Obligatoryjność środka karnego przy skazaniu za przestępstwo seksualne

Przesłanka zastosowania zakazu przewidzianego w art. 41 § 1a KK wchodzi w grę w razie skazania za przestępstwo seksualne, w tym za przestępstwo pornografii. Publikacja omawia przypadek skazania oskarżonego za rozpowszechnianie treści pornograficznych z udziałem małoletniego oraz związanych z przemocą, a także kwestię zastosowania środka karnego w postaci zakazu zajmowania określonych stanowisk czy zawodów.

Tematyka: środek karny, obligatoryjność, przestępstwo seksualne, rozpowszechnianie pornografii, Sąd Najwyższy, naruszenie prawa procesowego

Przesłanka zastosowania zakazu przewidzianego w art. 41 § 1a KK wchodzi w grę w razie skazania za
którekolwiek z przestępstw określonych w rozdziale XXV - Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej
i obyczajności, a więc także za przestępstwo pornografii (art. 202 KK).
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w Z. wyrokiem z 5.9.2022 r., II K 293/22, wydanym w trybie art. 387 § 2 KPK, uznał oskarżonego M.P.
za winnego tego, że w okresie od 31.3.2016 r. do 11.8.2021 r. w K. rozpowszechniał w sieci internetowej treści
pornograficzne z udziałem małoletniego oraz związane z rozpowszechnianiem przemocy, a także posługiwaniem się
zwierzęciem, przez udostępnianie plików video, tj. przestępstwa z art. 202 § 3 KK i za to skazał go, przy
zastosowaniu art. 37b KK na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę roku i 6 miesięcy ograniczenia
wolności, polegającą na potrącaniu z jego wynagrodzenia 15% na cel społeczny - Fundusz P. Wyrok zawierał
ponadto rozstrzygnięcia co do zaliczenia na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności okresu zatrzymania,
przepadku dowodów rzeczowych oraz kosztów postępowania.
Wyrok ten uprawomocnił się bez postępowania odwoławczego.
Kasację od tego wyroku na niekorzyść oskarżonego, w zakresie braku orzeczenia o środku karnym określonym w art.
41 § 1a zd. drugie KK, wniósł Prokurator Generalny. W kasacji zarzucił rażące i mające wpływ na treść orzeczenia
naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 387 § 1-3 KPK, polegające na niezasadnym uwzględnieniu przez
Sąd meriti wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego,
mimo że wniosek ten nie zawierał postulatu orzeczenia wobec oskarżonego obligatoryjnego – z mocy art. 41 § 1a zd.
drugie KK – środka karnego w postaci zakazu zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania
wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich
lub z opieką nad nimi, co skutkowało wydaniem wyroku z rażącą obrazą prawa materialnego. W konkluzji skarżący
wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tej części Sądowi Rejonowemu w Z. do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu 25.10.2023 r. w trybie art. 535 § 5 KPK kasacji Prokuratora
Generalnego skierowanej na niekorzyść oskarżonego od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Z. z 5.9.2022
r., II K 293/22, uchylił zaskarżony wyrok w całości i sprawę oskarżonego M.P. przekazał Sądowi Rejonowemu w Z.
do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna, co umożliwiło jej uwzględnienie na posiedzeniu
w trybie art. 535 § KPK.
Oczywistym jest, że wyrok Sądu pierwszej instancji zapadł z rażącym naruszeniem prawa procesowego, a to
dyspozycji art. 387 § 1-2 KPK. Z przytoczonych przepisów wynika, że sąd wydając wyrok w trybie art. 387 KPK, jest
zobowiązany do wymierzenia kary, środka karnego, przepadku lub środka kompensacyjnego oraz rozstrzygnięcia co
do kosztów procesu, zgodnie z zaakceptowanym wnioskiem. Jednocześnie, stosownie do treści art. 387 § 3 KPK,
sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku oskarżonego od dokonania w nim wskazanej przez siebie zmiany.
Powyższe uregulowanie daje uprawnienie sądowi do ingerencji w złożoną propozycję co do wymiaru kary i innych
środków wskazaną przez oskarżonego i jej modyfikacji w taki sposób, aby była zgodna z obowiązującymi przepisami
prawa i mogła zostać we wskazanym trybie uwzględniona.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest niezmiennie pogląd, że złożenie wniosku w trybie art. 387 § 1
KPK nie obliguje sądu do jego automatycznego uwzględnienia. Sąd powinien dokonać kontroli w zakresie spełnienia
wszystkich warunków dopuszczalności takiego wniosku, w szczególności przeanalizować, czy zaproponowana kara
i inne środki prawnej reakcji odpowiadają przewidzianym w prawie karnym sankcjom. W sytuacji, w której treść
wniosku tychże regulacji nie uwzględnienia, niewątpliwym obowiązkiem sądu jest bądź to uzależnienie swojej decyzji
od dokonania zmiany konwalidującej dostrzeżoną jego wadliwość (art. 387 § 3 KPK), bądź też rozpoznanie
w dalszym ciągu sprawy na zasadach ogólnych (zob. wyrok SN z 11.1.2021 r., IV KK 336/20,
; wyrok SN
z 11.1.2022 r., III KK 513/21,
; wyrok SN z 18.5.2022 r., I KK 16/22,
).
Odnosząc te rozważania do okoliczności niniejszej sprawy, należało wskazać, że kontrola wniosku oskarżonego
złożonego zgodnie z treścią art. 387 KPK była ułomna. Stosownie bowiem do dyspozycji art. 41 § 1a zd. drugie KK
(w brzmieniu do 30.9.2023 r., po tej dacie – art. 41 § 1a KK) sąd orzeka (czyli nie może pozwolić sobie na żadną
dowolność w tym zakresie) zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub

określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub opieką
nad nimi na czas określony albo dożywotnio w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub
obyczajności na szkodę małoletniego (a od 1.10.2023 r. - także w razie skazania na karę pozbawienia wolności za
umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego).
Oskarżony został skazany za popełnienie przestępstwa określonego w art. 202 § 3 KK polegającego na
rozpowszechnianiu w sieci treści pornograficznych z udziałem małoletniego oraz związane z rozpowszechnianiem
przemocy, a także posługiwaniem się zwierzęciem, przez udostępnianie plików video oraz obrazów w sieci.
W doktrynie prawa karnego podnosi się, że za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na
szkodę małoletniego, do których odwołuje się art. 41 § 1a zd. drugie KK (w brzmieniu do 30.9.2023 r., po tej dacie –
art. 41 § 1a KK) należy uznać przede wszystkim te przestępstwa, które zamieszczone są w rozdziale XXV -
Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Przesłanka zastosowania zakazu przewidzianego w art.
41 § 1a zd. drugie KK (w brzmieniu do 30.9.2023 r., po tej dacie – art. 41 § 1a KK), wchodziła zatem w grę w razie
skazania za którekolwiek z przestępstw określonych w tym rozdziale, a więc także za przestępstwo pornografii (art.
202 KK) - zob. W. Wróbel, A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Część I. Komentarz do art. 1-52 KK,
Warszawa 2016, teza 16 do art. 41; J. Giezek (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2021, teza
30 do art. 41 KK.
W zakresie dyspozycji art. 202 § 3 KK komentatorzy Kodeksu karnego wskazują, że przepis ten chroni wolność
seksualną małoletnich przed jej wykorzystaniem do celów pornografii oraz obyczajność, a w jej ramach - prawidłowy
rozwój dziecka, które może doznać poważnych zaburzeń w trakcie uczestniczenia w zakazanym procederze, gdyż ze
względu na swój wiek nie jest w stanie racjonalnie dysponować własną wolnością seksualną. Przepis ten stanowi
przykład przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo dobra prawnego w postaci wolności
seksualnej osób, w szczególności małoletnich, mogących być ofiarami przestępstw seksualnych popełnianych przez
niektórych odbiorców tzw. twardej pornografii (zob. V. Konarska-Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz,
Warszawa 2020, teza 1 do art. 202 KK; W. Wróbel, A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część I.
Komentarz do art. 117-211a, Warszawa 2017, tezy 89 do art. 202 KK).
Z tych względów należało uchylić wyrok Sądu pierwszej instancji w całości i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu
w Z. do ponownego rozpoznania, w trakcie którego powinien dochować wskazanych obowiązków kontrolnych
wniosku złożonego w trybie art. 387 KPK, czyli wyjednać od oskarżonego zgodę na dodatkowe – obligatoryjne jednak
– rozstrzygnięcie w zakresie omówionego wyżej środka karnego i następnie uwzględnić je w wyroku. Jeśli zaś zgody
takiej Sąd nie uzyska, zmuszony będzie rozpoznać sprawę na zasadach ogólnych, mając na uwadze kierunek
i zakres wniesionej kasacji, przy uwzględnieniu treści art. 443 KPK.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że wobec M.P. zaktualizował się obowiązek wskazany
w treści art. 41 § 1a zd. drugie KK (w brzmieniu do 30.09.2023 r.), który nie został uwzględniony we wniosku
oskarżonego w przedmiocie wymiaru kary i środków karnych za przestępstwo z art. 202 § 3 KK. Tego błędu nie
dostrzegł prokurator, wyrażając zgodę na wniosek oskarżonego. Sąd Rejonowy, wyrokując w tej sprawie zgodnie
z propozycją złożoną przez oskarżonego, dopuścił się obrazy art. 387 § 1-3 KPK, a w konsekwencji także naruszenia
art. 41 § 1a zd. drugie KK (w brzmieniu do 30.9.2023 r.) wobec niezrealizowania obowiązku wskazanego w treści
tego przepisu. Uchybienie to miało charakter rażący oraz istotnie wpłynęło na treść wyroku, gdyż skutkowało
nieuprawnionym zaniechaniem orzeczenia wobec oskarżonego obligatoryjnego zakazu, o którym mowa w art. 41 §
1a zd. drugie KK (w brzmieniu do 30.9.2023 r.).

Wyrok Sądu Najwyższego z 25.10.2023 r., I KK 270/23,

Sąd Najwyższy uchylił wyrok pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania ze względu na rażące naruszenie prawa procesowego dotyczące obligatoryjnego środka karnego z art. 41 § 1a KK. Decyzja ta wynikała z nieuwzględnienia przez sąd pierwszej instancji wymogów prawnych dotyczących kary i środków karnych za przestępstwo seksualne.