Konsekwencje dwóch prawomocnych wyroków łącznych, czyniących te same skutki

Tematyka: wyrok sądowy, prawomocny wyrok, uchylenie orzeczenia, naruszenie prawa, powaga rzeczy osądzonej, przesłanka lis pendens, ne bis in idem, postępowanie karne

W wypadku, gdy wobec tej samej osoby zapadły dwa prawomocne wyroki łączne, obejmujące te same
skazania, które objęte były tym węzłem w wyroku, który uprawomocnił się wcześniej, drugi z tych wyroków
dotknięty jest w tym zakresie rażącym naruszeniem prawa, zaliczanym do tzw. bezwzględnych przyczyn
uchylenia orzeczenia, przewidzianym w art. 439 § 1 pkt 8 KPK określanym jako naruszenie powagi rzeczy
osądzonej (art. 17 § 1 pkt 7 KPK).
Opis stanu faktycznego
W części wstępnej wyroku łącznego wydanego w sprawie skazanego J.R. 22.3.2023 r. przez Sąd Rejonowy w Z., II K
742/22, wskazano trzy prawomocne orzeczenia: II K 934/20; II K 11/22; II K 77/22. Sąd Rejonowy w Z. w części
dyspozytywnej przedmiotowego wyroku łącznego na podstawie art. 85 § 1 i 2 KK w zw. z art. 86 § 1 KK połączył kary
pozbawienia wolności wymierzone skazanemu J.R. wskazanymi powyżej wyrokami i wymierzył mu karę łączną 1
roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności.
Sąd Okręgowy w Z., po rozpoznaniu apelacji obrońcy skazanego, wyrokiem z 13.7.2023 r., VII Ka 640/23 utrzymał
w mocy zaskarżony wyrok łączny.
22.9.2023 r. do Sądu Najwyższego wpłynęła kasacja Prokuratora Generalnego od ww. wyroku Sądu Okręgowego
w Z. Wyrok ten został zaskarżony w całości na korzyść J.R.
Skarżący zarzucił rażące naruszenie przepisu prawa karnego procesowego, to jest art. 17 § 1 pkt 7 KPK, stanowiące
bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, określoną w art. 439 § 1 pkt 8 KPK., polegające na utrzymaniu
w mocy wyroku łącznego Sądu Rejonowego w Z. z 22.3.2023 r., VII K 742/22, łączącego orzeczone wobec
skazanego J.R. dwie kary pozbawienia wolności, obejmującego te same skazania, wydane wobec tego samego
skazanego, co skutkowało zaistnieniem ujemnej przesłanki procesowej.
Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia oraz utrzymanego nim wyroku
łącznego Sądu Rejonowego w Z., VII K 742/22, i na podstawie art. 537 § 2 KPK w zw. z art. 439 § 1 pkt 8 KPK w zw.
z art. 17 § 1 pkt 7 KPK, umorzenie postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy J.R. skazanego wyrokiem łącznym z powodu kasacji wniesionej przez
Prokuratora Generalnego na korzyść, uchylił zaskarżony wyrok oraz umorzył postępowanie w przedmiocie wydania
wyroku łącznego.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniesiona kasacja jest oczywiście zasadna, dlatego została uwzględniona na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Rację ma skarżący, że w niniejszej sprawie doszło do wystąpienia bezwzględniej podstawy odwoławczej, która
musiała skutkować uchyleniem wyroków sądów obu instancji i umorzeniem postępowania w przedmiocie wydania
wyroku łącznego.
Bezsporna pozostaje okoliczność, że w zaistniałym układzie procesowym w dniu wydania zaskarżonego wyroku,
którym utrzymany został wyrok łączny Sądu Rejonowego w Z. z 22.3.2023 r. – w obrocie prawnym funkcjonował już
prawomocny (z 8.6.2023 r.) wyrok łączny Sądu Rejonowego w Z. z 31.5.2023 r., VII K 87/23, w którym rozstrzygnięto
kwestię połączenia kar z wyroków: Sądu Rejonowego w G., II K 11/22 oraz Sądu Rejonowego w Z., II K 77/22,
a zatem dokładnie tych samych kar jednostkowych orzeczonych wobec skazanego, które połączono węzłem kary
łącznej w sprawie objętej przedmiotową kasacją w sprawie VII K 742/22.
Należało odnotować, że w sprawie VII K 742/22 wniosek o wydanie wyroku łącznego, sporządzony przez skazanego
J.R., wpłynął do Sądu Rejonowego w Z. 10.10.2022 r. i w tej dacie sprawa ta została zarejestrowana VII K 742/22.
Natomiast postępowanie w sprawie VII K 87/23 zainicjonowane zostało pismem Zastępcy Dyrektora Zakładu
Karnego w P. z 9.11.2022 r., skierowanym do Sądu Rejonowego w G. Sprawa ta została zarejestrowana w tym
sądzie 21.11.2022 r., II K 507/22. Następnie, postanowieniem z 4.1.2023 r. ww. Sąd Rejonowy stwierdził, że nie jest
właściwy do prowadzenia tej sprawy, przekazując ją do Sądu Rejonowego w Z., gdzie 14.2.2023 r. sprawę tę
zarejestrowano, VII K 87/23. Sąd Rejonowy w Z. nie połączył wymienionych spraw do wspólnego rozpoznania,
kontynuując ich odrębne procedowanie. Choć postępowanie w sprawie VII K 742/22 zostało wszczęte wcześniej,
a nieprawomocny wyrok sądu pierwszej instancji zapadł 22.3.2023 r., to jednak wydany później wyrok łączny

w sprawie VII K 87/23 (tj. 31.5.2023 r.) uzyskał przymiot prawomocności już z 8.6.2023 r., podczas gdy wyrok łączny
wydany w sprawie VII K 742/22 – wobec zainicjowanego postępowania apelacyjnego – stał się prawomocny dopiero
13.7.2023 r.
Słusznie skonstatował skarżący, że dla rozstrzygnięcia sprawy kasacyjnej irrelewantne jest to, że przed
uprawomocnieniem się wyroku z 31.5.2023 r., VII K 87/23, właśnie to postępowanie (wszczęte później) było
obarczone względną przesłanką odwoławczą lis pendens (art. 17 § 1 pkt 7 KPK), ponieważ w tym samym czasie
toczyło się wobec tej samej osoby i w tym samym zakresie postępowanie w sprawie VII K 742/22.
Sąd ad quem dokonując kontroli instancyjnej wyroku łącznego wydanego przez Sąd Rejonowy w Z. w sprawie VII K
742/22 – wbrew dyspozycji art. 213 § 1 KPK – zaniechał aktualizacji i weryfikacji danych na temat karalności
skazanego J.R. w dniu wyrokowania, tj. 13.7.2023 r., kiedy to wyrok łączny ze sprawy VII K 87/23, obejmujący
węzłem kary łącznej te same kary jednostkowe, był już prawomocny. Jak trafnie zauważył skarżący, w tym aspekcie
sąd odwoławczy bazował wyłącznie na materiale zgromadzonym przez sąd pierwszej instancji, a zatem m.in. na
karcie karnej aktualnej na 23.11.2022 r., VII K 742/22. Nie mógł tym samym odnotować, że sytuacja prawna
skazanego od daty zaskarżonego apelacją wyroku uległa zmianie, de facto niepośledniej dla właściwego
rozstrzygnięcia sprawy. Utrzymanie bowiem w mocy kolejnego wyroku, w którym połączono kary pozbawienia
wolności orzeczone za te same czyny (i popełnione przez tę samą osobę), było uchybieniem naruszającym zasadę
powagi rzeczy osądzonej i stanowiło bezwzględną przyczynę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 8 KPK.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono już, że w wypadku, gdy wobec tej samej osoby zapadły dwa
prawomocne wyroki łączne, obejmujące te same skazania, które objęte były tym węzłem w wyroku, który
uprawomocnił się wcześniej, drugi z tych wyroków dotknięty jest w tym zakresie rażącym naruszeniem prawa,
zaliczanym do tzw. bezwzględnych przyczyn uchylenia orzeczenia, przewidzianym w art. 439 § 1 pkt 8 KPK,
określanym jako naruszenie powagi rzeczy osądzonej (art. 17 § 1 pkt 7 KPK). Taka sytuacja stanowi ujemną
przesłankę procesową, przewidzianą w przepisie art. 17 § 1 pkt 7 KPK w zakresie wydania kolejnego orzeczenia
w tym przedmiocie w przypadku, gdy w orzeczeniu wydawanym później miało dojść do rozstrzygnięcia tego, czy
dokładnie te same skazania za czyny jednostkowe spełniają warunki do objęcia ich węzłem kary łącznej w wyroku
łącznym (por. wyrok SN z 30.11.2011 r., II KK 149/11,
). Tego stanowiska nie podważa dyspozycja art. 575 §
1 KPK przewidująca, że jeżeli po wydaniu wyroku łącznego zachodzi potrzeba wydania nowego wyroku łącznego,
z chwilą jego uprawomocnienia poprzedni wyrok łączny traci moc. Chodzi o to, że w omawianej sytuacji nie
zachodziła żadna potrzeba wydania nowego wyroku łącznego obejmującego wymienione wyżej skazania (zob. wyrok
Sądu Najwyższego 9.9.2010 r., III KO 80/09,
).
Należało zatem stwierdzić, że w rozpoznawanej sprawie doszło do naruszenia art. 17 § 1 pkt 7 KPK,
a w konsekwencji wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza przewidziana w art. 439 § 1 pkt 8 KPK, co
uzasadniało eliminację zaskarżonego wyroku sądu odwoławczego oraz wyroku sądu pierwszej instancji z obrotu
prawnego, a także umorzenie postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego.

Komentarz
Nie nasuwa najmniejszych wątpliwości, że Prokurator Generalny trafnie przywołał zasługujący na aprobatę pogląd
orzeczniczy, iż przesłanka lis pendens (konstytuująca zakaz równoległego prowadzenia postępowań karnych
dotyczących tego samego przedmiotu procesu w stosunku do tej samej osoby) doznaje znacznego osłabienia
w momencie, gdy w jednym z postępowań obejmujących tożsamy czyn zapadnie prawomocny wyrok skazujący.
Taka sytuacja generuje zaistnienie negatywnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej, która nie
pozwala prowadzić drugiego postępowania o to samo historyczne zdarzenie, nawet w ramach kontynuacji
dotychczasowych czynności procesowych, a w konsekwencji wydania przez sąd kolejnego wyroku skazującego, co
do tego samego czynu. W ten sposób zostaje zapewniona stabilność prawa i orzeczeń organów procesowych
w postępowaniu karnym oraz realizowana jest zasada ne bis in idem, stanowiąca gwarancję, że nikt nie będzie
pociągany więcej niż raz do odpowiedzialności karnej za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z 12.3.2020 r., V KK 278/19,
). Zasadność tego poglądu odnieść należy
odpowiednio również do procedowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego.

Wyrok Sądu Najwyższego z 8.11.2023 r., I KK 345/23,

Prokurator Generalny trafnie przywołał zasługujący na aprobatę pogląd orzeczniczy, że przesłanka lis pendens doznaje osłabienia, gdy w jednym z postępowań zapadnie prawomocny wyrok skazujący. Zapewniona zostaje stabilność prawa i orzeczeń organów procesowych, realizowana jest zasada ne bis in idem. Zasadność tego poglądu odnosi się również do procedowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego.