Obowiązek zawiadomienia oskarżonego o terminie rozprawy

Wysłanie zawiadomienia o rozprawie na adres inny niż ten wskazany przez oskarżonego może prowadzić do warunkowego prowadzenia postępowania pod nieobecność oskarżonego. Brak prawidłowego zawiadomienia oskarżonego o terminie rozprawy może skutkować naruszeniem jego prawa do obrony. Przepisy procesowe nakładają obowiązek poprawnego wskazania danych adresowych oskarżonego w zawiadomieniach o rozprawach.

Tematyka: zawiadomienie, oskarżony, termin rozprawy, prawo do obrony, błąd procesowy, uchylenie wyroku, ponowne rozpatrzenie sprawy

Wysłanie zawiadomienia o rozprawie na adres inny niż ten wskazany przez samego oskarżonego nie spełnia
warunku prawidłowego powiadomienia go o jej terminie, a to stanowi warunek prowadzenia postępowania
pod nieobecność oskarżonego. Tylko poprawne wskazanie danych adresowych umożliwia uznanie
zawiadomienia za doręczone, także wtedy, gdy nastąpi to w trybie doręczenia zastępczego.
Opis stanu faktycznego
J.J. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z 10.3.2021 r., III K 454/12, na karę łączną 5 lat pozbawienia
wolności za popełnienie szeregu przestępstw przeciwko mieniu, wypełniających dyspozycje art. 278 § 1 KK i art. 279
§ 1 KK.
Od wyroku obrońca oskarżonego wniósł apelację, w której podniósł szereg zarzutów naruszenia przepisów prawa
procesowego, prawa materialnego, błędów w ustaleniach faktycznych oraz rażącej niewspółmierności kary.
Wyrokiem z 27.10.2022 r., VI Ka 940/321, Sąd Okręgowy w W. zmienił w odniesieniu do oskarżonego J.J. wyrok
sądu I instancji w ten sposób, że rozwiązał orzeczoną karę łączną pozbawienia wolności i na podstawie art. 91 § 2
KK w zw. art. 86 § 1 KK połączył orzeczone wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności, wymierzając w ich
miejsce karę łączną 4 lat i 10 miesięcy pozbawienia wolności, równocześnie zaliczając na poczet tej kary okres
rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od 9.12.2011 r. do 14.9.2012 r.
Pismem z 28.11.2022 r. J.J. zwrócił się do sądu odwoławczego o wyznaczenie obrońcy z urzędu celem wniesienia
kasacji od wyroku w sprawie VI Ka 940/21, ponownie prosząc o kierowanie korespondencji do niego na adres w kraju
A.
Postanowieniem z 29.12.2022 r. wyznaczono oskarżonemu obrońcę z urzędu w celu sporządzenia i podpisania
kasacji albo poinformowania sądu o braku podstaw do wniesienia kasacji. Zawiadomienie o wyznaczeniu obrońcy
zostało przesłane oskarżonemu do zakładu karnego w G.
3.3.2023 r. obrońca oskarżonego wniósł w jego imieniu kasację od wyroku sądu odwoławczego, zaskarżając go
w całości (co do rozstrzygnięć dotyczących J.J.) i zarzucając mu:
1. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie obrazę
dyspozycji art. 117 § 2 KPK, przez przeprowadzenie czynności procesowych pod nieobecność oskarżonego
w toku postępowania odwoławczego, w sytuacji braku prawidłowego zawiadomienia skazanego, zgodnie
z dyspozycją art. 117 § 1 KPK, o rozprawie z 19.10.2022 r., mimo informacji uzyskanych z wydziału
konsularnego Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w W., że skazany nie przebywa w zakładzie karnym w G.,
a także przesłania zgodnie z wymogami określonymi w art. 75 § 1 KPK przez skazanego informacji
o przebywaniu w nowym zakładzie karnym w S. i wskazania nowego adresu, co wynika bezpośrednio ze
złożonych przez skazanego pism z 7.3.2022 r. oraz 13.4.2022 r., a następnie zostało potwierdzone przez
adwokata M.W. w piśmie z 28.11.2022 r., w którym skazany wskazywał jako swój adres do korespondencji adres
zakładu karnego w S. zamiast zakładu karnego w G., w konsekwencji czego skazany nie został prawidłowo
zawiadomiony o terminie rozprawy i nie miał możliwości wzięcia w niej udziału, w tym nie miał możliwości
złożenia ewentualnych oświadczeń i wniosków czy też złożenia dodatkowych pism procesowych oraz nie miał
możliwości uczestniczenia w głosach stron, przez co naruszone zostało prawo do obrony skazanego, określone
w dyspozycji art. 6 KPK i dyrektywie art. 42 ust. 2 Konstytucji RP, jak również w art. 6 ust. 3 lit. c Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r., zmienionej
protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61 poz. 284);
2. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 223
§ 1 KK przez jego błędne zastosowanie, podczas gdy pies, któremu skazany wydawał komendy zaatakowania
policjanta, nie stanowi „niebezpiecznego przedmiotu” w rozumieniu prawa karnego, a w konsekwencji czyn
skazanego nie wypełnił znamion czynu zabronionego określonego w dyspozycji art. 223 § 1 KK.
W pisemnej odpowiedzi na kasację obrońcy prokurator wniósł o jej uwzględnienie jako oczywiście zasadnej.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej J.J.
i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna w rozumieniu art. 535 § 5 KPK w zakresie, w jakim
zarzuca rażące naruszenie art. 117 § 2 KPK, przez brak zawiadomienia oskarżonego o terminie rozprawy
odwoławczej, co skutkowało naruszeniem jego prawa do obrony.
Z przedstawionego powyżej, znajdującego potwierdzenie w aktach sprawy przebiegu postępowania wynika, że J.J.,
odbywający karę pozbawienia wolności w innej sprawie w zakładzie karnym w A., nie został powiadomiony zarówno
o terminie rozprawy odwoławczej, jak i o prawie do żądania sprowadzenia go na rozprawę odwoławczą. Nie tylko
bowiem wysyłano kierowane do niego zawiadomienie pod nieaktualny adres, ale też nie zawarto w nim pouczenia
o uprawnieniu wynikającym z art. 451 KPK. Powyższe skutkowało rażącym naruszeniem prawa oskarżonego do
obrony, co miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku.
Przepis art. 117 § 1 KPK statuuje zasadę, że uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej, a więc
między innymi w rozprawie, zawiadamia się o jej czasie i miejscu. Rozprawy nie przeprowadza się, jeżeli osoba
uprawniona nie stawiła się, a brak jest dowodu, że została o niej powiadomiona (art. 117 § 2 KPK). Do
zawiadomienia o rozprawie powinno być dołączone pouczenie o zasadach udziału w rozprawie, w tym
przysługującym osobie pozbawionej wolności prawie wnioskowania o doprowadzenie na rozprawę (art. 451 KPK).
Normy te mają charakter gwarancyjny, gdyż umożliwiają uczestnikom procesu czynny udział w nim, a oskarżonemu
realizację prawa do obrony.
J.J. w jednym z kierowanych przed rozprawą apelacyjną do sądu odwoławczego pism powiadomił o zmianie miejsca
pobytu, zaznaczając, że jest to jego nowy adres do korespondencji. Umknęło to uwadze sądu okręgowego, który
zwrócił się do konsulatu o przekazanie zawiadomienia o rozprawie oskarżonemu, podając przy tym jego nieaktualny
adres. Następstwem tego błędu były kolejne działania sądu, zwieńczone uznaniem, że oskarżonego skutecznie
powiadomiono o terminie rozprawy – po dwukrotnym awizowaniu nieodebranej przez niego korespondencji,
skierowanej pod ostatni adres pobytu w Polsce.
Brak informacji o terminie rozprawy wraz z pouczeniem o możliwości wnioskowania o sprowadzenie na nią stanął
oskarżonemu na drodze realizacji gwarantowanego w art. 6 KPK prawa do obrony, które ma wymiar formalny, ale
i materialny – polegający na działalności obrończej samego oskarżonego w toku całego procesu we wszystkich jego
fazach, a zatem również przed sądem odwoławczym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6.12.2016 r., IV KK 242/16,
). Wysłanie zawiadomienia o rozprawie na adres inny niż ten wskazany przez samego oskarżonego nie
spełnia warunku prawidłowego powiadomienia go o jej terminie, a to stanowi warunek prowadzenia postępowania
pod nieobecność oskarżonego. Tylko poprawne wskazanie danych adresowych umożliwia uznanie zawiadomienia za
doręczone, także wtedy, gdy nastąpi to w trybie tzw. doręczenia zastępczego, o którym stanowi przepis art. 133 § 1 §
2 KPK (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9.5.2022 r., I KK 136/22,
), jak w niniejszej sprawie.
W tych okolicznościach niezbędne stało się uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, aby umożliwić J.J. skorzystanie z prawa do obrony w postępowaniu odwoławczym. Ponownie
rozpoznając apelację obrońcy J.J., Sąd Okręgowy w W. zadba o umożliwienie oskarżonemu realizacji
przysługujących mu praw.
Rozpoznanie zarzutu rażącego naruszenia art. 117 § 2 KPK okazało się wystarczające do zdecydowania o uchyleniu
zaskarżonego wyroku, zatem Sąd Najwyższy, działając na podstawie art. 436 KPK w zw. z art. 518 KPK, uznał, że
rozważanie zasadności drugiego zarzutu kasacji jest przedwczesne.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że uchybienie polegające na wadliwym doręczeniu
oskarżonemu zawiadomienia o terminie rozprawy miało charakter rażący i mogło wywrzeć wpływ na treść wyroku
sądu odwoławczego. Procedowanie bez wiedzy oskarżonego o sprawie i przy obiektywnym braku możliwości
podjęcia przez niego obrony powoduje, że nie można uznać, iż wyrok uwzględnia wszelkie okoliczności sprawy.
Oczywiste jest, że brak wiedzy o stanowisku oskarżonego, którego ten nie przedstawia z przyczyn od niego
niezależnych, wpływa na jakość postępowania (wyrok Sądu Najwyższego z 6.4.2022 r., V KK 78/22,
).

Wyrok Sądu Najwyższego z 13.9.2023 r., II KK 212/23,

Uchylenie zaskarżonego wyroku w wyniku błędnego zawiadomienia oskarżonego o terminie rozprawy potwierdza rażące naruszenie prawa do obrony. Brak informacji o terminie rozprawy i prawie do żądania sprowadzenia na nią oskarżonego stanowi istotne naruszenie przepisów procesowych. Konieczne uchylenie wyroku i ponowne rozpatrzenie sprawy zapewni oskarżonemu realizację jego praw procesowych.