Powinności sądu w zakresie dobrowolnego poddania się karze

Złożenie wniosku o dobrowolne poddanie się karze nie oznacza automatycznego uwzględnienia go przez sąd, który musi dokładnie zbadać wszystkie okoliczności związane z popełnieniem przestępstwa. Publikacja omawia przypadki, w których sąd musi podjąć decyzję dotyczącą wniosku oskarżonego oraz analizuje wyrok Sądu Najwyższego w kontekście obowiązków sądu w takich sytuacjach.

Tematyka: dobrowolne poddanie się karze, sąd, obowiązki, przesłanki, art. 387 § 2 KPK, Sąd Najwyższy, kasacja, wniosek oskarżonego, rażące naruszenie prawa procesowego

Złożenie wniosku o dobrowolne poddanie się karze nie obliguje sądu do jego automatycznego
uwzględnienia. Na sądzie ciąży bowiem obowiązek zbadania przesłanek z art. 387 § 2 KPK, m.in. tego, czy
okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości. Wymóg ten, odnosi się nie tylko do
zasadniczej kwestii samego sprawstwa oskarżonego zarzucanego mu czynu, ale i do wszelkich okoliczności
ważących na kształcie i rozmiarze odpowiedzialności karnej za taki czyn.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w Ż. w wyroku z 18.12.2003 r., II K1625/03 uznał G.Ż. za winnego tego, że w okresie od 15 maja do
14 listopada 2003 r. w O. pełniąc obowiązki funkcjonariusza Straży Granicznej, działając w warunkach czynu
ciągłego z góry powziętym zamiarem, w krótkich odstępach czasu oraz wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami
przyjmował od osób przekraczających granicę państwa korzyści majątkowe w zamian za odstąpienie od wykonania
nakazanych prawem czynności służbowych lub uczestniczył w podziale tak uzyskanych środków finansowych
i przyjął po dokonanym podziale kwotę nie mniejszą niż 1.200 zł, tj. popełnienia czynu z art. 228 § 3 KK w zw. z art.
12 KK i za to na zasadzie art. 228 § 3 KK w zw. z art. 12 KK i art. 33 § 2 KK skazał go na karę roku pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 4 lat próby oraz karę grzywny w wysokości 170
stawek dziennych, przyjmując, iż jedna stawka jest równoważna kwocie 100 zł.
Wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się 27.12.2003 r.
Kasację na korzyść skazanego wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich, który zaskarżając wyrok w całości zarzucił
rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, tj. art. 387 § 2 KPK, w brzmieniu
nadanym ustawą z 10.1.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - przepisy wprowadzające
Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr
17, poz. 155) i art. 413 § 2 pkt 1 KPK, przez uwzględnienie wadliwego wniosku oskarżonego G.Ż. o wydanie wyroku
skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego i wydanie wyroku skazującego.
W konsekwencji Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu w Ż. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanego,
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Ż. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja wniesiona na korzyść skazanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich okazała
się oczywiście zasadna, co umożliwiło jej rozpoznanie w trybie art. 535 § 5 KPK.
Zgodnie z art. 387 § 2 KPK w brzmieniu nadanym ustawą z 10.1.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy
o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17, poz. 155), sąd może uwzględnić wniosek oskarżonego o wydanie
wyroku skazującego, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości i cele postępowania zostaną
osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości. Uwzględnienie takiego wniosku jest możliwe jedynie
wówczas, gdy nie sprzeciwią się temu prokurator, a także pokrzywdzony należycie powiadomiony o terminie
rozprawy oraz pouczony o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego tego wniosku.
Nie budzi wątpliwości, że złożenie wniosku o dobrowolne poddanie się karze nie obliguje sądu do jego
automatycznego uwzględnienia. Na sądzie ciąży bowiem obowiązek zbadania przesłanek z art. 387 § 2 KPK,
a mianowicie, czy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości. Wymóg ten, odnosi się nie tylko do
zasadniczej kwestii samego sprawstwa oskarżonego zarzucanego mu czynu, ale i do wszelkich okoliczności
ważących na kształcie i rozmiarze odpowiedzialności karnej za taki czyn (wyrok Sądu Najwyższego z 21.8.2012 r., IV
KK 67/12,
).
Sąd uzależnił uwzględnienie wniosku oskarżonego i obrońcy od dokonania zmian przez określenie kary grzywny na
170 stawek dziennych przy przyjęciu, że jedna stawka równa się 100 zł oraz w przedmiocie zakazu zajmowania
stanowisk kontrolera granicznego na okres 2 lat. Oskarżony i obrońca wyrazili zgodę na powyższe, stąd też Sąd
Rejonowy, na zasadzie art. 387 § 2 i 3 KPK, uwzględnił wniosek oskarżonego o wydanie wyroku skazującego,
z uwagi na to, że okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości i cele postępowania zostaną
osiągnięte, a prokurator nie sprzeciwił się wnioskowi. Na podstawie art. 387 § 4 KPK sąd uznał za ujawnione dowody
wymienione w akcie oskarżenia do odczytania, zaliczając je w poczet materiału dowodowego. 18.12.2003 r. sąd

wydał wyrok, w którym uznał G.Ż. za winnego dokonania zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu popełnionego
w okresie od 15.5.2003 r. do 14.11.2003 r. Z uwagi na treść ogłoszonego wyroku Przewodniczący zarządził
niezwłoczne zwolnienie oskarżonego z Aresztu Śledczego.
Analiza akt sprawy uprawnia do twierdzenia, że Sąd Rejonowy w Ż., przypisując G.Ż. popełnienie występku z art. 228
§ 3 KPK w zw. z art. 12 KK w okresie od 15 maja do 14 listopada 2003 r. nie sprostał wymogom przepisu art. 387 § 2
KPK w brzmieniu nadanym ustawą z 10.1.2003 r. przez dokładne określenie czasu popełnienia przypisanego mu
czynu, a uchybienie to miało niewątpliwie charakter istotny i rażący. Sąd całkowicie pominął to, że w ramach
czasowych zarzucanego skazanemu przestępstwa, był on pozbawiony wolności, ponieważ został zatrzymany
29.9.2003 r., a później na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Z. z 1.10.2003 r. tymczasowo aresztowany na
okres 3 miesięcy, tj. do 29.12.2003 r. Skazany został zwolniony dopiero w związku z treścią wyroku z 18.12.2003 r.
Zaakceptowanie w części rozstrzygającej wyroku, prokuratorskiego opisu ram czasowych czynu, doprowadziło do
przyjęcia, że G.Ż. kontynuował realizację przestępczego zachowania w warunkach izolacji. Z treści przypisanego mu
czynu wynika również, że dopuszczał się on przestępczych zachowań jeszcze przez 8 dni po zakończeniu śledztwa,
które zamknięto postanowieniem z 6.11.2003 r.
Jednocześnie należało wskazać, że z ujawnionych przez sąd wyjaśnień G.Ż. wynika, iż ten w toku postępowania
przygotowawczego kwestionował miejsce pełnienia służby w zarzucanym mu okresie, a także podczas przesłuchania
10.10.2003 r., wskazywał inny niż przypisany mu okres swojej przestępczej działalności. Oskarżonemu odczytano
złożone na etapie postępowania przygotowawczego wyjaśnienie, które podtrzymał w całości jako zgodne z prawdą.
Przyjęte przez Sąd Rejonowy w Ż. ramy czasowe przypisanego G.Ż. czynu, nie znajdują odzwierciedlenia ani
w znajdującej się w aktach sprawy dokumentacji, ani w zebranym w sprawie materiale dowodowym.
Dostrzeżenie przez Sąd Rejonowy powyższych nieścisłości, skutkowałoby niemożnością uwzględnienia złożonego
przez oskarżonego wniosku w trybie art. 387 § 1 KPK. Uchybienie zaś wymogom art. 387 § 2 KPK, na co wskazuje
w kasacji Rzecznik Praw Obywatelskich, niewątpliwie doprowadziło do błędnego określenia w zaskarżonym wyroku
czasu popełnienia przez oskarżonego przypisanego mu występku i przez to rażąco naruszyło przepis art. 413 § 2 pkt
1 KPK.
Wobec powyższego należało stwierdzić, że Sąd Rejonowy w Ż. rażąco naruszył przepisy prawa procesowego, tj. art.
387 § 2 KPK w brzmieniu nadanym ustawą z 10.1.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy
- przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie
informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17, poz. 155) i art. 413 § 2 pkt 1 KPK, a uchybienie to miało istotny wpływ na treść
zaskarżonego orzeczenia.

Komentarz
Śladem tezy ukształtowanej tłem rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że autor kasacji ma rację
podnosząc, iż do okoliczności uzasadniających przyjęcie dobrowolnego poddania się karze niewątpliwie należy
zaliczyć i te, które dotyczą czasu popełnienia przestępstwa. Powyższe ustalenie ma pierwszorzędne znaczenie dla
poprawnego, zgodnego z wymogami art. 413 § 2 pkt 1 KPK, określenia granic czasowych czynu, będącego
przedmiotem postępowania. To zaś sprawia, że sąd orzekający zobligowany jest do podjęcia czynności
zmierzających do dokonania prawidłowych ustaleń także w tym zakresie. W pojęciu dokładnego określenia czynu
przypisanego mieści się m.in. precyzyjne, tak jak to możliwe w realiach danej sprawy, określenie czasu popełnienia
przestępstwa. W opisie czynu przypisanego wyrokiem należało zawrzeć nie tylko sposób popełnienia tego
przestępstwa, jego ewentualne skutki, rodzaj atakowanego dobra chronionego prawem, ale również czas i miejsce
działania lub zaniechania sprawcy (postanowienie SN z 28.6.200 r., II KK 101/07,
oraz wyrok SN z 30.8.2006
r., III KK 262/06,
; wyrok SN z 22.3.2012 r., IV KK 375/11,
). Wskazanej powinności Sąd Rejonowy w Ż.
nie sprostał.

Wyrok Sądu Najwyższego z 5.12.2023 r., I KK 372/23,

Sąd Rejonowy w Ż. został zobligowany do ponownego rozpatrzenia sprawy po uchyleniu wyroku przez Sąd Najwyższy. Analiza akt sprawy wskazuje na rażące naruszenie przepisów procesowych przez sąd niższej instancji. Opisane przypadki stanowią istotne studium dotyczące obowiązków sądu przy rozpatrywaniu wniosków o dobrowolne poddanie się karze.