Wyrok TK podstawą wznowienia postępowania dotyczącego kary łącznej

Tematyka: wyrok TK, wznowienie postępowania, kara łączna, Trybunał Konstytucyjny, art. 540 § 2 KPK

Sam fakt orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności w sytuacji, gdy łączonymi karami jednostkowymi
były kara pozbawienia wolności i kara ograniczenia wolności, nie zawsze stanowi podstawę wznowienia
postępowania o wydanie wyroku łącznego. W przypadku, kiedy sąd niejako automatycznie przyjął, że
bezwzględne jest postąpienie po myśli przepisu, który następnie, w określonym zakresie, został
zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny, rysuje się podstawa do stwierdzenia możliwości
uwzględnienia wniosku o wznowienie.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem łącznym z 12.6.2018 r., V K 133/18 połączył, wymierzone skazanemu P.L. kary
orzeczone sześcioma wyrokami a następnie orzekł w ich miejsce karę łączną 5 lat pozbawienia wolności.
Sąd Apelacyjny w K., wyrokiem z 23.11.2018 r., AKa 423/18, utrzymał wyżej opisany wyrok łączny w mocy.
26.3.2019 r. Sąd Okręgowy w G. wydał wobec skazanego P.L. kolejny wyrok łączny w sprawie V K 6/19. Wyrokiem
tym Sąd połączył kary wymierzone P.L. czterema wyrokami a następnie orzekł w ich miejsce karę łączną 6 lat i 4
miesięcy pozbawienia wolności.
Sąd Apelacyjny w K., wyrokiem z 13.9.2019 r., II AKa 318/19, zmienił opisany wyżej wyrok łączny w ten sposób, że
połączył wymierzone skazanemu kary z pięciu wyroków a następnie orzekł w ich miejsce karę łączną 6 lat i 4
miesięcy pozbawienia wolności.
Obecnie z wnioskiem o wznowienie postępowania opartym o art. 540 § 2 KPK wystąpiła obrońca skazanego.
W uzasadnieniu wniosku podniesiono, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 11.6.2019 r., P 20/17,
,
przepis art. 87 § 1 KK, stanowiący – obok innych powołanych – podstawę prawną wyroku łącznego (w zakresie
połączenia kar pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności oraz orzeczenia kary łącznej pozbawienia
wolności) Sądu Okręgowego w G. z 12.6.2018 r., sygn. V K 133/17, który został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu
Apelacyjnego w K. z 23.11.2018 r., II AKa 423/18, a który to wyrok łączny następnie wszedł w skład kolejnego
wyroku łącznego Sądu Okręgowego w G. z 26.3.2019 r., V K 6/19, zmienionego następnie przez wyrok Sądu
Apelacyjnego w K. z 13.9.2019 r., II AKa 318/19, kształtujący przez wymiar kary łącznej orzeczonej w pierwszym
wyroku łącznym, poziom kar łącznych pozbawienia wolności orzeczonych w ostatnich dwóch wyrokach – został
uznany za niezgodny w przepisem art. 45 ust. i art. 175 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim nakłada na Sąd
obowiązek połączenia kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności oraz wymierzenia kary łącznej pozbawienia
wolności po dokonaniu zmiany ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności.
W pisemnej odpowiedzi na wniosek prokurator Prokuratury Krajowej wniosła o jego uwzględnienie i wznowienie
postępowania w sprawie P.L. o wydanie wyroku łącznego.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu wniosku obrońcy skazanego o wznowienie postępowania sądowego zakończonego
prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K. wznawia postępowanie w sprawie o wydanie wyroku łącznego
wobec skazanego P.L.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniosek o wznowienie postępowania okazał się zasadny w zakresie, w jakim skarżąca
domagała się wznowienia postępowania w sprawie o wydanie wyroku łącznego zakończonego prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K. z 23.11.2018 r., II AKa 423/18, utrzymującym w mocy wyrok łączny Sądu
Okręgowego w G. z 12.6.2018 r., V K 133/17 oraz przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego
rozpoznania.
Wskazaną w przepisie art. 540 § 2 KPK przesłanką wznowienia postępowania, na którą powołała się obrońca, jest
m.in. wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o niezgodności z Konstytucją RP przepisu, na podstawie
którego zostało wydane orzeczenie w postępowaniu mającym być przedmiotem wznowienia.
Wskazany wyżej warunek został w niniejszej sprawie spełniony.
Wyrokiem łącznym Sądu Okręgowego w G. połączona została bowiem m.in. orzeczona względem skazanego kara
roku i 10 miesięcy ograniczenia wolności wynikająca z wyroku Sądu Rejonowego w Łodzi z 21.3.2016 r., IV K
576/15, wraz z innymi karami pozbawienia wolności.

Sam fakt orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności w sytuacji, gdy łączonymi karami jednostkowymi były kara
pozbawienia wolności i kara ograniczenia wolności, nie zawsze będzie stanowił podstawę do wznowienia
postępowania o wydanie wyroku łącznego. Wspomniany wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie wyłączył więc
zupełnie możliwości łączenia kar pozbawienia wolności z karami ograniczenia wolności, przy stosowaniu zamiennika,
o jakim mowa w art. 87 § 1 KK, lecz zastąpił obowiązek orzekania w takiej sytuacji kary łącznej pozbawienia wolności
kompetencją jej wymierzenia, pozwalającą analizować, czy w realiach danej sprawy należy dokonać połączenia kary
pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności i orzec karę łączną pozbawienia wolności, czy też kary te
wykonać odrębnie (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z 13.11.2019 r., I KZP 8/19,
; z 14.1.2021 r., V KO
116/20,
; wyroki Sądu Apelacyjnego w K.: z 2.9.2019 r., II AKa 240/19,
; z 26.9.2019 r., II Aka 363/19,
).
Dlatego w takich wypadkach na wnioskodawcy ciąży obowiązek wykazania, z odwołaniem się i przytoczeniem
konkretnych realiów przedmiotowej sprawy (np. kar podlegających łączeniu i wynikających z nich granic kary łącznej,
czasowej perspektywy wykonania kary ograniczenia wolności i ustawowego terminu przedawnienia jej wykonania,
w kontekście przewidywanego okresu pozbawienia wolności skazanego, zasady łączenia kar przyjętej przez Sąd
meriti, uzasadnienia wyroku łącznego), że gdyby nie stanowczy nakaz zawarty w art. 87 § 1 KK, nie byłoby
wykluczone odstąpienie przez Sąd wydający wyrok łączny od połączenia kar ograniczenia wolności z karami
pozbawienia wolności oraz że wznowienie postępowania byłoby dla skazanego korzystne, czego wprost wymaga art.
540 § 2 KPK.
Wyżej opisany wymóg, wbrew ocenie prokuratora zawartej w odpowiedzi na wniosek, został – choć w minimalnym
stopniu – spełniony. Wnioskodawczyni odwołała się bowiem do podstawy prawnej określenia kary łącznej
pozbawienia wolności powstałej z połączenia kar pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności, orzeczonej
wyrokiem łącznym z 12.6.2018 r., V K 133/17, w której – obok innych przepisów – wskazano także na przepis art. 87
KK jako podstawę tego rozstrzygnięcia. To zaś może przemawiać za automatyzmem uznania przez Sąd meriti, że
połączenie wspomnianych kar, gdy zachodzą ku temu pozostałe warunki, jest bezwzględnie obligatoryjne i rodzące
wymóg wymierzenia kary łącznej pozbawienia wolności po dokonaniu zmiany ograniczenia wolności na karę
pozbawienia wolności. Tę zaś obligatoryjność, wykluczającą swobodę orzekania sądu, bezspornie zakwestionowano
we wskazanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Nie można zatem wykluczyć, że po dacie wyrokowania przez
Trybunał, co miało miejsce zanim zapadły wyroki Sądów meriti i ad quem, rozstrzygnięcie w omawianym zakresie
byłoby inne, korzystniejsze dla skazanego.
Podsumowując rozważania w tej części należało przyjął, że w przypadku, kiedy sąd orzekający niejako
automatycznie przyjął, że bezwzględne jest postąpienie po myśli przepisu, który następnie, w określonym zakresie,
został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny, rysuje się podstawa do stwierdzenia możliwości
uwzględnienia wniosku o wznowienie (por. również post. SN z 19.2016 r., V KO 46/15,
).
Przy takim założeniu, za zasadny należało uznać wniosek obrońcy skazanego o wznowienie postępowania
w sprawie o wydanie wyroku łącznego zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K.
z 23.11.2018 r., II AKa 423/18, utrzymującym w mocy wyrok łączny Sądu Okręgowego w G. z 12.6.2018 r., V K
133/17 oraz przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Komentarz
W przedmiotowym wyroku łącznym Sąd powołał się na przepis art. 87 § 1 KK. Natomiast wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z 11.6.2019 r., P 20/17,
, przepis art. 87 § 1 KK, stanowiący jeden z komponentów podstawy
prawnej wyroku łącznego Sądu Okręgowego w G. z 12.6.2018 r., V K 133/17, został uznany za niezgodny
z przepisem art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim nakłada na Sąd obowiązek połączenia
kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności oraz wymierzenia kary łącznej pozbawienia wolności po dokonaniu
zmiany ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności. Trybunał Konstytucyjny słusznie uznał, że art. 87 § 1
KK, stosowany w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego, następczo niweczy gwarancję swobody orzekania,
z której korzystał sąd wydający wyrok za jedno ze zbiegających się przestępstw i pozbawia takiej swobody sąd, który
ma obowiązek wydać wyrok łączny oraz ogranicza swobodę orzekania w takim stopniu, że narusza zasadę
sprawowania przez sądy „wymiaru sprawiedliwości” wysłowioną w art. 175 ust. 1 Konstytucji RP.

Wyrok SN z 13.9.2023 r., IV KO 28/23,

W przypadku, kiedy sąd orzekający niejako automatycznie przyjął, że bezwzględne jest postąpienie po myśli przepisu, który następnie, w określonym zakresie, został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny, rysuje się podstawa do stwierdzenia możliwości uwzględnienia wniosku o wznowienie. Przy takim założeniu, za zasadny należało uznać wniosek obrońcy skazanego o wznowienie postępowania w sprawie o wydanie wyroku łącznego zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K. z 23.11.2018 r., II AKa 423/18, utrzymującym w mocy wyrok łączny Sądu Okręgowego w G. z 12.6.2018 r., V K 133/17 oraz przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.