Nierzetelność postępowania sądowego podstawą powtórzenia czynności

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK, jest podstawą uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W publikacji omówiono naruszenie przepisów prawa procesowego, prowadzące do nierzetelności postępowania sądowego, wymagającej powtórzenia wszystkich czynności procesowych. Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Ł. ze względu na rażące naruszenie art. 437 § 2 KPK.

Tematyka: nierzetelność postępowania sądowego, powtórzenie czynności, art. 437 KPK, Sąd Najwyższy, uchylenie wyroku, przekazanie sprawy, naruszenie prawa procesowego

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in
fine KPK, jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd pierwszej instancji
naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego
postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich
czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie pierwszej instancji. Podstawy takiej
nie stanowi konieczność przeprowadzenia na nowo oceny zgromadzonego materiału dowodowego.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 23.2.2022 r., II K 650/20, Sąd Rejonowy w Ł. uniewinnił E.T. od zarzutu popełnienia czynu z art. 279 § 1
KK i rozstrzygnął o dowodach rzeczowych w sprawie.
Po rozpoznaniu apelacji prokuratora, Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z 27.6.2023 r., V Ka 795/22, uchylił zaskarżony
wyrok i sprawę E.T. przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Ł.
Skargę od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca oskarżonego, zarzucając rażące naruszenie przepisów
postępowania, mające istotny wpływ na jego treść, a mianowicie:
1. art. 437 § 2 KPK przez przyjęcie, że na gruncie niniejszej sprawy zachodzi konieczność uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji i przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości, podczas gdy Sąd Rejonowy w Ł.
na rozprawie 9.6.2021 r. w trybie art. 396a § 1 KPK uznając, że w toku rozprawy ujawniły się istotne braki
postępowania przygotowawczego, a ich usunięcie przez Sąd uniemożliwiałoby wydanie wyroku w rozsądnym
terminie postanowił zobowiązać prokuratora do przedstawienia dowodów, z którego prokurator się nie wywiązał;
2. 437 § 2 KPK przez przyjęcie, że na gruncie niniejszej sprawy zachodzi konieczność uchylenia wyroku Sądu
pierwszej instancji i przeprowadzenie na nowo przewodu w całości wskazując, iż wyjaśnienia oskarżonego są
niewiarygodne;
3. 437 § 2 KPK przez przyjęcie, że na gruncie niniejszej sprawy zachodzi konieczność uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji i przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego w całości wskazując, iż nieprawidłowe
postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd a quo powoduje niemożność poddania rzetelnej ocenie
innych dowodów dla merytorycznego rozstrzygnięcia.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy właściwemu sądowi odwoławczemu do
ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę prokurator wniósł o uznanie skargi za oczywiście bezzasadną.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga obrońcy oskarżonego jest zasadna, ponieważ zaskarżony wyrok wydano
z rażącą obrazą art. 437 § 2 KPK. Fakt ten prowadzi do konieczności uchylenia wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Analiza uzasadnienia zaskarżonego skargą wyroku Sądu Okręgowego w Ł. nie potwierdziła, aby podstawą wydania
orzeczenia kasatoryjnego była którakolwiek z podstaw wskazanych w art. 437 § 2 KPK, w tym powołana jako
podstawa zaskarżonego rozstrzygnięcia konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Sąd Najwyższy
orzekający w niniejszym składzie opowiada się za ścisłą wykładnią podstawy uchylenia orzeczenia, jaką jest
„konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości”.
W uchwale Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
, stwierdzono, że „konieczność przeprowadzenia na
nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK, jako powód uchylenia przez sąd
odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania,
zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd pierwszej instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało,
w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia
(przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie
pierwszej instancji”. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zgodnie stwierdza się, że podstawy takiej nie stanowi

konieczność przeprowadzenia na nowo oceny zgromadzonego materiału dowodowego (zob.m.in. wyroki Sądu
Najwyższego z: 15.12.2021 r., III KS 24/21,
; 9.3.2023 r., III KS 84/22,
).
Podkreślenia wymaga, że Sąd Okręgowy w Ł. wskazuje na konieczność przeprowadzenia ponownie postępowania
w sprawie, przy czym powołuje się w zasadzie na dwie okoliczności. Pierwsza dotyczy konieczności powołania
drugiej opinii biegłego z zakresu badań genetycznych z uwagi na niejasność opinii dopuszczonej przed Sądem
I instancji. Druga zaś dotyczy wypożyczenia akt innej sprawy karnej, w której zatrzymano N.O., celem pobrania
materiału porównawczego w zakresie podpisów przez niego składanych i dopuszczenia ewentualnej opinii biegłego
z zakresu analizy pisma ręcznego. Pozostałe okoliczności wymagające ponownej oceny, na które powołuje się Sąd II
instancji, to ocena dopuszczonych już w sprawie dowodów przed Sądem I instancji, w tym wyjaśnień oskarżonego,
zapisów w dokumencie umowy wynajmu samochodu, czy opinii biegłego z zakresu analizy kryminalnej. Dostrzec
należało nie tylko to, że Sąd I instancji zgromadził obszerny stosunkowo materiał dowodowy w sprawie, ale także
fakt, że możliwość wykorzystania tych już przeprowadzonych dowodów nie została zakwestionowana przez Sąd II
instancji (z wyjątkiem opinii biegłego z zakresu badań genetycznych).
Wnikliwa lektura uzasadnienia Sądu odwoławczego nie wskazuje zatem na potrzebę ponowienia całego przewodu
sądowego, lecz co najwyżej na konieczność przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego, a także
na potrzebę dokonania odmiennej oceny dotychczas przeprowadzonych dowodów. W obowiązującym modelu
postępowania odwoławczego na Sądzie odwoławczym spoczywa obowiązek przeprowadzenia postępowania
apelacyjnego, w tym uzupełniającego postępowania dowodowego, a nie tylko nakaz kontrolowania trafności
zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Stanowisko Sądu Okręgowego w Ł., który wskazuje, że przeprowadzenie istotnych w tej sprawie dwóch dowodów
celem ustalenia sprawstwa oskarżonego, mogących z kolei wpłynąć na odmienną ocenę innych przeprowadzonych
w sprawie dowodów, oznaczałoby procedowanie w bardzo szerokim zakresie po raz pierwszy co do istoty sprawy
i nakazuje uchylenie wyroku Sądu I instancji, nie jest zatem trafne w realiach przedmiotowej sprawy. Nie można
w szczególności zgodzić się z twierdzeniem Sądu odwoławczego, że skala postępowania dowodowego, które należy
ponownie przeprowadzić „stanowi zaprzeczenie postępowania odwoławczego”. Choć z pewnością analiza akt innej
sprawy karnej dotyczącej tego samego oskarżonego oraz ewentualne przeprowadzenie dowodu z dwóch opinii
biegłych mogą mieć istotny wpływ na ustalenia, co do sprawstwa oskarżonego, to czynności te nie oznaczają nakazu
przeprowadzenia od nowa w całości przewodu sądowego, ani nawet „bardzo szerokiego zakresu procedowania”.
Oczywistym jest także, że ze względu na gwarancje oskarżonego wynikające z reguły ne peius, gdyby okazało się,
że dopuszczone przez Sąd II instancji dowody prowadzą do ustaleń niekorzystnych dla oskarżonego, Sąd
odwoławczy nie będzie mógł zmienić wyroku uniewinniającego i oskarżonego skazać, lecz właśnie wówczas będzie,
stosownie do przepisu art. 454 § 1 KPK, zobowiązany do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania. Na tym etapie postępowania rozważania o możliwości zastosowania art. 454 § 1 KPK są jednak
przedwczesne.
Biorąc zatem pod uwagę powyższe ustalenia należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy zobowiązany był wskazane
w uzasadnieniu swojego wyroku wytyczne samodzielnie zrealizować. Dopiero, gdyby w wyniku tak
przeprowadzonego postępowania ujawniła się jedna z podstaw uchylenia wyroku wskazana w art. 437 § 2 zd. 2 KPK,
otwierałoby to drogę do wydania takiego orzeczenia. Uchylenie zaś wyroku z powodu niepełnych czy częściowo
nieprawidłowych ustaleń faktycznych stanowi naruszenie art. 437 § 2 zd. 2 KPK.

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy rodzi potrzebę przypomnienia, że zgodnie z dyspozycją art. 437 § 2 zd. 2 KPK uchylenie
orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych
w art. 439 § 1 KPK, art. 454 KPK lub jeśli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości.
Podkreślenia wymaga, że zakres kontroli dokonywanej przez Sąd Najwyższy po wniesieniu skargi na wyrok sądu
odwoławczego, o którym mowa w art. 539a § 1 KPK, ogranicza się do zbadania, czy stwierdzone przez sąd
odwoławczy uchybienie daje podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego (zob. uchwała 7 sędziów Sądu
Najwyższego z 25.1.2018 r., I KZP 13/17,
).

Wyrok Sądu Najwyższego z 8.2.2024 r., V KS 36/23,

Zgodnie z art. 437 § 2 zd. 2 KPK uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić jedynie w określonych sytuacjach. Sąd Najwyższy po wniesieniu skargi na wyrok sądu odwoławczego ogranicza się do badania podstaw do wydania orzeczenia kasatoryjnego.