Warunki uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania

Zgodnie z art. 437 § 2 KPK, uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w określonych przypadkach, takich jak konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Sprawa dotyczyła oskarżonego D.S., który został skazany za czyny znęcania się nad żoną i małoletnią. Po rozpatrzeniu apelacji, Sąd Okręgowy uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Skarżono rażącą obrazę prawa procesowego, co doprowadziło do kolejnych apelacji i ostatecznego uchylenia wyroku przez Sąd Najwyższy.

Tematyka: art. 437 KPK, uchylenie orzeczenia, przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, apelacja, Sąd Najwyższy, prawo procesowe, konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu, rażąca obrazę prawa, brak podstaw prawnych, ocena dowodów

Zgodnie z art. 437 § 2 KPK, do którego w istocie odwołuje art. 539a § 3 KPK, uchylenie orzeczenia
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art.
439 § 1 KPK, art. 454 KPK lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości.
Opis stanu faktycznego
D.S. został oskarżony o to, że popełnił cztery czyny polegające na znęcaniu się psychicznym i fizycznym nad żoną
A.M. i małoletnią X.Y.
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z 30.4.2021 r., VIII K 946/16 uznał oskarżonego D. S. za winnego popełnienia
zarzucanych czynów, a orzeczone wobec oskarżonego D.S. jednostkowe kary ograniczenia wolności połączył i jako
karę łączną wymierzył mu karę 1 roku oraz 11 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania
nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 32 godzin w stosunku miesięcznym.
Powyższy wyrok zaskarżył zarówno obrońca oskarżonego w całości, jak i pełnomocnik oskarżycielek posiłkowych
A.M. i X.Y. w zakresie orzeczenia o karze.
Po rozpoznaniu powyższych apelacji, Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z 20.6.2023 r., VI Ka 1317/21 uchylił
zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w W.
Na powyższy wyrok skargę w trybie art. 539a § 1 KPK złożył prokurator Prokuratury Okręgowej w Warszawie,
pełnomocnik oskarżycielek posiłkowych A.M. i X.Y. oraz kurator małoletniej oskarżycielki posiłkowej.
Skarżący zarzucili rażącą obrazę prawa procesowego, tj. art. 437 § 2 KPK.
W konsekwencji wszyscy skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W. w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skarg prokuratora Prokuratury Okręgowej w W., pełnomocnika oskarżycielek
posiłkowych oraz kuratora małoletniej oskarżycielki posiłkowej, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skargi okazały się zasadne w zakresie, w jakim wskazywały na naruszenie art. 437 § 2
KPK, dlatego też doprowadziły do uchylenia wyroku kasatoryjnego i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w W.
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
W pierwszej kolejności należało zauważyć, że skargę od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu
pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania może wnieść, z zachowaniem gravamen,
każda strona postępowania sądowego, a więc również ta, która nie zaskarżyła wyroku sądu pierwszej instancji
(wyrok SN z 11.7.2018 r., III KS 15/18,
). Wskazuje na to z jednej strony brzmienie art. 539a § 1 KPK,
a z drugiej zaś brak recypowania do postępowania skargowego przepisu art. 520 § 2 KPK, który tego rodzaju
ograniczenie wprowadza w odniesieniu do kasacji (vide art. 539f KPK). Zatem w przedmiotowej sprawie jako
dopuszczalną należało uznać skargę wywiedzioną przez kuratora małoletniej oskarżycielki posiłkowej Y.Y., mimo że
strona ta nie zaskarżyła wyroku sądu pierwszej instancji. Jej interes prawny w złożeniu skargi nie budzi żadnych
wątpliwości i wynika z charakteru rozstrzygnięcia, które sprowadza się do uchylenia wyroku skazującego
oskarżonego za czyny popełnione na szkodę małoletniej pokrzywdzonej i zasądzającego m.in. na jej rzecz
obowiązek naprawienia szkody.
Mankamenty skarg wskazanych stron postępowania nie pozbawiają ich oczywistej zasadności podniesionego pod
adresem sądu odwoławczego naruszenia art. 437 § 2 KPK. To samo dotyczy skargi oskarżyciela publicznego,
którego zarzut zasługiwał na uwzględnienie w całości. Zgodnie z art. 437 § 2 KPK, do którego w istocie odwołuje art.
539a § 3 KPK, uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie
w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 KPK, art. 454 KPK lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo
przewodu w całości. To na tej ostatniej przesłance organ ad quem zdaje się oparł swe rozstrzygnięcie o uchyleniu
wyroku Sądu Rejonowego w W. i przekazaniu sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania, choć kwestia ta nie
wybrzmiała w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w sposób kategoryczny. Paradoksalnie odstąpienie przez sąd ad
quem od sporządzenia uzasadnienia, które miało zagwarantować stronom prawo do rzetelnego procesu, znacznie

utrudniło im poznanie motywów wydania orzeczenia kasatoryjnego. Niemniej rację mają skarżący, że okoliczności
wskazane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie mieściły się w zamkniętym katalogu przesłanek wskazanych
w art. 437 § 2 KPK.
W uchwale z 22.5.2018 r. Sąd Najwyższy wskazał, że konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości,
o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK, jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy sąd
a quo naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego
postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności
procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie pierwszej instancji (zob. uchwała SN z 22.5.2019 r.,
I KZP 3/19,
).
Powodem uchylenia orzeczenia pierwszoinstancyjnego nie może być wskazywana przez sąd ad quem konieczność
ponownej oceny przeprowadzonych dowodów. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, tego
rodzaju okoliczność nie mieści się w kręgu podstaw wyroku kasatoryjnego (wyrok SN z 9.12.2016 r., IV KS 5/16,
; postanowienie SN z 23.5.2017 r., III KS 2/17,
; wyrok SN z 12.7.2017 r., III KS 4/17,
; wyrok
SN z 12.9.2017 r., III KS 7/17,
; wyrok SN z 26.9.2018 r., IV KS 14/18,
; wyrok SN z 11.2.2020 r., I KS
2/20,
; wyrok SN z 21.5.2020 r., IV KS 9/20,
). Nie ma przy tym znaczenia czy jedynie część czy też
całość dowodów została oceniona nieprawidłowo (zob. wskazana wyżej uchwała SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
). Podobnie przeprowadzenia na nowo przewodu w całości nie uzasadniają błędne ustalenia faktyczne, czy
nawet ich brak w wyroku sądu a quo (wyrok SN z 20.9.2023 r., IV KS 27/23,
). Zauważyć bowiem należy, że
sąd dokonuje ustaleń faktycznych na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, których ocena następuje
na etapie wyrokowania. O ile więc dowody będące podstawą twierdzeń o faktach przeprowadzane są w toku
przewodu sądowego, o tyle ich ocena, a w konsekwencji również same fakty, ustalane są już po jego zamknięciu.
Zatem nieprawidłowości w sferze oceny dowodów i ustaleń faktycznych nie dotyczą bezpośrednio przewodu
sądowego, a co za tym idzie nie mogą uzasadniać jego powtórzenia w całości.
Rację ma wprawdzie sąd odwoławczy, iż w warunkach określonych w art. 434 § 1 KPK niedopuszczalne jest
czynienie ustaleń faktycznych pogarszających sytuację oskarżonego, niemniej okoliczność ta w żadnej mierze nie
może skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku. Zgodnie z art. 443 KPK zakaz reformationis in peius obowiązuje
bowiem również w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, a zatem wydawanie w takiej sytuacji przez
sąd odwoławczy wyroku kasatoryjnego nie tylko nie mieści się w katalogu przesłanek wskazanych w art. 437 § 2
KPK, lecz także jest niecelowe. W tym kontekście należy również zauważyć, że zgodnie z art. 455a KPK nie można
uchylić wyroku z tego powodu, że jego uzasadnienie nie spełnia wymogów określonych w art. 424 KPK.
Reasumując, uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w W. i przekazanie temu sądowi sprawy do ponownego
rozpoznania było nieuzasadnione, albowiem wskazane przez sąd odwoławczy przyczyny wydania wyroku
kasatoryjnego nie mieściły się w katalogu określonym w art. 437 KPK, w tym nie uzasadniały przeprowadzenia na
nowo przewodu sądowego w całości.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy godzi się przypomnieć, że zgodnie z art. 539a § 3 KPK, ten nadzwyczajny środek
zaskarżenia może być wniesiony wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 KPK albo wystąpienia bezwzględnej
przyczyny odwoławczej wskazanej w art. 439 § 1 KPK. Oznacza to, że zakres kontroli dokonywanej przez Sąd
Najwyższy po wniesieniu skargi na wyrok sądu odwoławczego, o którym mowa w art. 539a § 1 KPK, ograniczony jest
wyłącznie do zbadania, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy uchybienie daje podstawę do wydania orzeczenia
kasatoryjnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów SN z 25.1.2018 r., I KZP 13/17,
). Natomiast
niedopuszczalne jest, aby Sąd Najwyższy w trybie art. 539a KPK badał merytorycznie prawidłowość
przeprowadzonej kontroli odwoławczej w aspekcie uchybień podniesionych w apelacji, jak również zasadność
uchybień stwierdzonych przez sąd drugiej instancji (zob.m.in. postanowienie SN z 12.1.2022 r., IV KS 64/21,
;
postanowienie SN z 28.1.2022 r., II KS 29/21,
; postanowienie SN z 26.1.2022 r., V KS 36/21,
).

Wyrok Sądu Najwyższego z 10.1.2024 r., II KS 48/23,

Uchylenie wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania było kwestionowane ze względu na brak podstaw w przepisach prawa procesowego. Sąd Najwyższy podkreślił, że konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości nie może wynikać z konieczności ponownej oceny dowodów. W efekcie, decyzja o uchyleniu wyroku została uznana za nieuzasadnioną.