Res iudicata w przypadku przestępstw niealimentacji

W przypadku przestępstw niealimentacji, przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7 KPK zachodzi wyłącznie w sytuacji, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze sobą i są identyczne. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną. Analiza akt sprawy wskazuje na rażące naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, co skutkuje uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Tematyka: przestępstwa niealimentacji, uchylanie się od alimentacji, rażące naruszenie prawa karnego procesowego

W przypadku przestępstw niealimentacji, przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7 KPK zachodzi wyłącznie w sytuacji, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze sobą i są identyczne. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną. Analiza akt sprawy wskazuje na rażące naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, co skutkuje uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

W przypadku przestępstw niealimentacji, przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7 KPK zachodzi wyłącznie
w sytuacji, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze sobą i są identyczne,
względnie, gdy okres ustalony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie
rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej. W wypadku przestępstw wielokrotnych, do
których należy występek z art. 209 § 1 KK, nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeśli uprzednie prawomocne
skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego
w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą
odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie
określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w N., wyrokiem nakazowym z 8.3.2021 r., II K 76/21, uznał oskarżonego J.K. za winnego tego, że
w okresie od 11.4.2018 r. do 7.4.2019 r. oraz od 17.4.2019 r. do 15.5.2020 r. w miejscowości Ś. uchylał się od
wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec małoletniej O.P., określonego co do wysokości protokołem ugody
zawartej 26.8.2008 r. przed Sądem Rejonowym w N., w sprawie III RC 210/07, wyrokiem Sądu Rejonowego w N.
z 24.10.2011 r., w sprawie III RC 173/11, doprowadzając do powstania wskutek tego zaległości stanowiącej
równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, co naraziło małoletnią O.P. na niemożność zaspokojenia
podstawowych potrzeb życiowych, tj. czynu z art. 209 § 1a KK w zw. z art. 209 § 1 KK i za to wymierzył mu karę 8
miesięcy ograniczenia wolności polegającej na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele
społeczne w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym.
Wobec niezaskarżenia przez żadną ze stron postępowania wskazany wyrok nakazowy uprawomocnił się 31.3.2021 r.
bez postępowania odwoławczego.
Na podstawie art. 521 § 1 KPK kasację od tego wyroku wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając orzeczenie to
w całości na korzyść skazanego J.K. Autor kasacji podniósł w niej zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść
wyroku naruszenia przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK.
Formułując w taki sposób zarzut Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego
w N. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, uchylił
zaskarżony wyrok nakazowy i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w N.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się oczywiście zasadna, co pozwoliło na rozpoznanie jej na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK i uwzględnienie w całości.
Przesłanki wydania wyroku nakazowego zostały przez ustawodawcę określone w przepisach art. 500 § 1 i 3 KPK.
Stosownie do tych regulacji możliwość wydania wyroku nakazowego istnieje w przypadku, gdy materiał dowodowy
zebrany w sprawie pozwala na stwierdzenie, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Dla
wydania orzeczenia w trybie nakazowym wymagane jest osiągnięcie przez sąd, w oparciu o zebrane w dochodzeniu
dowody, dostatecznego stopnia pewności w zakresie okoliczności popełnienia czynu przestępnego i winy
oskarżonego. W przeciwnym wypadku koniecznym jest rozpoznanie sprawy na rozprawie głównej (zob. wyroki Sądu
Najwyższego: z 8.3.2016 r., IV KK 377/15, 
; z 8.2.2023 r., V KK 555/22, 
).
Przesłanka braku wątpliwości obejmuje nie tylko ustalenia w zakresie sprawstwa czynu, ale wszelkich okoliczności
mających wpływ na dokonanie jego właściwej oceny prawnej. Postępowanie nakazowe jest instytucją prawa karnego
procesowego, której stosowanie zastrzeżono do najbardziej oczywistych przypadków, to znaczy takich, w których
zebrany materiał dowodowy jest tak jednoznaczny, że nie nasuwa żadnych istotnych zastrzeżeń, tak co do
zasadniczych kwestii, jak realizacja przez oskarżonego wszystkich znamion zarzuconego mu czynu, wymienionych
w konkretnym przepisie typizującym dane przestępstwo, a także realizacji pozostałych warunków odpowiedzialności
karnej, ujętych w części ogólnej kodeksu karnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 15.6.2016 r., II KK 160/16,
; z 27.4.2021 r., V KK 374/20, 
).
Lektura akt sprawy Sądu Rejonowego w N. w sprawie II K 76/21 nie pozostawia wątpliwości, że powyższe warunki
do procedowania w trybie nakazowym nie zostały spełnione. Istniały wątpliwości co do prawidłowości przypisania
oskarżonemu całego okresu niealimentacji.



Porównanie treści wyroków Sądu Rejonowego w N. wydanych w odniesieniu do J.K. prowadzi do wniosku, że
obydwa orzeczenia, a to z 30.7.2019 r., II K 280/19 oraz z 8.3.2021 r., II K 76/21 dotyczą przestępstw niealimentacji,
popełnionych przez oskarżonego J.K. na szkodę tej samej małoletniej pokrzywdzonej, tj. O.P. Pierwszy z wydanych
wyroków obejmuje okres od 11.4.2018 r. do 21.3.2019 r., II K 280/19, zaś drugi chronologicznie wyrok odnosi się do
okresu od 11.4.2018 r. do 7.4.2019 r. oraz od 17.4.2019 r. do 15.5.2020 r., II K 76/21. Zestawienie tych orzeczeń
prowadzi do oczywistej konstatacji, że okres uchylania się od świadczeń alimentacyjnych, przypisany temu samemu
sprawcy na mocy kolejnego z wydanych wyroków, zawierający się w granicach od 11.4.2018 r. do 21.3.2019 r.,
został już w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio i prawomocnie zakończonej.
Analiza akt sprawy Sądu Rejonowego w N., II K 76/21, prowadzi zatem do wniosku, że warunki do procedowania
w trybie nakazowym nie zostały w tym postępowaniu spełnione. Sąd meriti nie dopełnił ustawowego obowiązku
wszechstronnej weryfikacji okoliczności sprawy i w efekcie zaniechania poczynienia prawidłowych ustaleń
w przedmiocie całej faktycznej i prawnej sytuacji oskarżonego, nieprawidłowo ustalił okres niealimentacji za jaki J.K.
mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Prowadzeniu przedmiotowej sprawy w trybie nakazowym sprzeciwiała się treść znajdującej się w aktach sprawy
informacji o uprzedniej karalności oskarżonego.
Jak wynikało z uzyskanych w toku postępowania przygotowawczego danych z Krajowego Rejestru Karnego według
stanu na 26.5.2020 r., oskarżony był osobą dwukrotnie karaną za przestępstwa niealimentacji, w tym rzeczonym
wyrokiem Sądu Rejonowego w N. z 30.7.2019 r., II K 280/19. Mimo skierowania sprawy na posiedzenie
w przedmiocie wydania wyroku nakazowego, Sąd meriti nie podjął żadnych działań w kierunku prawidłowego
ustalenia faktycznego zakresu wcześniejszego postępowania karnego, do czego wystarczające byłoby uzyskanie
odpisu wyroku Sądu Rejonowego w N. z 30.7.2019 r., II K 280/19.
W analizowanej sprawie II K 76/21, przypisany oskarżonemu występek uchylania się od alimentacji wykracza poza
okres objęty uprzednim prawomocnym skazaniem, a zatem należy uznać, że Sąd Rejonowy w N. dopuścił się
rażącego naruszenia art. 504 § 1 pkt 4 KPK, które w istotny sposób wpłynęło na treść orzeczenia. W konsekwencji
tego uchybienia doszło bowiem do dwukrotnego skazania J.K. za ten sam fragment czynu (od 11.4.2018 r. do
21.3.2019 r.), polegającego na niealimentacji na rzecz tego samego małoletniego pokrzywdzonego. Ustalenie
prawidłowego okresu niealimentacji niewątpliwie miało istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia. Sąd meriti
władny był bowiem do dokonania karnoprawnej oceny zachowania oskarżonego jedynie w odniesieniu do
„pozostałego” do osądzenia okresu, zawierającego się w granicach od 22.3.2019 r. do 7.4.2019 r. oraz od 17.4.2019
r. do 15.5.2020 r.
Na podstawie przytoczonej wyżej argumentacji, Sąd Najwyższy uwzględnił kasację Prokuratora Generalnego, uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w N. do ponownego rozpoznania, ponieważ dopiero
prawidłowa ocena, dokonana po odpowiednim uzupełnieniu materiału dowodowego sprawy, z uwzględnieniem
wszystkich istotnych jej okoliczności, pozwoli adekwatnie rozważyć zakres ewentualnej odpowiedzialności karnej
oskarżonego.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy, bezspornie jawi się twierdzenie, że Sąd meriti dopuścił się rażącej obrazy art. 504 § 1
pkt 4 KPK, który nakazuje precyzyjne – jak to tylko możliwe w realiach danej sprawy – określenie czasu popełnienia
przestępstwa. W opisie czynu przypisanego na mocy wyroku nakazowego, analogicznie jak w wyroku wydawanym
po przeprowadzeniu rozprawy głównej (art. 413 § 2 pkt 1 KPK), należy zawrzeć nie tylko określenie sposobu
popełnienia przestępstwa, jego ewentualne skutki, rodzaj atakowanego dobra chronionego prawem, ale także czas
i miejsce jego popełnienia. Precyzyjne ustalenie czasu popełnienia przestępstwa ma istotne znaczenie dla
pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności (por. wyroki Sądu Najwyższego z 20.4.2017 r., V KK 39/17, 
;
z 19.3.2019 r., IV KK 58/19, 
).
Jedna uwaga natury edukacyjnej, mianowicie użyte w uzasadnieniu słowo „czasokres” to pleonazm.

Wyrok Sądu Najwyższego z 3.10.2023 r., II KK 372/23, 








Sąd Najwyższy uwzględnił kasację Prokuratora Generalnego, uznając rażące naruszenie prawa karnego procesowego w wyroku nakazowym. Uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania pozwoli na adekwatne rozważenie zakresu ewentualnej odpowiedzialności karnej oskarżonego.