Przesłanka wskazująca na konieczność ponownego przeprowadzenia przewodu

Przesłanka „konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości” stanowi wyjątek od zasady „czystego modelu apelacyjnego”, w związku z czym należy ją wykładać wąsko. Opisuje przypadki, gdy sąd I instancji nie ujawnia dowodów lub przeprowadza je nieprawidłowo. Sąd Okręgowy w P. uchylił wyrok Sądu Rejonowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Tematyka: przesłanka, przewód sądowy, sąd odwoławczy, uchylenie wyroku, ponowne rozpoznanie, sądownictwo, procedura karne

Przesłanka „konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości” stanowi wyjątek od zasady
„czystego modelu apelacyjnego”, w związku z czym należy ją wykładać wąsko. W konsekwencji opisuje ona
przypadki, gdy sąd I instancji w ogóle nie ujawnia żadnych dowodów, na których opiera wyrok albo
wszystkie te dowody przeprowadza nieprawidłowo.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w P., wyrokiem z 6.112.2022 r., II Ka 281/22, po rozpoznaniu apelacji prokuratora uchylił wyrok Sądu
Rejonowego w P. z 6.9.2022 r., II K 2739/21, uniewinniający oskarżonego W.Ł. od popełnienia czynu z art. 297 § 1
KK i art. 286 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK i przekazał sprawę sądowi meriti do ponownego rozpoznania.
Ze skargą na wyrok kasatoryjny wystąpił obrońca zarzucając naruszenie art. 437 § 2 KPK. Podnosząc powyższy
zarzut obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Przemyślu do
ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę prokurator wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi wniesionej przez obrońcę, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał
Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga obrońcy okazała się zasadna i skutkowała uchyleniem wyroku Sądu
Okręgowego w P. oraz przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.
Zgodnie z art. 539a § 1 KPK nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi na wyrok sądu odwoławczego
można wnieść wówczas, gdy wydanie na etapie postępowania apelacyjnego orzeczenia o charakterze kasatoryjnym
narusza treść art. 437 KPK lub też, gdy przy wydaniu tego orzeczenia wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza
z art. 439 § 1 KPK. Jednoznaczne brzmienie przepisu art. 437 § 2 zd. 2 KPK nie pozostawia wątpliwości co do tego,
że Sąd odwoławczy może uchylić wyrok sądu I instancji jedynie gdy wykaże, iż w sprawie istnieje jeden z trzech
wypadków:
1. dotychczasowe rozstrzygnięcie jest dotknięte jedną z wad określonych w art. 439 § 1 KPK;
2. na przeszkodzie dokonania korekty orzeczenia pierwszoinstancyjnego stoi dyrektywa wynikająca z treści art. 454
KPK, co wymaga dokonania analizy istniejącego materiału i wykazania wad w rozumowaniu sądu meriti;
3. konieczność przeprowadzenia przewodu sądowego w całości na nowo.
Sąd odwoławczy jest zobowiązany do wskazania, która z okoliczności wymienionych w art. 437 § 2 zd. 2 KPK
stanowiła in concreto podstawę uchylenia wyroku sądu I instancji oraz przedstawić argumenty, które doprowadziły go
do takiego wniosku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 6.2.2019 r., IV KS 3/19,
).
W kontekście powyższego dostrzec należy, że lektura uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego wskazuje, iż
powodem uchylenia wyroku wydanego przez sąd meriti było podzielenie argumentów zawartych w apelacji
prokuratora. Sąd odwoławczy uznał za wadliwą ocenę dowodów dokonaną przez sąd I instancji i stwierdził
konieczność dokonania jej na nowo. W zapatrywaniach co do dalszego postępowania sąd okręgowy uznał, iż sąd
I instancji powinien na nowo przeanalizować i ocenić materiał dowodowy, a następnie dokonać prawnej oceny
w przedmiocie sprawstwa i winy oskarżonego.
W niniejszej sprawie za trafne należało uznać skargowe zarzuty obrońcy kwestionujące zasadność uchylenia wyroku
sądu I instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W kontekście zaprezentowanej przez sąd
okręgowy argumentacji należy mieć na względzie, że aktualnie obowiązujące przepisy procedury karnej (art. 437 § 1
i 2 KPK) ustanawiają regułę, zgodnie z którą Sąd odwoławczy po rozpoznaniu sprawy wydaje orzeczenie
merytoryczne (utrzymujące w mocy zaskarżone orzeczenie lub zmieniające zaskarżone orzeczenie), a nie
orzeczenie kasatoryjne (uchylające zaskarżone orzeczenie i przekazujące sprawę sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania). Możliwość wydania przez Sąd odwoławczy orzeczenia o charakterze kasatoryjnym
stanowi wyjątek, uzasadniony bądź procesowymi ograniczeniami swobody orzekania sądu odwoławczego, bądź też
zaistnieniem takich rażących uchybień w procedowaniu sądu pierwszej instancji, które wręcz dyskwalifikują
postępowanie przed sądem a quo, jako podstawy rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego

(zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
). Takie ukształtowanie
pozycji i zadań Sądu odwoławczego powiązane z przyznaniem mu szerokich uprawnień w sferze postępowania
dowodowego uzasadnione było potrzebą ograniczenia liczby wyroków kasatoryjnych do tych sytuacji, w których
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti było niezbędne dla realizacji celów postępowania
karnego (por. również postanowienie SN z 26.1.2021 r., IV KS 1/21,
).
Mając powyższe na względzie stwierdzić należy, że konieczność dokonania ponownej analizy zgromadzonego
materiału nie mieści się w ustawowych podstawach uchylenia zaskarżonego apelacją wyroku. Stwierdzenie
mankamentów postępowania dowodowego sprowadzających się do wadliwej oceny części dowodów osobowych
obligowało sąd II instancji do samodzielnej konwalidacji tych uchybień, poprzez przeprowadzenie określonych
czynności dowodowych we własnym zakresie, skoro – jak wskazano na wstępie – obowiązujące regulacje
postępowania odwoławczego, w tym wynikające z dyspozycji art. 452 KPK, przyznają Sądowi odwoławczemu
szerokie kompetencje orzekania, szczególnie w oparciu o dowody przeprowadzone wyłącznie w tej fazie
postępowania. Postąpienie takie nie wchodzi w rachubę jedynie wówczas, gdyby w postępowaniu odwoławczym
należało przeprowadzić przewód sądowy w całości. Tymczasem przesłanka ta aktualizuje się jedynie wtedy, gdy
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym doszło do takiego naruszenia norm prawa procesowego, które w realiach
konkretnej sprawy podważa rzetelność całego tego postępowania, co przemawia za powtórzeniem
(przeprowadzeniem na nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie
I instancji (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
; wyrok Sądu Najwyższego z 9.2.2021
r., V KS 2/21,
). Wypada przy tym podkreślić, że przesłanka „konieczności przeprowadzenia na nowo
przewodu w całości” stanowi wyjątek od zasady „czystego modelu apelacyjnego”, w związku z czym należy ją
wykładać wąsko. W konsekwencji opisuje ona przypadki, gdy sąd I instancji w ogóle nie ujawnia żadnych dowodów,
na których opiera wyrok albo wszystkie te dowody przeprowadza nieprawidłowo (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z 26.11.2020 r., sygn. akt IV KS 32/20,
).
Końcowo wskazać jeszcze trzeba, że wprawdzie wymowa argumentacji sądu odwoławczego wskazywała, iż za
przesłankę uchylenia sprawy do ponownego rozpoznania uznano potrzebę przeprowadzenia przewodu sądowego na
nowo w całości, to w formularzu uzasadnienia jako podstawę uchylenia zakreślono art. 454 § 1 KPK. Niemniej i ta
okoliczność nie została na obecnym etapie postępowania w żaden sposób zweryfikowana i pozostaje li tylko w sferze
przypuszczeń. Możliwość uchylenia wyroku uniewinniającego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
związana z regułą ne peius określoną w art. 454 § 1 KPK (art. 437 § 2 zd. drugie KPK) zachodzi dopiero wtedy, gdy
Sąd odwoławczy – w wyniku usunięcia stwierdzonych uchybień stanowiących jedną z podstaw odwoławczych
określonych w art. 438 pkt 1-3 KPK (czyli np. po uzupełnieniu postępowania dowodowego, dokonaniu prawidłowej
oceny dowodów, poczynieniu prawidłowych ustaleń faktycznych) – stwierdza, że zachodzą podstawy do wydania
wyroku skazującego, czemu stoi na przeszkodzie zakaz określony w art. 454 § 1 KPK.
Powyższe nakazało wywiedzioną przez obrońcę skargę na wyrok Sądu odwoławczego uznać za zasadną. Konieczne
stało się zatem uchylenie zaskarżonego wyroku sądu II instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do
ponownego rozpoznania.

Komentarz
Lektura uzasadnienia sądu odwoławczego potwierdza, że sąd w istocie nie wywiązał się ze swej merytorycznej roli.
Wprost wskazuje na to zawarty w uzasadnieniu wywód, że „na tym etapie sąd nie chce przedstawiać kategorycznej
oceny wskazanych depozycji, niemniej pragnie zaznaczyć, iż oceny zeznań świadków należy dokonać z daleko idącą
ostrożnością, mając na uwadze nie tylko kwestię koligacji rodzinnych, ale także przywołane nieścisłości”. Ponadto
sąd ten stwierdził, że jako sąd II instancji nie może rozstrzygnąć wątpliwości dotyczących możliwości przypisania
oskarżonemu odpowiedzialności karnej. Powyższe potwierdza, iż Sąd odwoławczy zaniechał własnej oceny
dowodów ograniczając się jedynie do wykazania uchybień w ocenie dokonanej przez sąd meriti. Z pewnością jednak
wskazania przez sąd odwoławczy na: konieczność ponownej oceny materiału dowodowego, czy przedwczesny
charakter uniewinnienia wynikający z braku wiarygodnych dowodów oraz niedokonanie pogłębionej analizy
wszystkich dowodów, zdecydowanie nie świadczą o potrzebie przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego
w całości.

Wyrok Sądu Najwyższego z 4.10.2023 r., III KS 21/23,

Sąd odwoławczy zaniechał własnej oceny dowodów, ograniczając się do wykazania uchybień w ocenie sądu I instancji. Konieczność ponownej analizy materiału dowodowego nie mieści się w ustawowych podstawach uchylenia wyroku. Przesłanka „konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości” stanowi wyjątek od zasady „czystego modelu apelacyjnego”.