Znaczenie pojęcia „osoba pozbawiona prawa jazdy”

Pod pojęciem „pozbawiona prawa jazdy” użytym w art. 94 § 1 KW należy rozumieć kategorie prawne przewidziane w KK i KW oraz w PRD. Publikacja analizuje stan faktyczny związany z przypadkiem obwinionej K.N., która została skazana za prowadzenie pojazdu bez uprawnień. Wyrok nakazowy został uchylony przez Sąd Najwyższy na podstawie rażącego naruszenia prawa procesowego.

Tematyka: pojęcie „pozbawiona prawa jazdy”, art. 94 KW, wyrok nakazowy, Sąd Najwyższy, kasacja, prawo procesowe

Pod pojęciem „pozbawiona prawa jazdy” użytym w art. 94 § 1 KW należy rozumieć kategorie prawne przewidziane w KK i KW oraz w PRD. Publikacja analizuje stan faktyczny związany z przypadkiem obwinionej K.N., która została skazana za prowadzenie pojazdu bez uprawnień. Wyrok nakazowy został uchylony przez Sąd Najwyższy na podstawie rażącego naruszenia prawa procesowego.

Pod pojęciem „pozbawiona prawa jazdy” użytym w art. 94 § 1 KW należy rozumieć kategorie prawne
przewidziane w KK i KW oraz w PRD, a nie stany faktyczne, jak na przykład nieodebranie prawa jazdy od
organu administracji.
Opis stanu faktycznego
K.N. została obwiniona o to, że 18.1.2022 r., że jechała drogą publiczną kierując samochodem osobowym marki K.
nie mając do tego uprawnienia, w tym samym miejscu i czasie prowadziła na drodze publicznej pojazd mimo braku
dopuszczenia pojazdu do ruchu (brak tylnej tablicy rejestracyjnej), następnie dopuściła pojazd do jazdy po drodze
publicznej mimo, że wymagane urządzenia nie spełniały swojego przeznaczenia (niesprawne światła mijania), w tym
samym miejscu i czasie używała świateł przeciwmgłowych w warunkach normalnej przejrzystości powietrza, ponadto
nie zastosowała się do znaku poziomego P-2 „pojedyncza linia ciągła”, tj. o wykroczenie z art. 94 § 1 KW, art. 94 § 2
KW, art. 97 KW w zw. z art. 51 ustawy z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1047; dalej:
PrDrog), art. 96 § 1 pkt 5 KW i art. 92 § 1 KW.
Wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego w Łodzi, z 4.4.2022 r., IV W 164/22, obwiniona K.N. uznana została za
winną popełnienia zarzuconego jej wnioskiem o ukaranie czynu, za który wymierzono jej karę 1500 zł grzywny, jak
również – w oparciu o dyspozycję art. 94 § 3 KW – orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres
roku.
Od powyższego wyroku nakazowego nie wniesiono sprzeciwu, a zatem uprawomocnił się 20.5.2022 r.
Kasację na korzyść ukaranej złożył Rzecznik Praw Obywatelskich, działając na podstawie art. 110 § 1 KPW zarzucił
rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, a mianowicie dyspozycję art. 93 § 2
KPW, polegające na przyjęciu, że wina i okoliczności czynu przypisanego obwinionej w zakresie znamion
wykroczenia z art. 94 § 1 KW nie budzą wątpliwości i w konsekwencji wydaniu wyroku nakazowego, podczas gdy
dowody dołączone do wniosku o ukaranie i podlegające uznaniu za ujawnione, przeczą tezie zarzutu objętego tym
wnioskiem, jakoby K.N. 18.1.2022 r. nie posiadała uprawnienia do kierowania pojazdami po drodze publicznej, co
powinno skutkować powzięciem przez sąd meriti wątpliwości w odniesieniu do okoliczności czynu i winy oraz
skierowaniem sprawy do rozpoznania na rozprawie, celem ich wyjaśnienia.
W konsekwencji Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Łodzi.
Sąd Najwyższy w sprawie K.N. ukaranej z art. 94 § 1 KW i in., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie
art. 535 § 5 KPK 7.12.2023 r. kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść ukaranej od
wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w Łodzi. z 4.4.2022 r., IV W 164/22, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi Rejonowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się oczywiście zasadna, ponieważ zaskarżony wyrok zapadł z rażącym
naruszeniem przepisu wskazanego w zarzucie, co z natury rzeczy musiało implikować jego wyeliminowanie z obrotu
prawnego.
Orzekanie w postępowaniu nakazowym jest możliwe w sytuacji spełnienia określonych warunków (art. 93 § 1-4
KPW). Jednym z nich jest brak wątpliwości co do okoliczności czynu i winy obwinionego. Oznacza to, że owe
wątpliwości nie mogą zachodzić zarówno w zakresie sprawstwa jak i winy, z uwzględnieniem wszystkich
przeprowadzonych w toku czynności wyjaśniających dowodów. Postępowanie nakazowe jest bowiem instytucją
prawa procesowego, zastrzeżoną do najbardziej oczywistych przypadków, w których materiał dowodowy znajdujący
się w aktach sprawy jest na tyle jednoznaczny, że nie nasuwa żadnych zastrzeżeń i pozwala orzec w przedmiocie
wniosku o ukaranie na posiedzeniu bez udziału stron.
Przekładając powyższe na grunt niniejszej sprawy należało przyznać rację skarżącemu, że nie zmaterializowały się
w niej przesłanki pozwalające na zakończenie postępowania wyrokiem nakazowym. Z dołączonego do wniosku
o ukaranie, podlegającego uznaniu za ujawniony w toku wydawania wyroku nakazowego, dowodu w postaci pisma
Urzędu Miasta Ł. z 9.2.2022 r. wynika między innymi, że K.N. posiada uprawnienia do kierowania pojazdami
silnikowymi kategorii "B", jak również, że decyzją Prezydenta Miasta Ł. z 20.10.2021 r. zatrzymano jej prawo jazdy na
okres trzech miesięcy, a mianowicie od 4.9.2021 r. do 4.12.2021 r. oraz, że mimo upływu terminu zatrzymania nie
wystąpiła z wnioskiem o zwrot prawa jazdy.



Biorąc pod uwagę powyższe, jak również okoliczność, że zarzucony obwinionej czyn z art. 94 § 1 KW miał być
popełniony – jak wynika z materiału dowodowego – 18.1.2022 r. (a więc po upływie trzymiesięcznego okresu, na
który prawo jazdy zostało obwinionej zatrzymane) oczywiste jest, że treść powyższego dowodu nie uzasadnia
zarzutu objętego wnioskiem o ukaranie w zakresie braku w chwili zatrzymania uprawnień do kierowania pojazdami
po drodze publicznej.
Nie ulega wątpliwości, że nie posiada takich uprawnień osoba, która nie ma żadnego uprawnienia stwierdzonego
odpowiednim dokumentem. W tym miejscu należało podkreślić, że prawo jazdy nie stanowi dokumentu
uprawniającego do prowadzenia, a stwierdza jedynie takie uprawnienie. Wynika to z dyspozycji art. 87 ust. 1 pkt 1 in
fine, art. 88 ust. 1, art. 95 ust. 1 i art. 96 ust. 1 PrDrog, w których mowa jest expressis verbis o dokumencie
stwierdzającym uprawnienia do kierowania odpowiednim pojazdem. Uprawnienia te przyznawane są w formie
decyzji, a prawo jazdy odzwierciedla treść tej decyzji. W literaturze przedmiotu wprawdzie prezentowane są
rozbieżne poglądy w odniesieniu do tego, czy art. 94 § 1 KW należy interpretować w ujęciu szerokim, pozwalającym
objąć karalnością za to wykroczenie nie tylko osoby, które w ogóle nie posiadały takich uprawnień lub utraciły je
w wyniku cofnięcia, ale także takie, które je posiadają, lecz nie mogą ich w danym momencie realizować. Chodzi tu
o zatrzymanie prawa jazdy w sensie zarówno fizycznym, jak i prawnym (wydanie stosownej decyzji). Z jednej strony
uważa się, że zatrzymanie prawa jazdy nie pociąga konsekwencji w postaci utraty uprawnień do prowadzenia
pojazdem (zob. T. Huminiak, Glosa krytyczna do wyroku SN z 11.9.2008 r., IV KK 282/08, 
), z drugiej zaś, że
owo zatrzymanie prawa jazdy wpływa bezpośrednio na korzystanie z uprawnienia, które ono potwierdza. Bez niego
nie jest możliwa realizacja tego uprawnienia (zob. R. A. Stefański, Odpowiedzialność za kierowanie pojazdem
silnikowym przez osobę, której zatrzymano prawo jazdy, Paragraf na Drodze 2009, nr 7, s. 33-41, M. Mozgawa, red.,
Kodeks wykroczeń. Komentarz, wyd. II, LEX 2009, t. 13). Nie ma cienia wątpliwości, że powyższe koncepcje są
w niniejszej sprawie o tyle irrelewantne, że przecież obwiniona w dniu zatrzymania do kontroli drogowej (18.1.2022 r.)
nie była już ograniczona w realizacji uprawnienia orzeczonym zakazem, który obowiązywał do 4.12.2021 r. Kluczowe
i zarazem bezsporne jest więc to, że osoba, której prawo jazdy zostało zatrzymane na okres nieprzekraczający roku,
odzyskuje je bez spełnienia dodatkowych warunków. Zgodnie z orzecznictwem NSA przez pojęcie „osoba
pozbawiona prawa jazdy’ użyte w art. 94 § 1 KW należy rozumieć kategorie prawne przewidziane w kodeksach
karnym i wykroczeń oraz w ustawie prawo o ruchu drogowym, a nie stany faktyczne, jak na przykład nieodebranie
prawa jazdy od organu administracji (zob. np. wyrok NSA z 28.11.1984 r., SA/Wr 566/84, 
; z 14.9.1984 r., III
SA 501/84). W związku z tym po upływie okresu, na jaki zatrzymano prawo jazdy, nie może być ona traktowana jako
osoba nieposiadająca uprawnień do kierowania pojazdem silnikowym na drodze publicznej w rozumieniu
powyższego przepisu.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że rację ma autor kasacji. Otóż, zarówno okoliczności
w jakich miał być popełniony zarzucany czyn, jak i wina obwinionej rysowały poważne wątpliwości. W tym stanie
rzeczy rozstrzygnięcie sprawy przez sąd meriti w postępowaniu nakazowym i ukaranie K.N. należało uznać za
wadliwe. Nie ma najmniejszych wątpliwości, że określona wadliwość ma charakter rażący, a zatem w istotny sposób
wpływa na treść zaskarżonego orzeczenia. Wyrok nakazowy zapadł w warunkach braku należytej staranności, to
znaczy bez uprzedniego wyjaśnienia przez sąd aż nadto wyraźnie rysujących się wątpliwości. Nie trzeba chyba
przypominać, że podstawową powinnością Sądu jest wnikliwe rozpoznanie sprawy w warunkach najwyższej
staranności. Tymczasem nieuprawnione ukaranie obwinionej wiązało się z dodatkową dolegliwością w postaci
obligatoryjnego orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów. Par excellence słuszna jest zatem decyzja Sądu
Najwyższego o uznaniu zasadności kasacji.

Wyrok Sądu Najwyższego z 7.12.2023 r., V KK 205/23, 








Wyrok Sądu Najwyższego uznający zasadność kasacji wskazał na wadliwość postępowania nakazowego oraz rażące błędy w orzeczeniu. Decyzja ta podkreśliła konieczność starannego rozpoznania sprawy i braku wątpliwości co do winy obwinionego. Sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.