Przepadek pojazdu mechanicznego od marca 2024 r.
Ustawa z 7.7.2022 r. wprowadza nowe przepisy dotyczące przepadku pojazdu mechanicznego od marca 2024 r. Wprowadza ona szczególne rozwiązanie prawnokarne wobec sprawców przestępstw w ruchu lądowym, mające na celu utrudnienie popełnienia przestępstw w przyszłości poprzez pozbawienie sprawcy pojazdu mechanicznego lub jego równowartości. Nowe przepisy regulują również procedury orzekania przepadku pojazdu oraz wartość równowartości pojazdu.
Tematyka: przepadek pojazdu, pojazd mechaniczny, przestępstwa drogowe, przepadku równowartości, Kodeks karny, sankcje prawne, wartość pojazdu, zabezpieczenie mienia, ruch lądowy
Ustawa z 7.7.2022 r. wprowadza nowe przepisy dotyczące przepadku pojazdu mechanicznego od marca 2024 r. Wprowadza ona szczególne rozwiązanie prawnokarne wobec sprawców przestępstw w ruchu lądowym, mające na celu utrudnienie popełnienia przestępstw w przyszłości poprzez pozbawienie sprawcy pojazdu mechanicznego lub jego równowartości. Nowe przepisy regulują również procedury orzekania przepadku pojazdu oraz wartość równowartości pojazdu.
Ustawa z 7.7.2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600; dalej: ZmKK22) od 14.3.2024 r. wprowadza szczególne rozwiązanie prawnokarne przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości wobec sprawcy przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym, co implikuje również stosowne zmiany proceduralne. W ocenie ustawodawcy, wprowadzenie w znacznej części prawodawstw europejskich, środka w postaci przepadku pojazdu zapewnia sprawne oddziaływanie w zakresie przeciwdziałania tego typu przestępstwom pod wpływem alkoholu w poszczególnych krajach Unii Europejskiej. Jednocześnie w uzasadnieniu nowelizacji wskazano, że przepadek pojazdu mechanicznego lub przepadek jego równowartości nie jest karą i nie musi być dostosowany do dochodów lub sytuacji majątkowej sprawcy. Celem tego środka reakcji prawnokarnej jest bowiem utrudnienie sprawcy popełnienia przestępstwa w przyszłości przez pozbawienie go pojazdu mechanicznego, a w przypadku przepadku równowartości przez pozbawienie go środków pieniężnych, które może przeznaczyć na zakup pojazdu. Przepadek pojazdu Zgodnie z art. 44 Kodeksu karnego, sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa. Art. 1 pkt 14 ZmKK22 wprowadza do KK szczególny rodzaj przepadku – przepadek pojazdu, który uregulowany będzie w art. 44b KK. Nie oznacza to jednak, iż do tej pory przepadek pojazdu nie mógł mieć miejsca – podstawę stanowił właśnie art. 44 KK i mógł dotyczyć sytuacji posłużenia się pojazdem jako narzędziem w przestępstwie. Zgodnie z brzmieniem nowego art. 44b KK, w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym. Przepadek został ograniczony wyłącznie do przestępstw popełnionych w ruchu lądowym, gdyż popełniane w ruchu wodnym lub powietrznym mają statystycznie znaczenie marginalne. Jeżeli jednak orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego z uwagi na jego zbycie, utratę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie jest niemożliwe lub niecelowe, albo jeżeli pojazd w czasie popełnienia przestępstwa nie stanowił wyłącznej własności sprawcy, zamiast przepadku pojazdu mechanicznego orzeka się przepadek równowartości pojazdu. Oznacza to, że bez względu na kwestie właścicielskie bądź stan pojazdu – sprawca zawsze poniesie tę dolegliwość w formie rzeczowej bądź pieniężnej. Równowartość pojazdu określana będzie w oparciu o wartość określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy - średnią wartość rynkową. Co jednak istotne, badanie wartości rynkowej będzie obowiązkiem sądu, gdyż w tej mierze nie będzie powoływany biegły. Niewątpliwie rozwiązanie to może przysporzyć pewnych praktycznych trudności. Zasięgnięcie opinii biegłego będzie jednak konieczne, gdy ustalenie wartości rynkowej nie będzie możliwe ze względu na szczególne cechy pojazdu. W pozostałych przypadkach, sąd będzie musiał przeprowadzić własne ustalenia faktyczne. Przepadek pojazdu nie dotyczy jednak sytuacji, gdy sprawca będzie prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeknie nawiązkę minimum 5000 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. W ocenie ustawodawcy, przepadek pojazdu będzie stanowić właściwą reakcję prawnokarną na nagminność przestępstw drogowych popełnianych w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Powyższa zmiana budzi jednak istotne wątpliwości w zakresie konstytucyjnej zasady równości wobec prawa – oczywiste jest bowiem, że sprawa o wyższym statusie majątkowym (posiadający pojazd wyższej wartości) będzie karany bardziej dolegliwie, co nie znajduje żadnego uzasadnienia prawnego. Argumentacja uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej nie zmienia konieczności uwzględnienia art. 32 Konstytucji RP, który stanowi konstytucyjny wymóg równego traktowania obywateli. Fakt, że przepadek pojazdu nie jest karą, a więc nie dotyczą go sądowe dyrektywy wymiaru kary, nie rozwiązuje problemu – zasada proporcjonalności sankcji do czynu powinna być zawsze wyznacznikiem. W świetle nowych przepisów, sankcja ta będzie wprost proporcjonalna do wartości pojazdu, co może budzić spore wątpliwości nie tylko natury prawnej, ale także na gruncie społecznego poczucia sprawiedliwości. Z drugiej strony, z uwagi na brak powiązania między prawem własności a przepadkiem, nie jest wykluczone nałożenie obowiązku pieniężnego wobec sprawcy, który nie będzie w stanie uiścić wartości rynkowej użyczonego pojazdu. Przepadek pojazdu będzie obligatoryjny w razie popełnienia przestępstwa z art. 178 KK, czyli w sytuacji zaostrzonej karalności sprawcy przestępstw z 173 § 1 lub 2, art. 174 lub art. 177 § 1 KK z uwagi na znajdowanie się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, spożywanie alkoholu lub zażycie środka odurzającego po popełnieniu jednego z tych czynów, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego bądź gdy sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia. Obligatoryjny przepadek pojazdu dotyczyć będzie również przestępstwa z art. 178a § 1 lub 4 KK (prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego), z tym zastrzeżeniem, że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w 178a § 1 KK nie była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia. Co więcej, sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Zmiany proceduralne ZmKK22 przewiduje również (w art. 9 pkt 11 i 12 ZmKK22) poszerzenie zakresu normowania art. 291 § 2 pkt 2 KPK oraz zmiany w art. 295 KPK w celu poszerzenia zakresu zastosowania zabezpieczenia o pojazd mechaniczny na poczet jego przepadku oraz unormowanie jego tymczasowego zajęcia. Zgodnie z pierwszą wskazaną zmianą i mając na względzie nową regulację przepadku pojazdu, w razie popełnienia przestępstwa, w związku z którym można orzec przepadek, zabezpieczenie wykonania orzeczenia może nastąpić również niezależnie od tego, czy wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego - na mieniu, które podlegałoby przepadkowi pojazdu mechanicznego, o którym mowa w art. 44b KK. Z kolei w art. 295 KPK po § 1 dodaje się § 1a, który stanowi uprawnienie dla Policji do tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia przestępstwa, za które orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego.
Przepadek pojazdu mechanicznego od marca 2024 r. wprowadza istotne zmiany w systemie karania sprawców przestępstw w ruchu lądowym. Wprowadza on nowe rozwiązania prawne, takie jak orzekanie przepadku pojazdu i jego równowartości, oraz poszerza zakres zabezpieczenia mienia w celu zapobiegania przestępstwom. Mimo to, budzi to wątpliwości związane z zasadą równości wobec prawa i proporcjonalności sankcji.