Przesłanki wyroku kasatoryjnego

Zgodnie z art. 437 § 2 KPK uchylenie wyroku kasatoryjnego jest możliwe tylko w określonych sytuacjach, co wymaga jasnego uzasadnienia decyzji sądu. W opisywanej sprawie Sąd Najwyższy podjął decyzję o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, co wywołało szereg dyskusji na temat przesłanek prawnych oraz konieczności przeprowadzenia nowego przewodu sądowego.

Tematyka: wyrok kasatoryjny, art. 437 § 2 KPK, Sąd Najwyższy, uchylenie wyroku, przekazanie sprawy, przesłanki uchylenia, przewód sądowy

Zgodnie z art. 437 § 2 KPK uchylenie wyroku kasatoryjnego jest możliwe tylko w określonych sytuacjach, co wymaga jasnego uzasadnienia decyzji sądu. W opisywanej sprawie Sąd Najwyższy podjął decyzję o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, co wywołało szereg dyskusji na temat przesłanek prawnych oraz konieczności przeprowadzenia nowego przewodu sądowego.

Zgodnie z treścią art. 437 § 2 KPK do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
może dojść wyłącznie w wypadkach wskazanych w tym przepisie. Każda strona ma natomiast prawo
wiedzieć, jakie były podstawy prawne i czym kierował się sąd wydając wyrok określonej treści,
a uzasadnienie wyroku powinno być tak sformułowane, aby wynikało z niego, która z przesłanek określonych
w art. 437 § 2 KPK była podstawą uchylenia wyroku.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w L. wyrokiem z 16.8.2022 r., w sprawie II K 526/19, uniewinnił B.T. od popełnienia zarzucanych mu
pięciu czynów z art. 18 § 3 KK w zw. z art. 107 § 1 KKS, w zw. z art. 9 § 3 KKS.
W apelacji wniesionej m.in. na niekorzyść oskarżonego Naczelnik Dolnośląskiego Urzędu Celno-Skarbowego w W.
zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 18 § 3 KK w zw. z art. 107 § 1 KKS, a także prawa
procesowego, tj. art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 410 KPK i art. 424 § 1 KPK.
W następstwie tych zarzutów skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w L.
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z 5.10.2023 r., IV Ka 587/22, uchylił zaskarżone orzeczenie m.in. w zakresie
uniewinnienia B.T. i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w L. do ponownego rozpoznania.
Wyrok ten został zaskarżony w całości skargą obrońcy oskarżonego B.T., w której na podstawie art. 539a § 3 KPK
zarzucił naruszenie art. 437 § 2 KPK przez uchylenie wyroku Sądu I instancji mimo braku wystąpienia przesłanek
wskazanych w treści przepisu art. 439 § 1 KPK, przepisu art. 454 KPK oraz braku konieczności przeprowadzenia na
nowo przewodu sądowego w całości.
W konsekwencji wniósł o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga zasługuje na uwzględnienie, albowiem w sprawie doszło do obrazy art. 437 § 2
KPK.
Zakres kontroli dokonywanej przez Sąd Najwyższy w ramach postępowania skargowego, jak podkreślił Sąd
Najwyższy w uchwale, ogranicza się do zbadania, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy uchybienie daje podstawę
do wydania orzeczenia kasatoryjnego (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 25.1.2018 r., I KZP
13/17, 
). Zgodnie z obowiązującymi regulacjami skarga na wyrok sądu odwoławczego uchylający wyrok sądu
pierwszej instancji może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 KPK lub z powodu uchybień
określonych w art. 439 § 1 KPK (art. 539a § 3 KPK). Stosownie do art. 437 § 2 zd. 2 KPK uchylenie orzeczenia
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1
KPK, art. 454 KPK lub jeśli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. Z powiązania treści tego
przepisu z treścią art. 539a § 3 KPK, jednoznacznie wynika, że Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę na wyrok sądu
odwoławczego ogranicza się do badania, czy w sprawie, na etapie postępowania przed sądem I lub II instancji,
zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza, albo doszło do uchylenia wyroku mimo braku formalnych
przeszkód określonych w art. 454 KPK do wydania wyroku zmieniającego lub też konieczne jest przeprowadzenie
w całości przewodu sądowego. Określone uregulowania wskazują więc jednoznacznie, że aby Sąd Najwyższy mógł
ustosunkować się do podniesionych w skardze zarzutów, uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego powinno być tak
sformułowane, aby wynikało z niego jednoznacznie, która z przesłanek określonych w art. 437 § 2 KPK była
podstawą uchylenia wyroku sądu I instancji i przekazania sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania (wyroki
Sądu Najwyższego z 16.11.2017 r., II KS 3/17, 
, z 14.3.2018 r., IV KS 4/18, 
 i z 15.9.2021 r., II KS
21/21, 
).
W rozważanej sprawie Sąd Okręgowy w L. podał w wątpliwość stanowisko Sądu pierwszoinstancyjnego, który wyrok
uniewinniający oparł na opinii biegłego Z.K., według którego zakwestionowane automaty do gier nie mają charakteru
losowego, co sprawiło, że zachowanie oskarżonych, w tym B.T., nie wyczerpywało znamion zarzucanych mu
czynów. Sąd zauważył, że dokonana przez Sąd Rejonowy ocena dowodów (dwie krańcowo różne w swoich



wnioskach opinie biegłych) jest niepełna i zbyt powierzchowna, co miało wpływ na treść zaskarżonego apelacją
wyroku. W ocenie Sądu Odwoławczego, Sąd pierwszej instancji, bez żadnych dodatkowych czynności procesowych
przyjął arbitralnie jedną z opinii, nie przedstawiając w istocie żadnej pogłębionej analizy swojego stanowiska. W tym
stanie rzeczy Sąd Okręgowy powołał w postępowaniu odwoławczym kolejnego biegłego, celem wydania stosownej
opinii, a następnie, aby rozwiać wszelkie wątpliwości dopuścił dowód z ustnej opinii uzupełniającej. Według Sądu
opinia ta była przekonująca i w zasadzie „tożsama” z wnioskami opinii biegłego R.R., którą Sąd Rejonowy w sposób
arbitralny odrzucił. Zdaniem Sądu Okręgowego, okoliczności te jedynie spotęgowały zastrzeżenia co do oceny
dowodów i ustaleń faktycznych, jakie poczynił Sąd Rejonowy (trudno bez zastrzeżeń przyjąć jako miarodajną opinię,
która skrajnie różni się od dwóch pozostałych). Jednocześnie zwrócił uwagę, że wnioski opinii zaaprobowanej przez
Sąd Rejonowy zdają się podważać zeznania świadków w postaci funkcjonariuszy celnych, którzy przeprowadzali na
automatach eksperymenty. Wprawdzie poczynione przez Sąd uwagi dotyczyły współoskarżonego G.K., jednak
w sposób bezpośredni odnoszą się także do współoskarżonego w sprawie B.T. Chodzi o współpracę obu
oskarżonych i swoisty podział ról w realizowanym przez nich procederze. Ponadto, skoro dochodziło do sytuacji nie
tylko zatrzymania, ale także prawomocnych skazań G.K. (co najmniej 39-krotnie za czyny tożsame przedmiotowo, jak
te w rozpoznawanej sprawie i to popełnione przy pomocnictwie B.T.), to trudno przyjąć, że ten ostatni mógł
pozostawać ciągle w przekonaniu, iż prowadzona działalność na charakter legalny (jak zauważył Sąd odwoławczy
w sprawie istnieją dodatkowe okoliczności, które zdają się wskazywać, że mógł on co najmniej zakładać, że automaty
mają charakter losowy skoro zatrudniał ludzi do prowadzenia lokali, którzy koncesjonowali wejścia do nich czy też to,
że urządzał te lokale tak by nie do końca był jasny charakter prowadzonej w nich działalności).
Zatem, według Sądu, przedstawione okoliczności, w tym dowód z nowej pisemnej i ustnej opinii biegłego J.T., która
„wydaje się być przekonująca i pozostaje tożsama z wnioskami opinii biegłego R.R., którą Sąd Rejonowy w sposób
arbitralny odrzucił” jedynie „potęgują zastrzeżenia co do oceny dowodów i ustaleń faktycznych jakie poczynił Sąd
Rejonowy”. Wszystkie podniesione okoliczności zdecydowały, że Sąd uchylił wyrok także wobec B.T., wskazując, iż
przy ponownym rozpoznawaniu sprawy „Sąd oceni zebrany dotychczas materiał dowodowy, poczyni prawidłowe
ustalenia faktyczne i wyda stosowne rozstrzygnięcie”.
Stanowisko Sądu odwoławczego nie jest jednak w tym zakresie konsekwentne, skoro jako przyczynę i podstawę
prawną wydania orzeczenia kasatoryjnego wskazuje art. 439 KPK, a nie przepis art. 454 § 1 KPK. Gdyby przyjąć, że
jednak Sąd Okręgowy jako podstawę uchylenia przyjął art. 454 § 1 KPK, to należy pamiętać, że „możliwość uchylenia
wyroku uniewinniającego, umarzającego albo warunkowo umarzającego postępowanie karne i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania związana z regułą ne peius określoną w art. 454 § 1 KPK (art. 437 § 2 zd. drugie KPK)
zachodzi dopiero wtedy, gdy sąd odwoławczy – w wyniku usunięcia stwierdzonych uchybień stanowiących jedną
z podstaw odwoławczych określonych w art. 438 pkt 1-3 KPK (czyli np. po uzupełnieniu postępowania dowodowego,
dokonaniu prawidłowej oceny dowodów, poczynieniu prawidłowych ustaleń faktycznych) – stwierdza, że zachodzą
podstawy do wydania wyroku skazującego czemu stoi na przeszkodzie zakaz określony w art. 454 § 1 KPK. Sama
tylko możliwość wydania takiego wyroku w ponownym postępowaniu przed sądem pierwszej instancji jest
niewystarczająca dla przyjęcia wystąpienia reguły ne peius określonej w art. 454 § 1 KPK” (uchwała 7 sędziów Sądu
Najwyższego z 20.9.2018 r., I KZP 10/18, 
).

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy jawi twierdzenie, że ujawnione na etapie postępowania apelacyjnego uchybienia powinny
skłonić Sąd odwoławczy do próby dokonania oceny całości materiału dowodowego czy jego uzupełnienia. Dopiero
ocena dokonana w oparciu o art. 7 KPK i uznanie, że w ramach zgromadzonych dowodów, nie jest możliwe
utrzymanie w mocy wyroku uniewinniającego, powinno skutkować uchyleniem wyroku Sądu Rejonowego na
podstawie art. 454 § 1 KPK. Nie ma wątpliwości, że w toku procedowania doszło do obrazy dyspozycji art. 437 § 2
KPK. Słusznie zatem Sąd Najwyższy uznał zasadność skargi obrony i uchylił wyrok przekazując sprawę do
ponownego rozpoznania.

Wyrok Sądu Najwyższego z 21.2.2024 r., I KS 46/23, 








Sąd Najwyższy uznał za zasadną skargę obrony, co doprowadziło do uchylenia wyroku i konieczności ponownego rozpatrzenia sprawy. Decyzja ta wywołała dyskusje na temat interpretacji przepisów KPK i konieczności jasnego uzasadnienia wyroku kasatoryjnego.