Niealimentacja w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem

Tematyka: przestępstwa wieloczynowe, uchylanie się od alimentacji, prawomocne skazanie, odpowiedzialność karna, granice czasowe, wyrok sądowy

W wypadku przestępstw wieloczynowych, do których należy występek z art. 209 § 1 KK, nie ma stanu rzeczy
osądzonej, jeśli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu.
Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym
czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego
przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z 10.11.2022 r., XIII K 788/22, uznał oskarżonego R.D. za winnego tego, że w okresie
od 1.3.2011 r. do 19.12.2011 r., od 20.4.2014 r. do 6.10.2015 r. oraz od 18.9.2017 r. do 3.11.2020 r. w B. uporczywie
uchylał się od wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego względem małoletnich dzieci M.F. i D.F.,
określonego w ugodzie zawartej przed Sądem Rejonowym w B. 25.2.2011 r. oraz w wyroku Sądu Rejonowego w B.
z 21.5.2014 r., przy czym łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość najmniej 3
świadczeń okresowych, tj. popełnienia czynu z art. 209 § 1 KK.
Przedmiotowe orzeczenie nie zostało zaskarżone przez żadną ze stron i uprawomocniło się 18.11.2022 r.
4.10.2023 r. kasację od wyroku Sądu Rejonowego w B. wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając to orzeczenie
w całości, na niekorzyść R.D. Skarżący zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów
prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 413 § 2 pkt 1 KPK i art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 KPK
oraz art. 410 KPK, polegające na zaniechaniu wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, dotyczących
uprzedniej karalności oskarżonego.
Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu
w B. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść, uchylił zaskarżony
wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniesiona kasacja jest oczywiście zasadna, dlatego została uwzględniona na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Rację ma skarżący, że Sąd Rejonowy w B. dopuścił się rażącego naruszenia przepisów o charakterze procesowym,
a w szczególności art. 366 § 1 KPK, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku. W konsekwencji tego
uchybienia doszło do dwukrotnego skazania R.D. za ten sam fragment czynu zabronionego, polegającego na
uchylaniu się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem tych samych osób uprawnionych w okresie od
10.12.2018 r. do 3.11.2020 r.
Bezsporna pozostaje okoliczność, że w zaistniałym układzie procesowym 10.11.2022 r., w obrocie prawnym
funkcjonował już prawomocny (od 16.9.2022 r.) wyrok Sądu Rejonowego w B. z 8.9.2022 r., w którym R.D. został
skazany za przestępstwo niealimentacji z art. 209 § 1a KK, popełnione w okresie od 10.12.2018 r. do 3.11.2020 r., na
karę 3 miesięcy pozbawienia wolności. Pokrzywdzonymi tym czynem – podobnie jak w niniejszej sprawie – byli M.F.
i D.F., uprawnieni do świadczenia alimentacyjnego określonego w ugodzie zawartej przed Sądem Rejonowym w B.
z 25.2.2011 r. oraz w wyroku Sądu Rejonowego w B. z 21.5.2014 r.
Analiza przedstawionej sytuacji prawnej R.D. prowadzi do oczywistego wniosku, że okres uchylania się od świadczeń
alimentacyjnych, przypisany mu na mocy kolejnego z wydanych wyroków, tj. orzeczenia zaskarżonego kasacją – na
przestrzeni od 10.12.2018 r. do 3.11.2020 r. – został już w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej
poprzednio i prawomocnie zakończonej, o czym świadczy treść wyroku Sądu Rejonowego w B. z 8.9.2022 r.
Prawidłowa jest ocena skarżącego, że określona sytuacja procesowa – w przypadku wieloczynowego przestępstwa
niealimentacji – nie skutkuje jednocześnie zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postaci powagi
rzeczy osądzonej. W orzecznictwie ugruntowany jest bowiem pogląd, że przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 7
KPK zachodzi w tej sytuacji wyłącznie wtedy, gdy okresy obu przypisanych oskarżonemu czynów pokrywają się ze
sobą i są identyczne, względnie gdy okres ustalony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie
rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 23.2.2021 r., IV KK
186/20,
; 9.8.2017 r., II KK 222/17,
; 17.11.2004 r., V KK 272/04,
). Taki zaś przypadek
w sprawie R.D. nie zachodzi, bowiem zaskarżony kasacją wyrok (wydany później) obejmował ponadto również inne

okresy niealimentacji, tj. od 1.3.2011 r. do 19.12.2011 r., od 20.4.2014 r. do 6.10.2015 r. oraz od 18.9.2017 r. do
9.12.2018 r., które rzecz jasna mogły stanowić materię wyroku skazującego. W wypadku przestępstw
wieloczynowych, do których należy występek z art. 209 § 1 KK, nie ma stanu rzeczy osądzonej, jeśli uprzednie
prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku
alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym
dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie
określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 6.5.2002 r.,
V KK 10/02,
).
Autor kasacji słusznie wskazał, że zgromadzony materiał dowodowy w postaci informacji z systemu NOE-SAD,
danych z Krajowego Rejestru Karnego, a także notatki urzędowej wskazuje, że R.D. w okresach: od 12.2011 r. do
4.2014 r. (ok. 2 lata i 4 miesiące) oraz od 10.2015 r. do 9.2017 r. (ok. 1 rok i 11 miesięcy) – a zatem w odcinakach
czasu oddzielających ustalone w zaskarżonym wyroku okresy niealimentacji – odbywał kary pozbawienia wolności.
Generalnie przyjmuje się, że okoliczność osadzenia w celu wykonania kary izolacyjnej, wobec niemożności
uzyskiwania przez zobowiązanego dochodów w tym czasie, uniemożliwia realizację obowiązku alimentacyjnego, stąd
nie można było uznać, że w okresie przebywania w jednostce penitencjarnej zobowiązany uchylał się od uiszczania
świadczeń bezprawnie. Słusznie skarżący w tych realiach zwrócił uwagę na trafnie sformułowany w orzecznictwie
i zasługujący na akceptację pogląd, że przestępstwo z art. 209 § 1 KK jest wprawdzie przestępstwem trwałym, ale
nie sposób uznać, w sytuacji, gdy nie została przyjęta konstrukcja z art. 12 KK, że odbywanie przez okres 6 miesięcy
kary pozbawienia wolności nie stanowiło przeszkody do przyjęcia, iż nieuiszczanie rat alimentacyjnych przed
odbyciem tej kary, jak i po jej odbyciu, oczywiście przy wykazaniu wszystkich podmiotowych elementów tego
przestępstwa, może stanowić jeden czyn zabroniony, a więc i jedno przestępstwo niealimentacji (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z 19.5.2010 r., V KK 74/10,
). Skoro zatem w niniejszej sprawie skazany dwukrotnie – raz przez
ponad dwa lata, drugi raz przez prawie dwa lata – odbywał karę pozbawienia wolności, to sąd meriti powinien
zrewidować przyjętą w akcie oskarżenia jedność czynu i rozważyć koncepcję wielości przestępstw pozostających
w zbiegu realnym, względnie zastosować instytucję przewidzianą w art. 91 § 1 KK, aczkolwiek ta ostatnia możliwość,
z uwagi na znaczne okresy przerw, nie wydaje się zasadna (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5.3.2015 r., III KK
414/14,
). Skarżący trafnie więc wskazał, że zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, należałoby przyjąć, iż R.D. dopuścił się nie jednego, lecz trzech występków niealimentacji,
oddzielonych odpowiednio pobytami w zakładzie karnym, przy czym ustalenia okresu trzeciego z czynów należało
dokonać z uwzględnieniem treści wyroku Sądu Rejonowego w B. z 8.9.2022 r.

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy rodzi bezsporne twierdzenie, że wprawdzie nie doszło do obrazy art. 413 § 2 pkt 1 KPK,
ponieważ okres przypisanego czynu w wyroku wskazano, to jednak został on przez sąd rejonowy ustalony wadliwie
wskutek niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, w tym przypadku odnoszących się do uprzedniej
karalności R.D., a zatem był wynikiem niezastosowania dyspozycji zawartej w art. 366 § 1 KPK. Sąd meriti zaniechał
aktualizacji i weryfikacji danych na temat karalności oskarżonego w chwili wyrokowania, tj. 10.11.2022 r., kiedy wyrok
(wydany notabene przez ten sam sąd nieco ponad dwa miesiące wcześniej) był już prawomocny. Autor kasacji
trafnie spostrzegł, że sąd rejonowy poprzestał na jednokrotnym uzyskaniu informacji z Krajowego Rejestru Karnego,
która wygenerowana została 21.7.2022 r. Tym samym nie mógł odnotować, że sytuacja prawna skazanego w dniu
wyrokowania uległa zmianie i w aktualnym na ten czas kształcie miała w rzeczy samej istotny wpływ na treść
zaskarżonego rozstrzygnięcia. Nie ma wątpliwości, że ujawnione uchybienia w procedowaniu słusznie skutkowały
uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Wyrok Sądu Najwyższego z 7.12.2023 r., IV KK 458/23,

Analiza przedstawionej sytuacji prawnej R.D. prowadzi do oczywistego wniosku, że okres uchylania się od świadczeń alimentacyjnych, przypisany mu na mocy kolejnego z wydanych wyroków, tj. orzeczenia zaskarżonego kasacją – na przestrzeni od 10.12.2018 r. do 3.11.2020 r. – został już w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio i prawomocnie zakończonej, o czym świadczy treść wyroku Sądu Rejonowego w B. z 8.9.2022 r.