Warunki eliminacji z obrotu prawnego uchybienia w zakresie prawa materialnego

Tematyka: kasacja, Sąd Najwyższy, uchylenie wyroku, obowiązki sądu odwoławczego, rażące naruszenie prawa, art. 216 KK

Jeżeli zarzut kasacji wywodzi, że sąd zaniechał kontroli odwoławczej, do której był zobligowany, wówczas
prawidłowy wniosek powinien dotyczyć uchylenia wyroku sądu odwoławczego w tym zakresie, w jakim sąd
ten zaniechał swoich ustawowych obowiązków. Sąd Najwyższy nie może zastępować sądu odwoławczego,
który nie wykonuje swoich obowiązków i w istocie rozpoznawać zarzuty apelacji. Zarzuty apelacji musi
w sposób rzetelny rozpoznać sąd odwoławczy.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 25.5.2021 r., III K 171/19,
, Sąd Rejonowy w W. uznał oskarżoną P.K. za winną popełnienia m.in.
występku wyczerpującego dyspozycję art. 216 § 1 KK i za ten czyn wymierzył jej karę 8 miesięcy ograniczenia
wolności, połączoną z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze
20 godzin w skali miesiąca, natomiast na podstawie art. 216 § 4 KK nałożył na oskarżoną obowiązek zapłaty
nawiązki w kwocie 500 zł na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża.
Od wyroku tego apelację wniósł obrońca oskarżonej zaskarżając wyrok w całości i podnosząc między innymi zarzut
obrazy dyspozycji art. 216 § 4 KK przez bezpodstawne zastosowanie tego przepisu i orzeczenie na tej podstawie
wobec oskarżonej środka kompensacyjnego w postaci nawiązki w kwocie 500 zł na rzecz Polskiego Czerwonego
Krzyża w przypadku, gdy oskarżonej nie przypisano przestępstwa określonego dyspozycją art. 216 § 2 KK, lecz
została skazana za przestępstwo określone w art. 216 § 1 KK.
Po rozpoznaniu tej apelacji, Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z 23.9.2021 r., X Ka 710/21, zaskarżony wyrok utrzymał
w mocy.
Kasację na korzyść skazanej wniósł Prokurator Generalny, który zaskarżając wyrok sądu odwoławczego w zakresie,
w którym utrzymał on w mocy rozstrzygnięcie o orzeczeniu wobec P.K. w części dyspozytywnej wyroku Sądu
Rejonowego w W. nawiązki w kwocie 500 zł na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża podniósł zarzut rażącego
i mającego istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenia przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 433 § 2
KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK, polegającego na dokonaniu przez sąd okręgowy nieprawidłowej kontroli odwoławczej
w zakresie, zawartego w petitum apelacji obrońcy, zarzutu obrazy prawa materialnego, co skutkowało wydaniem
przez sąd odwoławczy wadliwego orzeczenia utrzymującego w mocy zaskarżony wyrok, w części dotyczącej
orzeczenia wobec P.K. nawiązki w kwocie 500 zł na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, podczas gdy należyta
ocena podniesionego w apelacji obrońcy zarzutu obrazy art. 216 § 4 KK, w związku z brakiem skazania wymienionej
za przestępstwo z art. 216 § 2 KK powinna prowadzić sąd ad quem do konstatacji, że w sytuacji uznania przez sąd
meriti oskarżonej za winną występku z art. 216 § 1 KK, nie jest możliwe orzeczenie wobec P.K. nawiązki wskazanej
w treści art. 216 § 4 KK, a w konsekwencji do konieczności wydania orzeczenia refomatoryjnego, o uchyleniu w tej
części wyroku sądu rejonowego, który został wydany z obrazą przepisu prawa materialnego art. 216 § 4 KK, przy
czym orzeczenie sądu odwoławczego w pisemnej części motywacyjnej nie czyni zadość wymogom stawianym
treścią przepisu art. 457 § 3 KPK, gdyż nie uzasadnia wyrażonego stanowiska, dotyczącego braku podstaw do
uwzględnienia, w tej części, apelacji obrońcy oskarżonej.
Podnosząc ten zarzut skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w W. w zaskarżonym zakresie oraz
zawartego w części dyspozytywnej wyroku Sądu Rejonowego rozstrzygnięcia w postaci orzeczenia od P.K. nawiązki
w kwocie 500 zł na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego od prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego w W. z 23.9.2021 r., X Ka 710/21, utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w W. z 25.5.2021 r.,
III K 171/19,
, uchylił wyrok w zaskarżonym zakresie, to znaczy części w jakiej utrzymano nim w mocy
rozstrzygnięcie wyrokiem Sądu Rejonowego dotyczące orzeczenia nawiązki w kwocie 500 zł na rzecz Polskiego
Czerwonego Krzyża i sprawę przekazał temu sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się zasadna i to w stopniu oczywistym uzasadniającym jej
uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK, a takiemu stwierdzeniu nie przeczy nietrafność wniosku
końcowego kasacji, którym z natury rzeczy nie jest związany Sąd Najwyższy.
Rację ma skarżący twierdząc, że wyrok Sądu Okręgowego w W. z 23.9.2021 r., X Ka 710/21, wydany został
z rażącym i mającym istotny wpływ na jego treść naruszeniem przepisów prawa procesowego wskazanych

w zarzucie kasacji. Obrońca oskarżonej podniósł zarzut obrazy art. 216 § 4 KK odnoszący się do bezpodstawnego
zasądzenia od oskarżonej nawiązki, w sytuacji, gdy nie przypisano jej popełnienia czynu z art. 216 § 2 KK. Nie ma
wątpliwości, że uchybienie, którego dopuścił się sąd I instancji orzekający w tej sprawie, polegające na orzeczeniu od
oskarżonej nawiązki na podstawie art. 216 § 4 KK, przy skazaniu jej za przestępstwo określone w art. 216 § 1 KK,
stanowiło rażące naruszenie art. 216 § 4 KK mające istotny wpływ treść tego orzeczenia. Do tego zarzutu sąd
odwoławczy odniósł się jednym zdaniem, z którego nie wynika w ogóle, dlaczego zarzut ten jest w jego ocenie
wadliwy. Taki sposób odniesienia się – a raczej braku odniesienia się – do zarzutu jest oczywistym i rażącym
naruszeniem przepisu art. 433 § 2 KPK, przy czym dodać trzeba, że w istocie świadczy nie tylko o rażącym
naruszeniu prawa, ale o zignorowaniu przez sąd odwoławczy podstawowego obowiązku jaki ciąży na sądzie
odwoławczym, rzetelnego rozpoznania środka odwoławczego. Brak wykonania podstawowego obowiązku
orzeczniczego jest tym bardziej widoczny, gdy dostrzeże się jak oczywiście trafny był zarzut apelacji. Wystarczyło
porównanie podstawy prawnej skazania oskarżonej oraz podstawy prawnej orzeczonej nawiązki by stwierdzić, że
apelacja w tym zakresie jest oczywiście zasadna. Nawet jednak tego sędzia orzekający w tej sprawie nie uczynił.
Bezspornym jest, że przepis art. 216 § 4 KK pozwala na orzeczenie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego
Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego, wyłącznie w przypadku skazania
za przestępstwo określone w art. 216 § 2 KK, a takiego przestępstwa nie przypisano przecież oskarżonej.
W tej sytuacji rozpoznając wniesioną na korzyść oskarżonej apelację podnoszącą m.in. zarzut obrazy przepisu prawa
materialnego, tj. art. 216 § 4 KK, sąd odwoławczy powinien wydać w tym zakresie orzeczenie reformatoryjne i uchylić
zakwestionowane rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji. Nie mógł jednak zostać uwzględniony wniosek
skarżącego o uchylenie także wyroku sądu pierwszej instancji w tej części, tj. w zakresie orzeczonej nawiązki.
Podkreślić trzeba, że zarzut kasacji dotyczy wadliwego zrealizowania obowiązków przez sąd odwoławczy, a zatem
wywodzi się w kasacji, iż ten sąd zaniechał kontroli odwoławczej, do której był zobligowany. Już z tego powodu
prawidłowy wniosek powinien dotyczyć uchylenia wyroku sądu odwoławczego w tym zakresie, w jakim sąd ten
zaniechał swoich ustawowych obowiązków. Ponadto niemożność uwzględnienia tej części wniosku końcowego
kasacji, w jakiej postuluje się uchylenie także rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji o nawiązce prowadziłaby do
tego, że Sąd Najwyższy przejąłby obowiązki sądu odwoławczego, których ten nie zrealizował a takie postąpienie nie
jest możliwe. Sąd Najwyższy nie może zastępować sądu odwoławczego, który nie wykonuje swoich obowiązków
i w istocie rozpoznawać zarzuty apelacji; zarzuty apelacji musi w sposób rzetelny rozpoznać sąd odwoławczy.
Z tego względu Sąd Najwyższy zobligowany był do uchylenia wyroku sądu odwoławczego w zaskarżonej jego części
i nakazania powtórzenia kontroli odwoławczej, tym razem z poszanowaniem przepisów wyznaczających obowiązki
sądu odwoławczego (art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK). Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd
odwoławczy rozpozna zarzut podniesiony w apelacji obrońcy w sposób rzetelny.

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy jawi bezsporne twierdzenie, że sąd odwoławczy dopuścił się rażącego naruszenia prawa
materialnego, które mogło jedynie skutkować aprobatą przez Sąd Najwyższy w rzeczy samej słusznych wywodów
Prokuratora Generalnego utrwalonych w kasacji. Sprawa jest banalnie prosta. Otóż z konstrukcji art. 216 KK,
dotyczącego przestępstwa zniewagi, jednoznacznie wynika, że zakwalifikowanie czynu z art. 216 § 1 KK,
polegającego na publicznym znieważeniu osoby, umożliwia jedynie wymierzenie grzywny albo kary ograniczenia
wolności. Dopiero zastosowanie art. 216 § 2 KK, określającego czyn polegający na znieważeniu osoby przy
wykorzystaniu środków masowego przekazywania, umożliwia orzeczenie nawiązki na wskazany cel społeczny, którą
przewidział art. 216 § 4 KK. Tylko pobieżna kontrola odwoławcza mogła nie dostrzec wyraźnego uchybienia sądu
rejonowego.

Wyrok Sądu Najwyższego z 13.12.2023 r., II KK 511/23,

Tło rozpoznawanej sprawy jawi bezsporne twierdzenie, że sąd odwoławczy dopuścił się rażącego naruszenia prawa materialnego, które mogło jedynie skutkować aprobatą przez Sąd Najwyższy w rzeczy samej słusznych wywodów Prokuratora Generalnego utrwalonych w kasacji. Sprawa jest banalnie prosta. Otóż z konstrukcji art. 216 KK, dotyczącego przestępstwa zniewagi, jednoznacznie wynika, że zakwalifikowanie czynu z art. 216 § 1 KK, polegającego na publicznym znieważeniu osoby, umożliwia jedynie wymierzenie grzywny albo kary ograniczenia wolności. Dopiero zastosowanie art. 216 § 2 KK, określającego czyn polegający na znieważeniu osoby przy wykorzystaniu środków masowego przekazywania, umożliwia orzeczenie nawiązki na wskazany cel społeczny, którą przewidział art. 216 § 4 KK. Tylko pobieżna kontrola odwoławcza mogła nie dostrzec wyraźnego uchybienia sądu rejonowego.