwszoinstancyjnego.

Wyrok Sądu Najwyższego z 20.9.2023 r., IV KS 27/23,

Dodatkowe ustalenia sądu drugiej instancji nie mają atrybutu orzeczenia pierwszoinstancyjnego. Zapewnienie standardu rzetelnego procesu wymaga większego wysiłku po stronie sądu odwoławczego. Uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w C. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania zostało uznane za nieuzasadnione.