Podstawa procedowania jednoosobowego składu sądu odwoławczego

W dyspozycji art. 449 § 2 KPK jednoosobowy skład sądu odwoławczego przewidziano wyłączenie dla spraw, w których postępowanie przygotowawcze zakończone zostało w formie dochodzenia, oraz w sprawach z oskarżenia prywatnego. Publikacja omawia konkretne przypadki postępowania jednoosobowego składu sądu odwoławczego w kontekście zakończonego postępowania przygotowawczego i oskarżenia prywatnego.

Tematyka: KPK, sąd odwoławczy, jednoosobowy skład, postępowanie przygotowawcze, oskarżenie prywatne, Sąd Najwyższy, naruszenie przepisów, uchylenie wyroku

W dyspozycji art. 449 § 2 KPK jednoosobowy skład sądu odwoławczego przewidziano wyłączenie dla spraw, w których postępowanie przygotowawcze zakończone zostało w formie dochodzenia, oraz w sprawach z oskarżenia prywatnego. Publikacja omawia konkretne przypadki postępowania jednoosobowego składu sądu odwoławczego w kontekście zakończonego postępowania przygotowawczego i oskarżenia prywatnego.

W dyspozycji art. 449 § 2 KPK jednoosobowy skład sądu odwoławczego przewidziano wyłączenie dla spraw,
w których postępowanie przygotowawcze zakończone zostało w formie dochodzenia, oraz w sprawach
z oskarżenia prywatnego, chyba że zaskarżone orzeczenie sąd pierwszej instancji wydał w innym składzie niż
w składzie jednego sędziego.
Opis stanu faktycznego
Aktem oskarżenia – wniesionym przez asesora Prokuratury Rejonowej w N. po zakończeniu postępowania
przygotowawczego prowadzonego w formie śledztwa przeciwko T.M. – objęto popełnienie następujących czynów:
1.   w okresie od 15.4.2013 r. do 30.3.2017 r. występku z art. 586 KSH;
2.   18.11.2013 r. występku z art. 286 § 1 KK;
3.   w okresie od 7.11.2016 r. do 13.9.2017 r. występku z art. 244 KK;
4.   20.10.2016 r. występku z art. 300 § 2 KK w zw. z art. 300 § 3 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK.
Sąd Rejonowy w N. wyrokiem z 29.12.2022 r., II K 198/21 uznał oskarżonego T.M. za winnego popełnienia występku:
1.   z art. 586 KSH i za to wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;
2.   z art. 286 § 1 KK i za to wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności;
3.   z art. 244 KK i za to wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności;
4.   z art. 300 § 2 KK w zw. z art. 300 § 3 KK w zw. z art. 11 § 2 KK i za to wymierzył mu karę 1 roku i 3 miesięcy
     pozbawienia wolności.
Ponadto na podstawie art. 85 § 1 KK i art. 86 § 1 KK połączył orzeczone wyżej jednostkowe kary pozbawienia
wolności i wymierzył oskarżonemu karę łączną 2 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności, a na podstawie art. 41 § 1 i 2
KK orzekł wobec oskarżonego T.M. zakaz zajmowania wszelkich stanowisk we władzach spółek prawa handlowego
oraz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z budownictwem na okres 10 lat.
Sąd Okręgowy w B., po rozpoznaniu w składzie jednoosobowym apelacji obrońcy, wyrokiem z 27.4.2023 r., IV Ka
293/23, utrzymał w mocy zaskarżony wyrok oraz zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych za
postępowanie odwoławcze i jego wydatkami obciążył Skarb Państwa.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego w B. wniosła obrońca T.M., zaskarżając to orzeczenie w całości. Zarzuciła
rażące naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie art.
29 § 1 KPK w zw. z art. 449 § 2 KPK polegające na rozpoznaniu sprawy przez sąd odwoławczy w składzie jednego
sędziego, podczas gdy sąd ten zobligowany był do rozpoznania apelacji w składzie trzech sędziów, albowiem
postępowanie przygotowawcze było prowadzone i zakończyło się w formie śledztwa, co stanowi bezwzględną
przyczynę odwoławczą wskazaną w art. 439 § 1 pkt 2 KPK. W kasacji podniesiono też szereg zarzutów dotyczących
innego rażącego naruszenia prawa.
W następstwie sformułowanych zarzutów, obrońca wniosła o uchylenie w całości wyroku Sądu Okręgowego w B.
i przekazanie sprawy sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
Prokurator w pisemnej odpowiedzi na zaprezentowane przez obrońcę stanowisko, wniósł o nieuwzględnienie
zarzutów podniesionych w kasacji i uznanie jej za oczywiście bezzasadną.
Odnosząc się do zarzutu zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, prokurator wskazał, iż: rzeczywiście
postępowanie przygotowawcze prowadzone było w formie śledztwa, ale czyny będące finalnie zarzucone skazanemu
nie obligowały do prowadzenia go w tej formie – wystarczająca była forma dochodzenia. Prowadzący wszczął
postępowanie o czyn z art. 301 § 1 KK, podczas gdy aktem oskarżenia zarzucił skazanemu czyny z art. 286 § 1 KK,
art. 586 KSH oraz art. 244 KK i art. 300 § 2 KK w zw. z art. 300 § 3 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w Izbie Karnej, na posiedzeniu 8.11.2023 r. w trybie art. 535 § 5 KPK sprawy T.M.
skazanego z art. 300 § 2 KK w zw. z art. 300 § 3 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK i in., kasacji wniesionej przez obrońcę od
wyroku Sądu Okręgowego w B. z 27.4.2023 r., IV Ka 293/23 utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w N.
z 29.12.2022 r., II K 198/21, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.



Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego oczywiście zasadne jest stanowisko zaprezentowane w kasacji, że na etapie
postępowania odwoławczego doszło do naruszenia przepisu art. 29 § 1 KPK, a w konsekwencji do zaistnienia
uchybienia opisanego w art. 439 § 1 pkt 2 KPK w zw. z art. 29 § 1 KPK, co skutkować musiało uchyleniem
zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Jak wynika z akt przedmiotowej sprawy, sąd ad quem – rozpoznając apelację obrońcy – procedował w składzie
jednego sędziego i w takim składzie wydał też zaskarżony wyrok. Tymczasem, zgodnie z art. 29 § 1 KPK, na
rozprawie apelacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. W stanie prawnym
obowiązującym w dacie wydania zaskarżonego orzeczenia, ustawowe wyjątki od tej zasady dotyczyły sytuacji
określonych w art. 449 § 2 KPK, ewentualnie przypadku wskazanego w przepisie art. 14fa ust. 1 ustawy z 2.3.2020 r.
o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych
chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1327; dalej: KoronawirusU).
W dyspozycji art. 449 § 2 KPK jednoosobowy skład sądu odwoławczego przewidziano wyłączenie dla spraw,
w których postępowanie przygotowawcze zakończone zostało w formie dochodzenia, oraz w sprawach z oskarżenia
prywatnego, chyba że zaskarżone orzeczenie sąd pierwszej instancji wydał w innym składzie niż w składzie jednego
sędziego. Natomiast zgodnie z art. 14fa ust. 1 KoronawirusU oraz w okresie roku po ich odwołaniu w sprawach
rozpoznawanych według przepisów Kodeksu postępowania karnego o przestępstwa zagrożone karą pozbawienia
wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat, na rozprawie apelacyjnej sąd orzeka w składzie jednego
sędziego, jeżeli w pierwszej instancji sąd orzekał w takim samym składzie.
Nie można podzielić stanowiska prokuratora, że czyny finalnie zarzucone skazanemu w akcie oskarżenia nie
obligowały organu procesowego do prowadzenia postępowania w formie śledztwa, gdyż wystarczająca była forma
dochodzenia. W tej kwestii należy odwołać się do art. 325 § 2 KPK, który zawęża zakres dochodzenia przez
enumeratywne wskazanie rodzajów czynów zabronionych, dla których właściwa jest forma śledztwa, mimo że
spełniają one również pozytywne przesłanki dochodzenia. Do katalogu tych czynów zaliczono m.in. zachowania
opisane w rozdziale XXXVI Kodeksu karnego, tj. przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom
majątkowym w obrocie cywilnoprawnym. Co prawda z grupy tych wyjątków wyłączono wprost art. 300 KK, niemniej
wyłączenie to de facto odnosi się do zachowań opisanych w § 1 i § 2 tego przepisu, jako czynów zagrożonych karą
nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności (a więc, co do których zachodzi pozytywna przesłanka dochodzenia
z art. 325b § 1 pkt 1 KPK), które mimo że określone zostały w rozdziale XXXVI Kodeksu karnego, nie determinują
prowadzenia śledztwa na zasadzie wyjątku przewidzianego w art. 325b § 2 KPK. Z tej też racji materia aktu
oskarżenia, dotycząca zachowania zakwalifikowanego z art. 300 § 2 KK w zw. z art. 300 § 3 KK, w zw. z art. 11 § 2
KK, implikowała konieczność prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie śledztwa (art. 309 pkt 4 KPK),
bowiem odnosiła się do czynu niespełniającego pozytywnych przesłanek dochodzenia. Następnie, zachowanie to
zostało przypisane skazanemu w wyroku sądu a quo.
Skoro zaskarżony wyrok zapadł z obrazą art. 29 § 1 KPK, prowadzącą do zaistnienia bezwzględnej podstawy
odwoławczej, to podlegał on uchyleniu niezależnie od wpływu uchybienia na treść orzeczenia. W tym stanie rzeczy –
na podstawie art. 436 KPK w zw. z art. 518 KPK – należało odstąpić od rozpoznania pozostałych zarzutów
kasacyjnych. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd odwoławczy będzie zobowiązany rozpoznać apelację obrońcy
oskarżonego w składzie zgodnym z przepisami procesowymi.

Komentarz
Dokonana przez Sąd Najwyższy analiza jest bezwzględnie trafna, ponieważ jednoznacznie wskazuje, że żaden
z opisanych wyżej wyjątków nie wystąpił w niniejszej sprawie, albowiem zainicjowane postępowanie przygotowawcze
było prowadzone i zostało zakończone w formie śledztwa, zaś materią tego postępowania objęte zostały m.in.
przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica przekracza 5 lat, tj. występki z art. 286 § 1
KK i art. 300 § 2 KK w zw. z art. 300 § 3 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK. Wobec tego rację ma skarżąca, że apelacja
obrońcy oskarżonego T.M. – zgodnie z ogólną zasadą ustalania składu sądu odwoławczego (wyrażoną w art. 29 § 1
KPK) – powinna zostać rozpoznana przez Sąd Okręgowy w B. w składzie trzech sędziów, podczas gdy zaskarżony
kasacją wyrok wydany został przez sąd odwoławczy w składzie jednoosobowym.

Wyrok Sądu Najwyższego z 8.11.2023 r., V KK 408/23, 








Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Analiza SN wskazuje na naruszenie przepisów procesowych, co stanowiło podstawę do uchylenia orzeczenia. Sprawa dotyczyła zastosowania jednoosobowego składu sądu odwoławczego w sytuacji, która nie spełniała przewidzianych wyjątków.