Skutkowy charakter przestępstwa

Jeżeli czynność rozporządzająca zajętym lub zagrożonym zajęciem mieniem dłużnika nie miała realnego wpływu na zaspokojenie wierzyciela, to pomimo wypełnienia pozostałych znamion stypizowanego w tym przepisie występku, brak znamienia skutku w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela powoduje, że nie doszło do popełnienia przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK. Wyrok Sądu Rejonowego w K. z 20.5.2022 r. skazał T.Ł. na karę pozbawienia wolności za uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela. Po apelacjach i kasacji Sąd Najwyższy uchylił wyrok i umorzył postępowanie, uzasadniając decyzję merytorycznie.

Tematyka: skutkowy charakter przestępstwa, art. 300 § 2 KK, zaspokojenie wierzyciela, wyrok sądowy, apelacja, kasacja, Sąd Najwyższy, umorzenie postępowania, braki dowodowe, błędy w ustaleniach faktycznych

Jeżeli, uwzględniając skutkowy charakter przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK, czynność
rozporządzająca zajętym lub zagrożonym zajęciem mieniem dłużnika nie miała realnego wpływu na
zaspokojenie wierzyciela, to mimo wypełnienia pozostałych znamion stypizowanego w tym przepisie
występku, brak znamienia skutku w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela
powoduje, że nie doszło do popełnienia przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z 20.5.2022 r., II K 1177/19, T.Ł. został uznany za winnego tego, że będąc
Prezesem Zarządu i osobą uprawnioną na podstawie ustawy do zajmowania się sprawami majątkowymi, w celu
udaremnienia wykonania orzeczenia sądowego – nakazu zapłaty, uszczuplił zaspokojenie swojego wierzyciela, tj.
przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK w zw. z art. 308 KK, w zw. z art. 12 § 1 KK i za to skazany na karę 8
miesięcy pozbawienia wolności.
Apelacje w tej sprawie wnieśli obrońcy oskarżonego T.Ł., przy czym pierwszy zaskarżył wyrok sądu meriti w całości
zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych, a drugi podniósł zarzuty obrazy prawa procesowego, tj.: art. 7 KPK, art.
170 § 1 pkt 2 i 5 KPK, art. 167 w zw. z art. 366 § 1 KPK.
W oparciu o zarzuty skarżący wnieśli o uniewinnienie, względnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K.
Po rozpoznaniu tych apelacji Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 8.11.2022 r., II Ka 282/22, zaskarżony wyrok Sądu
Rejonowego w K. utrzymał w mocy.
Kasację od wyroku Sądu Odwoławczego wniósł w 12.1.2023 r. obrońca skazanego T.Ł. W kasacji tej zarzucił rażącą
obrazę prawa materialnego, tj. art. 300 § 2 KK, także rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 433 §
2 KPK w zw. z art. 170 § 1 pkt 2 i 5 KPK oraz art. 167 KPK, art. 201 KPK, art. 4 KPK w zw. z art. 7 KPK oraz art. 410
KPK.
Przy tak sformułowanych zarzutach autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku go
poprzedzającego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Skazany T.Ł. zmarł 1.3.2023 r.
W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Rejonowy w K. wniosła o umorzenie postępowania kasacyjnego
z uwagi na znaną Prokuraturze z urzędu negatywną przesłankę procesową w postaci śmierci skazanego T.Ł.,
względnie oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej i to ostatnie stanowisko podtrzymał w toku rozprawy
kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę, uchylił zaskarżony wyrok w stosunku do
skazanego T.Ł. i umorzył postępowanie.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniesiona przez obrońcę skazanego T.Ł. kasacja okazała się o tyle skuteczna, że
implikowała uchylenie zaskarżonego nią wyroku Sądu odwoławczego.
Mimo śmierci skazanego, po jej wniesieniu a przed rozpoznaniem, możliwe było odniesienie się do niej
merytorycznie. Przesądza o tym treść art. 529 KPK, zgodnie z którym wniesieniu i rozpoznaniu kasacji na korzyść
oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zatarcie skazania, akt łaski ani też okoliczność wyłączająca
ściganie lub uzasadniająca zawieszenie postępowania. Wystąpienie po wniesieniu kasacji na korzyść, jednej
z okoliczności wskazanych w art. 529 KPK, nie blokuje więc rozpoznania takiej kasacji, lecz jej ewentualne
uwzględnienie (z konsekwencjami wynikającymi z art. 537 § 2 KPK) lub oddalenie, co musi być wszelako
poprzedzone właśnie jej rozpoznaniem.
Rozpoznanie kasacji natomiast to nic innego jak merytoryczne odniesienie się do zarzutów kasacji lub kwestii
uwzględnianych z urzędu (art. 536 KPK). Skoro tak, to końcowe stwierdzenie w orzeczeniu Sądu Najwyższego, że
zarzuty kasacji wniesionej na korzyść nie są zasadne i co się z tym wiąże, iż nie może dojść do uwzględnienia
kasacji w tym kierunku, musi znaleźć odzwierciedlenie – po przeprowadzeniu przewodu kasacyjnego – w orzeczeniu
o oddaleniu kasacji lub o jej oddaleniu jako oczywiście bezzasadnej, nie o umorzeniu postępowania kasacyjnego
(zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 13.12.2022 r., III KK 419/21,
). Z kolei zasadność zarzutów

kasacyjnych opartych o podstawy wymienione w art. 523 § 1 KPK powinno skutkować jednym z rozstrzygnięć
określonych właśnie w art. 537 § 2 KPK, a więc nie tylko uniewinnieniem oskarżonego (jeżeli skazanie jest
oczywiście niesłuszne), lecz także wskazanymi na wstępie tego przepisu: przekazaniem sprawy właściwemu sądowi
do ponownego rozpoznania albo umorzeniem postępowania.
Ta ostatnia sytuacja musi nastąpić w wypadku chociażby ujawnienia się ujemnej przesłanki procesowej w postaci –
jak w niniejszej sprawie – śmierci skazanego. Oczywiste jest bowiem, że konieczność uchylenia wyroku np. sądu
drugiej instancji, dotkniętego uchybieniami określonymi w art. 523 § 1 KPK, nie doprowadzi w takiej sytuacji
procesowej do skutku w postaci ponowienia postępowania, bowiem stał temu będzie na przeszkodzie przepis art. 17
§ 1 pkt 5 KPK.
Przechodząc w tych uwarunkowaniach procesowych do rozpoznania kasacji obrońcy skazanego T.Ł. stwierdzić na
wstępie należy niezasadność zarzutów sformułowanych przez autora tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia.
W przypadku pierwszego z tych zarzutów nie budzi wątpliwości, że jest to wyłącznie pozorny zarzut naruszenia
prawa materialnego w postaci art. 300 § 2 KK w sytuacji, gdy w rzeczywistości skarżący podnosi niedopuszczalny
w postępowaniu kasacyjnym zarzut oparty o względną przyczynę odwoławczą przewidzianą w art. 438 pkt 3 KPK.
W apelacji adwokat – kwestionując poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne w zakresie braku
ustalenia skutku w postaci uszczuplenia (zmniejszenia) zaspokojenia wierzyciela – oparł argumentację na
identycznych przesłankach jakie obecnie w kasacji określił naruszeniem prawa materialnego. Oczywiste jest
w związku z tym, że zarzucając błędne ustalenia faktyczne, których nie skorygował w toku kontroli instancyjnej sąd
ad quem, skarżący nie mógł jednocześnie podnosić zarzutu naruszenia prawa materialnego, który jest dopuszczalny
wyłącznie wówczas, gdy nie podważa się faktów, na podstawie których to prawo materialne zastosowano. Kwestia
ustaleń czy doszło do udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia przez sprawcę swojego wierzyciela to przecież
sfera faktów. W tym stanie rzeczy zarzut podniesiony jako pierwszy jest oczywiście bezzasadny.
Na tle rozpoznawanej sprawy godzi się przypomnieć, że „udaremnienie zaspokojenia wierzyciela” to wyłącznie
całkowite uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia, a zatem wierzyciel nie znajdzie zaspokojenia nawet
w części. Natomiast „uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela to zmniejszenie zaspokojenia wierzyciela, a więc
uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia w jakiejkolwiek części. Jeżeli więc (uwzględniając materialny –
skutkowy charakter przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK) czynność rozporządzająca zajętym lub zagrożonym
zajęciem mieniem dłużnika nie miała realnego wpływu na zaspokojenie wierzyciela, to pomimo wypełnienia
pozostałych znamion stypizowanego w tym przepisie występku (podmiot, znamiona określające czynność sprawczą,
przedmiot bezpośredniego działania) brak znamienia skutku w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia
wierzyciela powoduje, że nie można uznać, że doszło do popełnienia przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK
(zob. wyrok SN z 3.7.2007 r., II KK 336/06,
).
Reasumując, bez poczynienia kategorycznych ustaleń co do wartości majątku, w okresie podjęcia przez wierzyciela
czynności procesowych zmierzających do odzyskania długu, stwierdzenie realizacji przez skazanego wszystkich
znamion zarzucanego mu czynu nie jest możliwe. Nie istnieje też na chwilę orzekania przez Sąd Najwyższy
możliwość orzeczenia na postawie art. 537 § 2 in fine KPK, a to z uwagi na braki dowodowe będące skutkiem
nieuwzględnienia przez Sąd odwoławczy zarzutu zawartego w apelacji obrońcy dotyczącego zaniechania przez sąd
meriti uzupełnienia postępowania dowodowego w kierunku wskazanym w niniejszym uzasadnieniu.

Komentarz
Niewątpliwie twierdzenie skarżącego o rażącym naruszeniu prawa i to mającym istotny wpływ na treść wyroku (art.
523 § 1 KPK) jest zasadne w odniesieniu do sposobu rozpoznania przez Sąd odwoławczy podniesionego pod
adresem sądu meriti zarzutu oddalenia wniosku dowodowego obrony o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego do
spraw wyceny nieruchomości. Zawarta w uzasadnieniu Sądu Okręgowego w K. argumentacja wskazuje, że w tym
zakresie doszło do naruszenia prawa w postaci art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK, w zw. z art. 170 § 1 pkt 1
i 5 KPK, a więc nierzetelnego rozpoznania zarzutu wskazanego w apelacji. Zdaniem sądu ad quem trafne było
oddalenie przez Sąd Rejonowy w K. na rozprawie 20.5.2022 r. wniosku o przeprowadzenie wskazanego wyżej
dowodu, gdyż jego przeprowadzenie nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcie sprawy. Tak jednak nie jest.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 9.1.2024 r., III KK 193/23,

Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu odwoławczego w sprawie skazanego T.Ł., gdyż kasacja wniesiona przez obrońcę okazała się skuteczna. Mimo śmierci skazanego, kasacja została rozpatrzona merytorycznie. Wskazano na braki dowodowe i błędy w ustaleniach faktycznych, co doprowadziło do umorzenia postępowania kasacyjnego.