Karnoprawna ocena czynu

Publikacja "Karnoprawna ocena czynu" omawia przypadki uchylania się od obowiązku alimentacyjnego oraz analizuje decyzje Sądu Rejonowego w W. i Sądu Najwyższego. Sprawa dotyczy M.D., który został oskarżony o naruszenie obowiązku łożenia na utrzymanie córek. Kasacja Prokuratora Generalnego spowodowała uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Tematyka: Karnoprawna ocena czynu, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, Sąd Rejonowy, Sąd Najwyższy, kasacja, postępowanie nakazowe

Przez pryzmat okoliczności wskazanych w art. 17 § 1 pkt 7 KPK, karnoprawnej ocenie podlega cały czyn, jako
zespół zachowań sprawcy.
Opis stanu faktycznego
M.D. został oskarżony o to, że w okresie od 1.6.2017 r. do 3.6.2019 r. uchylał się od ciążącego na nim z mocy
orzeczenia sądowego obowiązku łożenia na utrzymanie córek J.D., W.D. i N.D., przez co naraził je na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, a łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi
równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, tj. o czyn z art. 209 § 1 KK.
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem nakazowym z 3.4.2020 r., III K 1132/19, uznał M.D. za winnego popełnienia
zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu i wymierzył mu karę 6 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem
wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cel społeczny w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym.
Wobec braku sprzeciwu uprawnionych stron wskazany wyrok nakazowy uprawomocnił się 12.6.2020 r.
Prokurator Generalny w drodze kasacji zaskarżył wyrok na korzyść skazanego M.D., zarzucając rażące i mające
istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w W. do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego wniesionej na korzyść skazanego, uchylił
zaskarżony wyrok nakazowy i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w W. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się być w sposób oczywisty zasadna, co pozwalało na rozpoznanie jej
w trybie art. 535 § 5 KPK i uwzględnienie w całości.
W niniejszej sprawie nie można było orzekać bez dokonania zasadniczych zmian w podstawie zarzutów
przedstawionych M.D. w akcie oskarżenia. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie nie dopełnił ustawowego
obowiązku wszechstronnej weryfikacji okoliczności sprawy i w efekcie zaniechał poczynienia prawidłowych ustaleń
w przedmiocie całej faktycznej i prawnej sytuacji oskarżonego, nieprawidłowo przyjmując, że na podstawie zebranych
dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budziły wątpliwości - podczas gdy istniały wątpliwości co do
tego, jaki był czas przestępnego zachowania się sprawcy. Jedną z okoliczności, jakie powinny być objęte brakiem
wątpliwości co do popełnienia przestępstwa, jest czas przestępnego zachowania się sprawcy, gdyż ten element
zachowania się jest związany z szeregiem instytucji o charakterze materialnym i procesowym, rzutujących na
możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej, jak również na kształt tej odpowiedzialności. Jedną
z okoliczności strony przedmiotowej, która nie może podlegać najmniejszym wątpliwościom w tym trybie
procedowania, są granice temporalne czynu (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 27.2.2023 r., IV KK 510/22,
;
2.3.2022 r., IV KK 22/22,
).
Rozpoznając niniejszą sprawę w trybie art. 500 § 1 i 3 KPK Sąd Rejonowy w W. dopuścił się rażącego i mającego
istotny wpływ na treść wyroku nakazowego naruszenia przepisów prawa karnego procesowego. Po pierwsze, nie
dostrzegł, że ten sam Sąd Rejonowy w W., wyrokiem z 11.12.2019 r., uznał M.D. za winnego tego, że w okresie od
12.1.2017 r. do 7.9.2018 r. w W. uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego, określonego co do
wysokości wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w W. z 29.4.2014 r., na rzecz córek J.D., N.D. i W.D., gdzie łączna
wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, przy
czym czynem swym naraził osoby uprawnione na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj.
uznał go winnym występku z art. 209 § 1a KK, za co skazał go na karę 10 miesięcy ograniczenia wolności,
polegającą na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cel społeczny w wymiarze 20 godzin miesięcznie.
Wyrok ten uprawomocnił się 19.12.2019 r. bez postępowania odwoławczego.
Pierwszy z wydanych wyroków obejmuje okres od 12.1.2017 r. do 7.9.2018 r., zaś drugi chronologicznie zaskarżony
wyrok nakazowy w odniesieniu do pokrzywdzonych J.D. i W.D. obejmuje okres od 1.6.2017 r. do 3.6.2019 r.,
natomiast w odniesieniu do pokrzywdzonej N.D. zawiera się w granicach czasowych od 1.6.2017 r. do 24.7.2018 r.,
III K 1132/19. Porównanie treści obydwu przywołanych orzeczeń prowadzi do wniosku, że okres uchylania się od
świadczeń alimentacyjnych na szkodę J.D. i W.D., przypisany temu samemu sprawcy na mocy kolejnego z wydanych
wyroków, w całości został już objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio i prawomocnie zakończonej,

a ponadto wykroczył poza ten okres (od 8.9.2018 r. do 3.6.2019 r.). Zachowanie natomiast M.D., polegające na
niealimentacji na szkodę N.D., w przypisanym mu mocą wyroku nakazowego III K 1132/19 okresie, a mianowicie od
1.6.2017 r. do 24.7.2018 r., w całości było już przedmiotem prawomocnego rozstrzygnięcia.
Sąd Rejonowy miał wątpliwości co do prawidłowości określenia w akcie oskarżenia zarzucanego M.D. czynu.
W związku z tym dokonał modyfikacji opisu czynu przypisanego oskarżonemu w odniesieniu do obowiązku
alimentacji na rzecz córki N.D. Ponadto wyeliminował wskazanie, że swoim zachowaniem oskarżony naraził
pokrzywdzone na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Wprawdzie wyłączenie słów
wskazujących na ustawowe znamię kwalifikowanego występku z art. 209 § 1a KK korespondowało z przyjętą w akcie
oskarżenia kwalifikacją prawną czynu, tj. z art. 209 § 1 KK, jednakże postąpienie takie, łącznie z odmiennym
określeniem czasu trwania występku niealimentacji na szkodę jednej z pokrzywdzonych, było niedopuszczalne
w ramach procedowania w trybie nakazowym. Dowodzi bowiem, że po stronie Sądu istniały wątpliwości co do
okoliczności popełnienia czynu zarzucanego oskarżonemu oraz zakresu jego odpowiedzialności.
W rezultacie, wskutek naruszenia art. 500 § 1 i 3 KPK Sąd Rejonowy w W. dopuścił się rażącego i mającego istotny
wpływ na treść wyroku naruszenia przepisów prawa karnego procesowego w postaci art. 504 § 1 KPK. Wprawdzie
z akt sprawy III K 1132/19 wynika, zgodnie z informacją sporządzoną przez Krajowy Rejestr Karny z 19.11.2019 r.,
że M.D. nie był karany za przestępstwo z art. 209 § 1 lub 1a KK, jednak, kierując się wynikającą z art. 213 § 1 KPK
potrzebą należytego ustalenia całej sytuacji prawnej oskarżonego, ukształtowanej wszystkimi wydanymi wobec niego
prawomocnymi wyrokami i mając na względzie zasadę prawdy materialnej, uregulowaną w dyspozycji art. 2 § 2 KPK,
Sąd powinien był ustalić, czy w okresie prawie 5 miesięcy przypadających między uzyskaniem karty karnej
a wyrokowaniem w sprawie z 3.4.2020 r., III K 1132/19, nie zostały wobec oskarżonego wydane prawomocne wyroki
skazujące inne, niż widniejące w przedmiotowej karcie karnej. W aktach sprawy znajdowały się ponadto dokumenty
wskazujące ponad wszelką wątpliwość, że wobec oskarżonego mogły być już w przeszłości podejmowane działania
ukierunkowane na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej za występek niealimentacji obejmujący okres
wcześniejszy, niż zakreślony niniejszym postępowaniem.
Należy zaznaczyć, że warunek uprzedniej karalności sprawcy za przestępstwo umyślne ma charakter obiektywny
oraz bezwzględny i nie zależy od stanu wiedzy sądu rozpoznającego sprawę, zaś wydając wyrok sąd powinien
dołożyć należytej staranności, aby poczynić prawidłowe ustalenia w zakresie uprzedniej karalności oskarżonego (por.
wyroki Sądu Najwyższego z: 19.5.2022 r., V KK 144/22,
; 22.12.2021 r., III KK 319/21; 27.6.2018 r., III KK
432/17,
).

Komentarz
Postępowanie nakazowe jest instytucją prawa procesowego, której stosowanie zastrzeżono do najbardziej
oczywistych przypadków, to znaczy takich, w których zebrany materiał dowodowy jest tak jednoznaczny, że nie
nasuwa żadnych istotnych zastrzeżeń, co do winy i okoliczności popełnienia zarzuconego czynu. Wymóg ten
oznacza w szczególności brak wątpliwości co do tak zasadniczych kwestii, jak realizacja przez oskarżonego
wszystkich znamion zarzuconego mu czynu wymienionych w konkretnym przepisie typizującym dane przestępstwo,
jak również wyczerpanie pozostałych warunków odpowiedzialności karnej, ujętych w części ogólnej kodeksu
karnego. Tylko wówczas można bowiem przyjąć, że „okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości”.
W przeciwnym wypadku konieczne staje się rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych. Niemożliwe jest
dokonywanie przez sąd w postępowaniu nakazowym zmiany opisu czynu w stosunku do aktu oskarżenia, podobnie
Sąd nie może przeprowadzać własnego postępowania dowodowego (por. wyroki Sądu Najwyższego z 10.5.2023 r.,
V KK 55/23,
oraz z 16.4.2019 r., IV KK 423/18,
). Tymczasem już prima facie wyraźnie zarysowały się
wątpliwości uniemożliwiające wydanie wyroku nakazowego, dlatego słusznie Sąd Najwyższy uznał za zasadną
kasację Prokuratora Generalnego, w konsekwencji uchylając wyrok i przekazując sprawę do ponownego
rozpoznania.

Wyrok Sądu Najwyższego z 12.2.2024 r., II KK 616/23,

Postępowanie nakazowe wymaga jednoznaczności materiału dowodowego i braku wątpliwości co do winy oskarżonego. Sąd Rejonowy w W. dopuścił się rażącego naruszenia procedury, co skutkowało uchyleniem wyroku nakazowego. Wyrok Sądu Najwyższego potwierdził zasadność kasacji Prokuratora Generalnego.