Podstawa orzekania w trybie postępowania nakazowego
Orzekanie w trybie postępowania nakazowego pozwala sądowi na rozpatrzenie sprawy bezpośrednio, gdy nie ma wątpliwości co do okoliczności czynu i winy oskarżonego. W przypadku P.W. oskarżonego o kradzież nasion rzepaku, orzeczenie w trybie nakazowym zostało uznane za rażąco błędne, co skutkowało uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpatrzenia.
Tematyka: orzeczenie w trybie nakazowym, postępowanie przygotowawcze, kradzież nasion rzepaku, Sąd Najwyższy, wyrok nakazowy, uchylenie wyroku
Orzekanie w trybie postępowania nakazowego pozwala sądowi na rozpatrzenie sprawy bezpośrednio, gdy nie ma wątpliwości co do okoliczności czynu i winy oskarżonego. W przypadku P.W. oskarżonego o kradzież nasion rzepaku, orzeczenie w trybie nakazowym zostało uznane za rażąco błędne, co skutkowało uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpatrzenia.
Orzekanie w trybie postępowania nakazowego może nastąpić jedynie w sytuacji, gdy sąd - dysponując materiałem dowodowym zebranym w postępowaniu przygotowawczym - może stwierdzić, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Warunek ten obejmuje jednocześnie ustalenia w zakresie sprawstwa czynu, jak również wszelkie okoliczności mające wpływ na dokonanie jego właściwej oceny prawnej. Opis stanu faktycznego P.W. został oskarżony o to, że w okresie od 16.11. do 22.11.2021 r. w bliżej nieustalonym miejscu na odcinku drogi dokonał zaboru w celu przywłaszczenia 27440 kilogramów nasion rzepaku powodując straty w kwocie 92 198 złotych, na szkodę firmy N., tj. o czyn z art. 278 § 1 KK. Sąd Rejonowy w P. - uznając, że na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości (art. 500 § 1 i 3 KPK) - sprawę zainicjowaną ww. aktem oskarżenia rozpoznał w trybie postępowania nakazowego. Sąd ten wyrokiem z 23.5.2022 r., II K 567/22, oskarżonego P.W. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i wymierzył karę 100 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość każdej ze stawek na kwotę 25 złotych. Przedmiotowe orzeczenie nie zostało zaskarżone przez żadną ze stron i uprawomocniło się 25.6.2022 r. Orzeczenie zaskarżył kasacją na niekorzyść Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK i wniósł o uchylenie wyroku nakazowego oraz przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji, uchylił zaskarżony wyrok nakazowy i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego wniesiona na niekorzyść skazanego P.W., jako zasadna w stopniu oczywistym, podlegała rozpoznaniu na posiedzeniu bez udziału stron, zgodnie z art. 535 § 1 KPK. Rację ma skarżący twierdząc, że sąd meriti przede wszystkim dopuścił się rażącego naruszenia art. 500 § 1 i 3 KPK, które w oczywisty sposób wpłynęło na treść zaskarżonego kasacją wyroku nakazowego. Należało zacząć od tego, że orzekanie w trybie postępowania nakazowego może nastąpić jedynie w sytuacji, gdy sąd - dysponując materiałem dowodowym zebranym w postępowaniu przygotowawczym - może stwierdzić, iż okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości (art. 500 § 1 i 3 KPK). W orzecznictwie wyraźnie zaakcentowano, że warunek ten obejmuje jednocześnie ustalenia w zakresie sprawstwa czynu, jak również wszelkie okoliczności mające wpływ na dokonanie jego właściwej oceny prawnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 25.4.2022 r., II KK 158/22, ). Postępowanie nakazowe jest zatem instytucją zastrzeżoną do najbardziej oczywistych przypadków, w których zebrany materiał dowodowy jest tak jednoznaczny, że nie nasuwa żadnych istotnych zastrzeżeń co do elementów relewantnych z punktu widzenia prawnokarnej oceny zachowania, które zdaniem oskarżyciela powinno skutkować określoną odpowiedzialnością karną. Tymczasem analiza materiałów przedmiotowego postępowania jednoznacznie wskazuje, że omawiany warunek nie został spełniony. Już bowiem zestawienie zaskarżonego wyroku z wniesionym aktem oskarżenia nasuwa poważne wątpliwości co do wysokości szkody wyrządzonej przestępstwem, którego sprawstwo przypisane zostało oskarżonemu. Sąd rejonowy w komparycji wyroku nakazowego wskazał, że P.W. swoim przestępczym zachowaniem spowodował straty w kwocie 921,98 złotych, podczas gdy w akcie oskarżenia wartość tę oszacowano na kwotę 92 198 złotych i taką też sumę odnotowano w ogłoszonym P.W. postanowieniu o przedstawieniu zarzutów, jak również w postanowieniu o wszczęciu dochodzenia. Z analizy akt sprawy wynika, że wysokość wyrządzonej szkody recypowana została wprost z treści zawiadomienia o przestępstwie, w którym przedstawiciel pokrzywdzonej spółki wyliczył i podał łączną wartość skradzionych nasion rzepaku. Z powyższego zatem wynika, że sąd meriti przyjął odmienne ustalenia faktyczne, choć w postępowaniu nakazowym sąd nie może dokonywać zmian w opisie czynu lub w jego kwalifikacji, gdyż czyn przypisany oskarżonemu w wyroku nakazowym powinien odpowiadać w pełni czynowi przyjętemu przez oskarżyciela w skardze, albowiem sąd nie może przeprowadzać własnego postępowania dowodowego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 28.2.2023 r., I KK 437/22, ). W niniejszej sprawie sąd rejonowy zmienił opis czynu w zakresie wartości szkody wyrządzonej przestępstwem, ustalając de facto, że skazany swoim zachowaniem wyrządził pokrzywdzonej spółce szkodę o stukrotnie mniejszej wartości niż ta, którą oskarżyciel publiczny przyjął w akcie oskarżenia, a wskazana przez sąd wartość tej szkody nie znajduje oparcia w zebranym materiale dowodowym. Do zaskarżonego orzeczenia nie sporządzono uzasadnienia, zatem nie sposób poznać motywów, którymi kierował się sąd meriti dokonując ustaleń odmiennych w omawianej materii, co zresztą powinno już skutkować rozpoznaniem sprawy w trybie postępowania ogólnego, który umożliwiałby przeprowadzenie na rozprawie głównej postępowania dowodowego, co do tego rodzaju kwestii. Można oczywiście domniemywać, że opisana niezgodność wyroku z ustaleniami postępowania przygotowawczego (aktem oskarżenia) jest następstwem technicznego błędu w edycji zaskarżonego wyroku (właściwego umiejscowienia przecinka w zapisie cyfrowym wartości szkody przy jednoczesnym braku zapisu słownego), jednak uchybienie to, jako że dotyczy merytorycznej sfery orzeczenia (ustaleń faktycznych), nie może zostać usunięte w drodze sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej w trybie art. 105 KPK. Niezależnie od wyżej poczynionej analizy, słusznie skarżący zwrócił też uwagę na wątpliwości, co do wartości szkody, która podana została w akcie oskarżenia, powielającym w tym zakresie treść zawiadomienia o przestępstwie. Wskazana jednak w tych dokumentach wartość skradzionego mienia w wysokości 92 198 złotych nie stanowi wyniku przemnożenia ilości skradzionych nasion rzepaku, tj. 27 440 kilogramów, przez jego jednostkową cenę 3 200 złotych za tonę, albowiem iloczyn tych dwóch liczb daje kwotę 87 808 złotych (27 440 kg x 3,2 złotych za kg = 87 808 złotych). Być może kwota wskazana przez przedstawiciela pokrzywdzonej spółki zawiera w sobie wartość 5% stawki VAT, naliczanej przy transakcji sprzedaży nasion rzepaku, choć stanowisko to - wobec braku stosownych dowodów w tym zakresie - pozostaje wyłącznie w sferze domysłów, które nie mogą stanowić podstawy ustaleń faktycznych w wyroku skazującym. Powyższe rodzi zatem kolejną wątpliwość co do rzeczywistej wartości szkody wyrządzonej przypisanym przestępstwem kradzieży, multiplikując tym samym racje przemawiające za niedopuszczalnością rozpoznania przedmiotowej sprawy w trybie nakazowym. Przeprowadzona kontrola kasacyjna musiała zatem skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku nakazowego i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania, w toku którego organ ten powinien uwzględnić przedstawione wyżej zapatrywania. Ponadto, w kontekście wyjaśnień złożonych przez P.W. w postępowaniu przygotowawczym, analizy wymagać będą też przywołane przez skarżącego okoliczności utraty mienia opisanego w akcie oskarżenia, a to w odniesieniu do sprawstwa i winy oskarżonego, który wyjaśnił, że wskazane w zarzucie nasiona rzepaku miały zostać skradzione przez pracownika jego firmy, któremu oskarżony powierzył dalszy transport ładunku. Również relacje P.W. odnoszące się do kwestii zgłoszenia utraty ładunku ubezpieczycielowi i wypłaty przezeń odszkodowania z tego tytułu - w przypadku skazania oskarżonego - powinny zostać zbadane przez sąd przy wydawaniu rozstrzygnięcia w przedmiocie obowiązku naprawienia szkody Komentarz Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że Sąd Rejonowy w P. dopuścił się rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK, polegającego na wydaniu wobec P.W. wyroku w postępowaniu nakazowym, mimo iż okoliczności popełnienia opisanego w akcie oskarżenia czynu z art. 278 § 1 KK - w świetle całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego - budziły wątpliwości w odniesieniu do rzeczywistej wartości wyrządzonej tym przestępstwem szkody. Analiza zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że sąd meriti błędnie wskazał w opisie czynu, iż oskarżony swoim zachowaniem wyrządził szkodę wartości 921,98 złotych, która nie koresponduje z danymi przedstawionymi w akcie oskarżenia, w którym podano, że pokrzywdzona spółka wskutek zachowania oskarżonego poniosła stratę w kwocie 92 198 złotych. Nie można przy tym pomijać, że wskazana w wyroku nakazowym wartość szkody bezpośrednio przełożyła się na rozstrzygnięcie dotyczące obowiązku jej naprawienia przez skazanego na podstawie art. 46 § 1 KK. Wyrok Sądu Najwyższego z 13.9.2023 r., II KK 221/23,
Sąd Najwyższy uznał, że Sąd Rejonowy naruszył przepisy postępowania, wydając wyrok nakazowy pomimo istnienia istotnych wątpliwości co do wartości szkody. Decyzja o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania ma na celu dokładne rozważenie przedstawionych dowodów.